اینجا مسجد است؛ بیت الله
نقل شده است که «بوعلی سینا» به «ابوسعید ابوالخیر» که عارفی وارسته بود، نامه نوشت مبنی بر اینکه چه لزومی دارد مردم همه در مسجد اجتماع کنند. با اینکه خداوند از رگ گردن به آنها نزدیک تر است؟! ابوسعید در جواب نامه بوعلی نوشت: اگر چند چراغ در یک جا روشن باشد، با خاموش شدن یکی از آنها چراغ های دیگر روشن است ولی اگر تنها یک چراغ روشن باشد، با خاموش شدن آن، آن مکان تاریک می گردد. انسان ها نیز همین گونه هستند، بعضی گنهکار هستند که اگر تنها باشند، شاید موفق به کسب فیوضات نور الهی نشوند ولی اگر با اجتماع باشند، شاید خداوند به برکت وجود بعضی از افراد، آنان را نیز مشمول فیوضات و برکات خود قرار دهد.
مساجد از آغاز اسلام به عنوان مهم ترین و بهترین پایگاه برای ترویج دین اسلام در کنار کارکردهای اعتقادی خود، در ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز پشتوانه سلامت زندگی اجتماعی و فرهنگی بشر بوده اند. اولین نهادی که حضرت رسول (ص) در بدو ورود به مدینه، بنا نهاد مسجد بود.
یکی از تفاوت های مهم و قابل توجه مسجد به عنوان بیت الله با سایر اماکن مذهبی در سایر ادیان نیز در همین است که مسجد تنها برای عبادت زاهدانه نیست بلکله سنگری برای دفاع از کیان اسلام است. در سایر ادیان متأسفانه با تحریفاتی که در کتب مقدس شده است، مکان های مذهبی محیط های بی روح و مرده و محل انجام مراسم تشریفاتی و گاهی توأم با فساد همانند شراب، رقص، آواز، غنا و ... و در واقع اماکن بزم هستند تا یک عبادتگاه و جایگاه توحید و یکتاپرستی.
مسجد مرکز اجتماع دل های پاک و مهد افکار خداپسندانه و بستر اندیشه سازی انسان در راه میل به کمال و جایی برای خدایی شدن است. مسجد در اصل یک الگوی ارزش گذاری است؛ «و ان المساجد لله فلا تدعوا مع الله احد!» (سوره جن - آیه 18) خداوند در این آیه مسجد را از آن خود می داند، پس احدی حق ندارد در مسجد جز او را بخواند. بنابراین در مسجد جز کار خدایی و خداپسندانه نباید انجام شود و جز مصالح مسلمانان، امر دیگری نباید مطرح شود.
انقلابی از مسجد
یکی از اتفاقات بزرگی که مسجد نقش بسیار مهمی در شکل گیری آن داشته است، انقلاب اسلامی است.
عده ای الحق درست گفته اند که انقلاب اسلامی، انقلابی مسجدی بود. نگاهی به گذشته انقلاب اسلامی که داعیه دار مبارزه در راه اعتلای کرامت انسانی است، به خوبی نمایانگر این نکته است که هدایت و رهبری نیروی عظیم مردم که به تعبیر امام خمینی (ره) ولی نعمتان اصلی این نظام مقدس هستند، همواره از سنگر مساجد بوده است چه در دوران رژیم ستم شاهی و چه دوران پیروزی انقلاب و چه در دوران دفاع مقدس و تثبیت حضور حداکثری، همچون راهپیمایی ها و انتخابات و دفاع از کیان انقلاب اسلامی در طول این سه دهه، همه و همه به مدد وجود مساجد و مردمان اهل مسجد بوده است.
آن زمان، زمان جنگ بود - آن هم جنگ نظامی - اما هم اکنون در قاموس سیاسی سلطه طلبان و امپریالیسم بر ضد انقلاب اسلامی، ابتدا جنگ نرم تعریف می شود و در گزینه های بعدی جنگ نظامی. اما آیا مساجد و جوانان مسجدی همانند اوایل انقلاب در این جنگ نقش آفرینی و سکانداری می کنند؟ امروز دشمنان سعی می کنند با هر وسیله ممکن، نقش مساجد را در جوامع اسلامی کمرنگ کنند؛ از ارائه محصولات متنوع هنری گرفته تا ابزارهای ارتباط جمعی در فضای مجازی، همه و همه را به کار گرفته اند تا بلکه جایگزینی برای این نهاد اسلامی بیابند.
در عصر فناوری ارتباطات و روزگار فراگیری بحران معنویت و جستجوی حقیقت الهی توسط ضمیر پاک انسان ها، این مساجد هستند که توان پر کردن خلا روحی و معنوی را دارند و همین امر موجب استقلال روز افزون انسان های پاک نهاد به دین اسلام، و البته از طریق همین نهاد شده است.
دشمنان باآگاهی به این نقش اساسی مسجد در بیمه کردن جوانان در مقابل هجمه های فرهنگی و به تأثیر شگرف رسانه های چهره به چهره همچون مسجد تمرکز جدی خود را بر روی مبارزه با این نهاد اسلامی گذاشته اند.
