داستان از اینجا شروع شد؛ اعتراف به قتل خواهرزاده ی سه ساله، خاله مریم هیچ توضیحی درباره علل و انگیزه خود بیان نمی کند، اما عمق فاجعه را می توان در چشمهایش نظاره گر شد؛ قتلی که بسیاری از رسانه های اجتماعی را شگفت زده و متاثرکرد.
به گزارش به نقل از ایرنا، تصور قتل خواهرزاده ای سه ساله به دست خاله با ضربات چاقو یا شکنجه سه کودک بی دفاع توسط نامادری، اخباری هستند که وجدان هر انسانی را جریحه دار کرده و موجب بهت و حیرت عمومی می شود. از این دست خبرها کم نیست؛ کودکان و بزرگسالان زیادی در سال های گذشته به شیوه هایی مشابه قربانی شدند. اما به راستی چرا در جامعه چنین اتفاقاتی را شاهد هستیم؟
اغلب کارشناسان چنین اتفاقات ناخوشایندی را ناشی از مشکلات روحی و روانی عاملان آن می دانند، آمارهای رسمی وزارت بهداشت نیز از افزایش اختلالات روانپزشکی در کشور حکایت دارند.
علت چنین اتفاقاتی آنگونه که برخی آسیب شناسان اجتماعی می گویند یا در اثر مصرف مواد مخدر توهم زا و جنون آنی صورت می گیرد یا اینکه مرتکبان از مشکلات حاد و مزمن روحی رنج می برند که چنین سنگدلانه رنج و خشم ناشی از مشکلات روانی خود را بر کودکان ضعیف و بی دفاع فرو می آورند.
سخنگوی وزارت بهداشت در تازه ترین اظهارات خود از شیوع 30.2 درصدی اختلالات روانپزشکی در تهران و 23.4 درصدی در کل جمعیت ایران خبر داد و گفت: بالاترین اختلالات روانی در بی سوادان است و میزان اختلالات روانی در شهرها بیشتر از روستاها است. برای بیماران روانی ملاک های مختلفی وجود دارد مانند رفتارهای غیرانطباقی، پریشانی شخصی، اختلال در کارکرد اجتماعی، البته سلامت روان با رفتار و تفکر افراد بستگی دارد.
به همین بهانه، گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا با هدف آگاهی از علل و عوامل بسترساز ابتلا به بیماری ها و اختلالات روانی و چگونگی شناسایی علائم آن با «آگاه اشرفی» روانپزشک به گفت وگو نشست که شرح آن در ادامه می آید.
** چرایی و چگونگی ابتلا به بیماری های روانی
در بروز اختلالات روانی، انواع آسیب ها و مشکلات موجود در شرایط زندگی افراد دخیل هستند. اشرفی با تایید اینکه اختلالات روحی و روانی در سال های اخیر شیوع یافته است، گفت: جدا از آمارهای رسمی و دقیق، بر اساس شواهد تجربی نیز می توان تایید کرد که بر تعداد مراجعان به مراکز روانپزشکی در سال های اخیر افزوده شده است و بیمارستان ها در این بخش با کمبود تخت مواجه هستند.
وی در بررسی علل و عوامل رشد بیماری های روحی و روانی چنین توضیح داد: افزایش سوء مصرف مواد که حتی در سنین پایین نیز شیوع یافته، از عوامل رشد این گونه بیماری ها است. با وجود این، هنوز نخستین علت مراجعه افراد به مراکز روان درمانی، اختلالات خلقی و سردسته این بیماری ها یعنی «افسردگی» است.
البته همانگونه که این روانپزشک تاکید کرد؛ افزایش بیماری های روانی تنها به ایران اختصاص ندارد، افسردگی شایع ترین بیماری روحی در سایر کشورهای جهان به شمار می رود و سازمان جهانی بهداشت نیز افزایش افسردگی را حتی در کشورهای توسعه یافته و پیشرفته تایید می کند. بنابراین ایران نیز از این قاعده مستثنی نخواهد بود.
اشرفی در برشمردن سایر عوامل بسترساز ابتلا به اختلالات روانی در جامعه، تصریح کرد: از نظر علمی بیماری های افسردگی و روحی و روانی علت مشخصی ندارد. مجموعه ای از عوامل باعث ابتلا به افسردگی و سایر بیماری ها می شود که به دو بخش ژنتیکی و محیطی قابل تقسیم هستند.از آنجاکه عوامل ژنتیکی با سرعت کمتری تغییر می یابند، بنابراین می توان افزایش و روند رو به رشد اختلالات روحی و روانی را به محیط نسبت داد.
به گفته وی، در حالی که عوامل محیطی خود به بخش های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تقسیم می شوند. در میان این عوامل شاید بتوان مشکلات معیشتی و دغدغه های مالی در زندگی افراد را اثرگذارترین عامل در ابتلا به این دسته از بیماری ها دانست. احساس ناامیدی، ناپایداری شرایط جامعه، پیش بینی ناپذیری آینده و عدم امنیت اقتصادی، افراد را نسبت به بهبود شرایط در آینده دچار تردید می کند.
