ارزش و خواص «عقیق» در روایات

گاهی برخی از جوانان پسر از حلقه های طلا ــ که بسیار برای مرد زیان آور است (1) ــ و یا حلقه های الماس و امثال آن که بسیار گران قیمت اند، استفاده می کنند. اما در سیره و روایات اهل بیت (علیهم السلام) به نگین های دیگر ارزش و بها داده و سفارش شده است. در این گفتار به ارزش «عقیق» می پردازیم.

سفارش خدا به پیامبرش

در روایات به استفاده از سنگ عقیق ــ به ویژه عقیق یمنی ــ بسیار سفارش شده است. روزی جبرئیل بر پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) نازل شد و گفت:
«یا محمد ربّی یقرؤک السّلام و یقول لک: البس خاتمک بیمینک و اجعل فصّه عقیقاً و قل لابن عمّک یلبس خاتمه بیمینه و یجعل فصّه عقیقاً... (2) ای محمد! پروردگارم به تو سلام می رساند و می فرماید: انگشترت را در دست راست کن و نگین آن را عقیق قرار بده و به پسر عمویت (علی (علیه السلام)) نیز بگو انگشترش را در دست راست کند و نگین آن را عقیق قرار دهد».
سپس علی (علیه السلام) عرض کرد: ای رسول خدا! عقیق چیست؟ فرمود: «کوهی است در یمن».

عقیق یمنی

روزی امیرمؤمنان علی (علیه السلام) از کنار جسد کشته ای می گذشت که انگشتری با نگین عقیق در دست داشت. در این حال حضرت فرمود: «انگشترش را برای من بیاورید!» همراهان حضرت انگشتر آن مرد مقتول را از دستش در آوردند و به حضرت دادند. امیرمؤمنان (علیه السلام) نگاهی به آن انگشتر کرد و فرمود: «برای چه از صاحبت که تو را در دست داشت، محافظت نکردی (و مانع کشتن او نشدی)». انگشتر به صدا در آمد و گفت: یا علی! من عقیق یمنی نیستم.(3)
ممکن است این شبهه به ذهن برسد که مگر «عقیق یمنی» می تواند انسان را از مرگ نجات دهد؟ در جواب باید گفت: ممکن است به سبب فضایل سنگ عقیق، خداوند به کسی که انگشتر عقیق دارد، تفضّل کند و او را از بلاها نجات دهد؛ در واقع اثر آن به سبب عنایت الهی است؛ مثل اثر دارو برای درمان.
هر چند در برخی روایات اشاره شده که امامان از عقیق رومی نیز استفاده می کردند.(4)

الف)فضایل عقیق

در روایات، فضایل زیادی برای سنگ عقیق ذکر شده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم.

1.اولین سنگی که ایمان آورد

پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) به علی (علیه السلام) فرمود: «یا علیّ تختّم بالیمین تکن من المقرّبین، قال: یا رسول الله و ما المقرّبون؟ قال: جبرئیل و میکائیل. قال: بم اتختّم یا رسول الله؟ قال: بالعقیق الاحمر فانّه اوّل جبلٍ اقرّ لله عزّوجلّ بالوحدانیّة ولی بالنبوّة و لک یا علیّ بالوصیّة و لولدک بالامامة و لمحبّیک بالجنّة و لشیعة ولدک بالفردوس؛ (5) ای علی! انگشتر را در دست راست کن تا از مقربان (الهی) باشی. علی (علیه السلام) عرض کرد: ای رسول خدا! مقربان درگاه الهی چه کسانی هستند؟ فرمود: آنها جبرئیل و میکائیل اند. پرسید: چه انگشتری را در دست کنم؟ پیامبر فرمود: عقیق قرمز؛ زیرا سنگ عقیق، اوّل کوهی بود که به وحدانیّت خدا، و به نبوت من و به وصی بودن تو یا علی و امامت فرزندان تو و اینکه بهشت برای محبان تو و شیعیان فرزندانت است، اقرار کرد».
امام صادق (علیه السلام) فرمود: «احبّ لکلّ مؤمنٍ ان یختم بخمسة خواتیم، بالعقیق و هو اخلصها لله و لنا...؛ (6) دوست دارم که هر مؤمنی پنج انگشتر را در دست داشته باشد (یکی از آنها) عقیق است و عقیق، مخلص ترین نگین ها برای خدا و ما اهل بیت است...».