لذا مساجد باید با شیوه هایی نو همراه با همان سلاح تاثیرگذاری چهره به چهره وارد میدان مقالات فرهنگی شوند و این سنگر خدا آماده مبارزه تمام عیار فکری و فرهنگی شود. جوان همواره عاشق خلاقیت و نوآوری بوده و مسائل جدید او را به سرعت جذب می کند. اقدامات ابتکاری می تواند شاه کلید جذب جوانان به مساجد بوده و برای این مأمن دینی، پویایی را به ارمغان آورد.
اهمیت جایگاه مساجد در کشور ما بی بدیل است اما آنچه در اولویت قرار می گیرد، روشن شدن نقش و کارکردهای آن در جامعه است؛ نقشی که با فراگیر شدن ابزارهای مختلف ارتباطات جمعی، چه در فضای فیزیکی و چه در فضای مجازی، دیگر مثل گذشته نیست و باید برای تثبیت و تقویت هر چه بیشتر جایگاه این پایگاه های معنوی و مذهبی در چنین شرایطی برنامه داشت.
کارکردهای فرهنگی، اجتماعی مساجد
مارسل بوازار - اسلام شناس سوئیسی - چنین می نویسد: «مسجد عامل نیرومندی در همبستگی و اتحاد مسلمانان جهان است و اهمیت اجتماعی و فرهنگی آن را از این بابت نمی توان نادیده گرفت. مخصوصاً در روزگار معاصر که مسلمانان شور و حرارت صدر اسلام را دگربار از خود نشان می دهند، مساجد به صورت مراکز تربیت روحانی و پایگاه جنبش امت مسلمانان نسبت به ستمگران و سلطه جویان درآمده موقعیت سال های نخستین ظهور اسلام را به دست آورده اند.»
ما در اینجا فقط به ذکر چند مورد بسنده می کنیم.
امر به معروف و نهی از منکر
دین اسلام مکتبی است جامع که به همه نیازهای بشر پاسخگوست و دینی است که برای سعادت بشر آمده است. پس عقل حکم می کند که بسیاری از احکام آن مربوط به حوزه اجتماعی زندگی بشر باشد که از آن جمله می توان به امر به معروف و نهی از منکر اشاره کرد. متأسفانه امروزه این فریضه سازنده اجتماع آن چنان که باید و شاید توجه نمی شود. مسجد به عنوان سنگر و خانه خدا از ظرفیت بالایی در این مقوله برخوردار است. امام جماعت، هیأت امنا و جوانان مسجدی نیز به عنوان بازی گردانان اصلی مساجد نقش بسزایی در این امر دارند.
در صورت بالا بردن ظرفیت فرهنگی مسجد مانند تأسیس کتابخانه، تشکیل کلاس های عقیدتی، آموزشی و ... می توان جوانان را آماده کرد. در این صورت جوان مسجدی با عقبه تئوریک بالا توان دفاع از عقاید اسلامی و امر به معروف و نهی از منکر را دارد.
بدیهی است که هر جا مسجدی با جوانان مؤمن و متعهد داشته باشیم در کنار آن زمینه اجرای فریضه خطیری مانند امر به معروف و نهی از منکر نیز خواهیم داشت. نوجوان و جوانی که در مسجد آموزش می بیند از یک سو خانواده خود را تحت تاثیر قرار داده و از سوی دیگر با ورود به اجتماع می تواند به پشتوانه اندیشه مذهبی ای که در مسجد پرورش یافته است، در کانال های مختلف به ویژه در عرصه فرهنگی تأثیرگذار ظاهر شود.
جوان مسجدی و محله سالم
با نگاهی به محل زندگیمان متوجه می شویم که آسیب های اجتماعی بسیاری در آن موج می زند، از جمله معضلاتی مانند وجود اراذل و اوباش، مزاحمین نوامیس مردم، اعتیاد و ... وجود این معضلات علاوه بر آسیب ها و کم کاری هایی که در سطح کلان کشوری است، به موضوع مسجد و جوان مسجدی هم بر می گردد.
اگر مسجد، امام جماعت و ... با فعالیت های جذاب معنوی و فرهنگی دامنه حضور جوانان را در مسجد بالا ببرند، آنگاه بعد از جذب جوان به گونه های مختلف از جمله دادن مسئوولیت و برگزاری مسابقات ورزشی، علمی و ... و تشکیل کلاس های آموزشی و تأمین نیازهای معنوی جوان با استفاده از روش های مختلف از جمله استفاده از مداح های خوش صدا و خوش دل، بهره گیری از روحانیون و سخنرانان جوان و دغدغه مند و ...) زمینه حضور جوان را بعد از جذب در مسجد فراهم کنند تا به عنوان یک مسجدی به فعالیت خود ادامه دهد. در این صورت آیا باز هم نشانی از این معضلات در سطح محله و در مرحله ای بالاتر در سطح جامعه خواهیم داشت؟
برای جذب جوانان به مسجد باید تمامی ابزارها و امکانات را به خدمت گرفت و یک فعالیت فرهنگی و تبلیغی پر جاذبه را از سنگر مساجد پی ریزی کرد در مساجد با بهره گرفتن از روش های آموزشی و فرهنگی، باید مفاهیم بلند دینی را به صورتی زیبا ارائه داد تا آمدن جوانان به مساجد استمرار داشته باشد و جوانان، گمشده خود را در این مکان مقدس بیابند و با این مکان مأنوس شوند. پیامبر (ص) فرمودند: «المؤمن فی المسجد کالسمک فی الماء؛ مومن در مسجد همچون ماهی در آب است که حیات و رشد خود را در آن می داند.»
مسجد محلی برای حل نیازهای محل
اسلام چیزی جدا از جامعه و قوانین ضروری آن نیست. اسلام در اهمیت دادن به جامعه به جایی رسیده که هر خدمت اجتماعی را شکلی از عبادت شمرده است و بلکه خدمت به مردم، در مفهوم عبادت صحیح و ایمان نیک وکامل، بالاتر از اقامه برخی شعائر دینی است.
مشکلاتی که در سطح کشور و در سطوح پایین تر در محلات وجود دارد، بخش مهمی از آن علاوه بر نارسایی فرهنگی به معضلی مانند بیکاری بر می گردد، مسئولان با پشتیبانی مالی مساجد می باید مساجد را در حل و رفع بخشی از معضل بیکاری یاری رسانند.
مساجد می توانند با تأسیس صندوق های قرض الحسنه و دادن وام به جوان زمینه شروع به کار او را فراهم کنند و حتی خود این صندوق ها می توانند به عنوان یک پشتوانه مالی برای ازدواج جوانان شناخته شوند. البته خود مساجد توانایی کارآفرینی را دارند، از جمله تأسیس کتابخانه، نوارخانه، چاپ نشریه و ... که علاوه بر کارآفرینی و جذب جوانان می تواند در آینده نیز به عنوان یک تجربه کاری، معنوی شناخته شود و به عنوان یک مهارت در آینده به جوان یاری رساند.
مارسل بوازار - دانشمند اسلام شناس سوئیسی - می نویسد: «تأسیس کتابخانه ها و شبستان تالار اجتماعات در مساجد این حقیقت را آشکار می سازد که مساجد در اسلام بدان گونه که بعضی پنداشته اند، منحصراً برای نماز نیست بلکه یقیناً یکی از مراکز مهم فرهنگی اسلام نیز است.»
همچنین مساجد می توانند محلی برای حل اختلاف های خانوادگی، قومی و ... باشند که روحانیت مسجد نقش بسیار مهمی در این امر دارد. در این صورت با حداقل هزینه، بار بسیاری از دوش دادگاه ها و قضات برداشته می شود که خود حدیث مفصل بخوان از این قصه!!!
امام خمینی (ره) نیز بر حل مشکلات مسلمین تأکید داشته اند: «شما باید بر تمام امور مسلمین نظارت داشته باشید و سعی کنید که مساجد ما به حال مساجد صدر اسلام بر گردد و توجه داشته باشید که عزلت و کناره گیری در اسلام نیست ... مساجد بهترین سنگرها و جماعات بهترین مکان برای بیان مصالح مسلمین است.»
باید مسئولان توجه داشته باشند که برای یک کار عظیم فرهنگی در مقابل هجمه سنگین فرهنگی امپریالیسم، نیاز به پشتوانه مالی نیز است تا مساجد بتوانند در این میدان مبارزه حضوری قدرتمند داشته باشند.
نکته
زندگی در مسجد
در مسجد تمامی ارزش های اسلامی و انسانی نمو پیدا می کند. در مسجد غنی و فقیر، رئیس و مرئوس و ... کنار یکدیگر نشسته و با هم دست بر دعا بر داشته و همه با هم پیشانی در خاک به نشانه بندگی می سایند. در این مکان مقدس اتفاقات مهمی در طول تاریخ اسلام صورت پذیرفته است و مردان و زنان بزرگ و موفقی نیز در این بستر مقدس تربیت یافته اند. روژه گارودی - فیلسوف مسلمان فرانسوی - در کتاب خود «مسجد آئینه اسلام» می نویسد: «در دوران عظمت اسلام تمام زندگی شهر در مسجد جریان داشت. در آنجاست که قراردادهای تجاری بسته می شود، اجرای شریعت بیش از هر چیز به این معنی بوده است که انسان 24 ساعت شبانه روز در محضر خداوند به سر می برد و هر عملی در زیر نگه او انجام می شود. بنابراین هر عملی که توأم با تقوی باشد یک بعد قدسی دارد و نماز درنگی است در سلسله لحظات گوناگون؛ درنگی که به سایر لحظات معنی می دهد. بنابراین نماز از بقیه اعمال جدا نیست.»
منبع:نشریه آیه ویژه نامه دین و فرهنگ.