2.اولین سنگ ولایت مدار

حضرت رضا (علیه السلام) در ضمن حدیثی در فضیلت روز غدیر فرمود: «و فی یوم الغدیر عرض الله الولایة علی اهل السّموات السبع... ثمّ عرضها علی الجبال فأوّل جبلٍ أقرّ بذلک ثلاثة جبال: جبل العقیق و جبل الفیروزج و جبل الیاقوت؛ (7) در روز غدیر، خداوند ولایت (علی (علیه السلام)) را بر آسمان های هفت گانه و سپس بر کوه ها عرضه داشت. اولین کوه هایی که به ولایت اقرار کردند، سه کوه بود: کوه عقیق، کوه فیروزه و کوه یاقوت».

3.ثناگوی الهی

بشیر دهّان خدمت امام (علیه السلام) عرض کرد: فدایت شوم! چه نگینی روی انگشتر قرار دهم؟ حضرت فرمود:
«یا بشیر، این انت عن العقیق الاحمر و العقیق الاصفر و العقیق الابیض فانّها ثلاثة جبال فی الجنّة فامّا الاحمر فمطلّ (فمظلّ) علی دار رسول الله، امّا الاصفر فمطلّ علی دار فاطمة، و امّا الابیض فمطلّ علی دار امیرالمؤمنین، و الدّور کلّها واحدة... و إنّ هذه الثلاثة جبالٌ تسبّح الله و تقدّسه و تمجّده و تستغفر لمحبّی آل محمد (صلّی الله علیه و آله)؛ (8) ای بشیر! چرا از استفاده عقیق قرمز و زرد و سفید غافلی؟ زیرا این سه عقیق، سه کوه در بهشت است؛ [کوه عقیق] قرمز بر در خانه رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) سایه افکنده است و [عقیق] زرد بر خانه فاطمه زهرا (علیهاالسلام) در بهشت و [کوه عقیق] سفید نیز بر خانه امیرمؤمنان (علیه السلام) در بهشت سایه افکنده است و همه ی این خانه ها یکی است... و به راستی این سه کوه، خدا را تسبیح و تقدیس و تمجید می گویند و برای دوستداران خاندان پیامبر (صلّی الله علیه و آله) آمرزش می طلبد».

4.عقیق، محل مکالمه ی موسی با خدا

امام صادق (علیه السلام) فرمود: «تختّموا بالعقیق... و هو الجبل الّذی کلّم الله عزّوجلّ علیه موسی تکلیماً؛ (9) انگشتر عقیق در دست کنید... همانا خداوند با پیامبرش موسی (علیه السلام) روی کوه عقیق سخن گفت و موسی (علیه السلام) بر این کوه به مقام کلیم اللهی رسید».

5.معراج و کوه عقیق

پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) در خصوص شب معراج می فرماید: «دنوت من ربّی، فکنت منه کقاب قوسین او ادنی و کلّمنی بین جبلی العقیق؛ (10) آن قدر به پروردگارم نزدیک شدم که نزدیک تر از آن قابل تصور نیست. خداوند در آنجا با من بین دو کوه عقیق سخن گفت».

6.فروغی دیگر

برای استخاره نیز سفارش شده با دستی که انگشتر عقیق در آن است، این عمل انجام گیرد.(11)

ب)فواید سنگ عقیق

1.فقرزدایی

حضرت صادق (علیه السلام) فرمود: «العجب کلّ العجب من یدٍ فیها فصّ عقیقٌ، کیف تخلوا من الدّنانیر و الدّراهم...؛ (14) از دستی که در آن عقیق باشد، بسیار عجیب است که چگونه از درهم و دینار (پول) خالی باشد...».
و حضرت رضا (علیه السلام) فرمود: «العقیق ینفی الفقر و لبس العقیق ینفی النّفاق؛ (15) عقیق، فقر را از بین می برد و پوشیدن (و دست کردن) عقیق، نفاق را دور می کند».
نیز فرمود: «کسی که انگشتری با نگین عقیق در دست کند، فقیر نمی شود».

2.توسعه رزق

بشیر از حضرت باقر (علیه السلام) پرسید: چه نوع نگینی را روی انگشترم قرار دهم؟
حضرت فرمود:
«أین أنت عن العقیق الأحمر و العقیق الأصفر و العقیق الأبیض... فمن تختّم بشیءٍ منها من شیعة آل محمد لم یر الّا الخیر و الحسنی و السّعة فی الرّزق و الغنیّ عن النّاس؛ ای بشیر! چرا از عقیق قرمز و عقیق زرد و عقیق سفید غافلی!... هر کس یکی از انواع عقیق را در دست کند و شیعه ی اهل بیت نیز باشد، به جز خیر و خوبی و وسعت در رزق نمی بیند و بی نیاز از مردم می گردد».(16)

3.افزایش ثواب

امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمود: «صلاة رکعتین بفصّ عقیقٍ تعدل الف رکعةٍ بغیره؛ (17) دو رکعت نماز با انگشتر عقیق، برابر با هزار رکعت نماز است که بدون انگشتر عقیق خوانده شود».

4.تسریع در اجابت دعا

امیرمؤمنان علی (علیه السلام) فرمود: «ما رفعت الی الله کفٌّ احبّ الیه من کفًّ فیها عقیقٌ؛(18) دستی محبوب تر از دستی که در آن عقیق باشد، به سوی خدا (برای دعا) برداشته نشده است».
حضرت سجاد (علیه السلام) فرمود: «و من تختّم بالعقیق قضیت حوائجه؛ کسی که انگشتر عقیق (هنگام دعا) دستش باشد، حاجاتش برآورده می شود».(19)
و حضرت صادق (علیه السلام) فرمود: «انّ الله یحبّ ان ترفع الیه فی الدّعاء یدٌ فیها فصٌّ عقیقٌ؛ به راستی خداوند دوست می دارد دستی که در دعا به سوی او بلند شود، در آن انگشتر عقیق باشد».

5.قرار گرفتن در پناه خدا و ولی خدا

اسماعیل فرزند امام صادق (علیه السلام) از جدّش امام باقر (علیه السلام) نقل کرده است که حضرت فرمود:
«ای فرزندم! هر کس شب را صبح کند، در حالی که انگشتر عقیق در دست راست داشته باشد و هنگام صبح قبل از آن که کسی را ببیند، نگین انگشترش را برگرداند، به طوری که در کف دستش قرار گیرد و سوره قدر را بخواند و بعد بگوید: «آمنت بالله وحده لا شریک له و کفرت بالجبت و الطّاغوت و آمنت بسرّ آل محمّدٍ و علانیتهم و ظاهرهم و باطنهم و اوّلهم و آخرهم»، (20) خداوند او را از شر آن روز و شر آن چه از آسمان نازل می شود و آنچه به آسمان بالا می رود و شر آنچه در زمین فرو می رود و از آن خارج می شود، حفظ می کند و در پناه خدا و ولیّ خدا خواهد بود تا (آن روز) شب شود».

6.ایمنی از هر بلا

امام علی (علیه السلام) فرمود: «تختّموا بالعقیق یبارک علیکم و تکونوا فی امنٍ من البلاء؛ انگشتر عقیق در دست کنید که مایه ی برکت بر شما خواهد بود و از بلاها (نیز) ایمن می شوید».

7.امان از ظالم

امام باقر (علیه السلام) فرمود: «هو امانٌ من السّلطان الجائر و من کل ما یخافه و یحذره؛ آن (انگشتر عقیق) امان است از (شر) سلطان ستمگر و از هر چه (که انسان از آن) می ترسد و می گریزد».(21)

8.ایمنی از قطع دست و خون ریزی

اعمش می گوید: از حضرت صادق (علیه السلام) درباره ی خواص عقیق سؤال کردم، فرمود: «هو امانٌ من قطع الید؛ انگشتر عقیق امان است از قطع شدن دست». عرض کردم: ای پسر رسول خدا! بیشتر بگو. فرمود: «هو امانٌ من اراقة الدّم؛ آن امان است و از خون ریزی جلوگیری می کند».(22)

9.حفظ شدن از بلاهای سفر

حضرت صادق (علیه السلام) فرمود: «انّه حرزٌ فی السّفر؛ (23) عقیق، پناهگاهی است در سفر».

10.عاقبت به خیری

حضرت زهرا (علیها السلام) از پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) نقل نموده است که فرمود: «من تختّم بالعقیق لم یزل یری خیراً؛(24) کسی که عقیق در دست کند، همیشه خیر و خوبی می بیند».
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله) فرمود: «من تختّم بفصٍّ من العقیق ختم الله له بالحسنی؛ (25) کسی که انگشتر عقیق در دست کند، عاقبت به خیر شود».

11.دوری از عذاب، شرط حبّ علی (ع)

امام کاظم (علیه السلام) از اجداد طاهرینش نقل کرده است: زمانی که خداوند، موسی بن عمران (علیه السلام) را خلق کرد، با او سخن گفت. سپس خداوند عنایت ویژه ای بر اهل زمین کرد و از نور خویش کوه عقیق را آفرید.
«ثمّ قال الله عزّوجلّ آلیت علی نفسی ان لا اعذّب کفّاً لابسه اذا تولّی علیّاً بالنّار؛(26) سپس خداوند به خودش قسم یاد کرد که: هرگز دستی را که انگشتر عقیق پوشیده، عذاب نمی کنم، به این شرط که ولایت علی (علیه السلام) را داشته باشد».

12.غم زدایی

رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) فرمود: «تختّموا بالعقیق، فإنّه لایصیب احدکم غمٌّ مادام ذلک علیه؛(27) (ای مردم!) انگشتر عقیق در دست کنید. به راستی تا زمانی که انگشتر عقیق در دست دارید، حزن و اندوه بر شما وارد نمی شود».

خواص علمی

از نظر علمی هم گفته شده: عقیق برای جلوگیری از خونریزی های شدید، به ویژه برای زنان، بسیار فایده دارد. همچنین برای تقویت نقاط مختلف بدن و برقراری تعادل و هماهنگی در آن ها مفید است. عقیق، انرژی فراوان دارد و علاوه بر زدودن انرژی های منفی از محیط، سبب پاک سازی هاله از انرژی های منفی می شود. همچنین عقیق برای تعالی روح و شادابی و آرامش آن و برطرف شدن غم و ناراحتی ها، مؤثر است.(28)

پی‌نوشت‌ها:

1.طلا علاوه بر آثار زیان بار اجتماعی و روانی، ضرر جسمانی نیز دارد؛ پزشکان می گویند: طلا روی گلبول های قرمز خون مردان تأثیر سوء دارد و احتمال می رود که آنان را به سرطان خون مبتلا کند. (چراهای پزشکی، علی سالک، ص 225، انتشارات استاد مطهری، چ 1، 1381 ش).
2.بحارالانوار، ج 42، ص 61، بیروت، مؤسسة الوفاء؛ مناقب، ابن شهر آشوب، ج 3، ص 87، قم، علامه، 1379 ش؛ مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری، ج 3، ص 293، مؤسسه آل البیت، 1408 ق.
3.الدر الثمین فی تختّم بالیمین، محمد رضا طبسی، ص 73، قم، انتشارات زنجانی، 1411 ق.
4.کافی، محمد بن یعقوب کلینی، ج 6، ص 470، دارالکتب الاسلامیه، 1365 ش.
5.بحارالانوار، ج 42، ص 69؛ وسائل الشیعه، ج 5، ص 83، مؤسسه آل البیت، 1409 ق.
6.وسائل الشیعه، ج 14، ص 403.
7.بحارالانوار، ج 27، ص 262؛ اقبال الاعمال، سید بن طاووس، ج 2، ص 262، دارالکتب الاسلامیه، 1367 ش.
8.بحارالانوار، ج 8، ص 187؛ امالی، طوسی، ص 38، قم، دارالثقافه، 1414 ق؛ بشارة المصطفی، ص 110.
9.مکارم الاخلاق، طبرسی، ص 87، قم، شریف رضی.
10.مائة منقبة، ابن شاذان، ص 168، قم، مدرسه امام مهدی، 1408 ق؛ الشیعة فی احادیث الفریقین، سید علی موحدی ابطحی، ص 178، قم.
11.مصباح الکفعمی، ص 392، قم، شریف رضی، 1405 ق.
12.شواهد التنزیل، حاتم حسکانی، ج 1، ص 212، وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، 1411 ق.
13.بحارالانوار، ج 79، ص 51؛ فلاح السائل، ص 75.
14.وسائل الشیعه، ج 5، ص 91.
15.همان، ص 85؛ کافی، ج 6، ص 470؛ جامع الاخبار، ص 133.
16.بحارالانوار، ج 80، ص 187؛ وسائل الشیعه، ج 5، ص 91؛ عدّة الدّاعی، ص 119.
17.بحارالانوار، ج 80، ص 187، اعلام الدین، دیلمی، ص 392، مؤسسه آل البیت، 1408 ق.
18.کافی، ج 6، ص 470؛ وسائل الشیعه، ج 5، ص 86.
19.وسائل الشیعه، ج 5، ص 91.
20.همان؛ مستدرک الوسائل، ج 3، ص 297؛ مفتاح الفلاح، ص 19.
21.بحارالانوار، ج 37، ص 42؛ وسائل الشیعه، ج 5، ص 86.
22.وسائل الشیعه، ج 5، ص 91؛ مکارم الاخلاق، ص 88.
23.وسائل الشیعه، ج 5، ص 89 و 90؛ کافی، ج 6، ص 470؛ الامان، ص 52.
24.وسائل الشیعه، ج 5، ص 88.
25.مستدرک الوسائل، ج 3، ص 295، دعائم الاسلام، ج 2، ص 164.
26.ثواب الاعمال، ترجمه: ابراهیم محدث بندر ریگی، ص 376 و 377، قم، اخلاق.
27.وسائل الشیعه، ج 5، ص 86؛ مکارم الاخلاق، ص 87؛ عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ج 2، ص 47، انتشارات جهان، 1378 ش.
28.ر. ک: سنگها و خواص اعجاب انگیز آن، موحد ابطحی، ص 62 و 63، عطر عترت، چ 8، 1388 ش.

منبع: نشریه فرهنگ کوثر، شماره 84.