احساس امنیت یا عدم امنیت نیز از نگاه این روانپزشک نقش مهمی در ایجاد آرامش روانی افراد ایفا می کند. اشرفی گفت: جنگ هایی که در منطقه و همسایگی ایران در حال رخ دادن است، می تواند بر سلامت روان مردم ما نیز تاثیر گذارد. اگرچه کشور ما در امنیت کامل به سر می برد اما گاهی افراد خطر جنگی را که در اطراف کشور وجود دارد احساس کرده و دچار اضطراب و استرس می شوند.
گستردگی استفاده از فضای مجازی و غیرقابل کنترل بودن انتشار در آن باعث شده تا مطالب و تصاویر ناخوشایند و آزاردهنده ای در این فضا نشر یابد. مشاهده تصاویر و فیلم های دلخراش در کنار شنیدن خبرهای ناگوار نیز عامل دیگری است که به گفته اشرفی باعث می شود افراد نسبت به محیط و جهان اطراف خود احساس ناامنی و ناپایداری کنند.
** معیارهای تشخیص ابتلا به بیماری های روحی و روانی چیست
چگونگی تشخیص و آگاهی از ابتلای خود یا یکی از افراد خانواده به اختلالات روحی یا روانی، شاید یکی از اصلی ترین دغدغه و پرسش های افراد در این زمینه است. آیا ابتلا به بیماری های روانی دارای نشانه است؟ نشانه های ابتلا به افسردگی، اضطراب یا بیماری های حاد روانی چیست؟ چه نشانه هایی آغاز اختلالات روحی و روانی در فرد را نشان می دهد؟
اشرفی در پاسخ به این پرسش ها، عنوان کرد: در ابتدا افراد باید تعریفی از سلامت روان را بدانند. سلامت روان به معنای آن است که افراد حس خوشایندی نسبت به خود داشته ومهارت های لازم برای برقراری ارتباط موثر را کسب کرده باشند، بتوانند احساسات خود را مدیریت کنند و مشکلات را از میان بردارند. سلامت روان به معنای از میان رفتن و ناپدید شدن مشکلات و اختلالات روحی روانی نیست.
مانع اصلی در شناسایی اختلالات روحی و درمان آن ها، وجود نگاه نادرست به این بیماری ها در جامعه است. افراد از ترس برچسب دیوانه یا روانی، هیچ گاه به دنبال یافتن چنین اختلالاتی در خود و اطرافیان خود نبوده و حتی اگر نشانه هایی از این بیماری ها را در خود یافتند، به دنبال توجیه آن ها برآمده و بر اختلال خود سرپوش می گذارند.
اشرفی با اشاره به لزوم فرهنگ سازی در نوع نگرش به بیماری های روحی و روانی در جامعه، عنوان کرد: افراد باید بدانند هر چند وقت یک بار نیاز به بازنگری در خود دارند. دیگر اینکه بیماری های روانپزشکی مانند سایر بیماری های پزشکی، جنبه بیولوژیک دارد. نگرانی از انگ و برچسب زنی مانع مراجعه به روانپزشک یا روانشناس می شود در حالی که اگر این گونه بیماری ها در گام های اول شناسایی و درمان شود وارد مراحل حاد و مزمن نخواهد شد.
به گفته وی، مهمترین نشانه هایی که افراد در صورت مشاهده باید شک و آن ها را دنبال کنند از این قرار است: اختلالات خواب، زیاد و کم شدن اشتها، تغییرات در انرژی، توان و کارایی، بی حوصلگی و بی انگیزگی مداوم، خستگی زودهنگام، انرژی بیش از اندازه، مشغله فکری زیاد به گونه ای که فرد از زندگی ساقط شده و انجام فعالیت های روزمره با اخلال روبه رو شود، تغییر در عملکرد شغلی و تحصیلی، اخلال در تعاملات اجتماعی و غیره. افراد در صورت مشاهد چنین نشانه هایی در خود و اعضای خانواده باید به آن ها توجه کرده و از روانشناس و روانپزشک برای درمان کمک گیرند.
بنا بر آنچه این روانپزشک عنوان کرد، پنج هیجان در انسان ها مشترک است؛ شادی، غم، ترس، اضطراب و انزجار. هر فرد نرمالی این هیجانات را تجربه می کند در واقع این هیجانات دریچه ارتباط فرد با جهان اطراف بوده و باید سطحی از تعادل را دارا باشد. افراد و تفریط در هر یک از این احساسات به این معنا است که مدار تنظیم هیجان در مغز به درستی عمل نمی کند و در این صورت اختلالات روانپزشکی پدید می آیند.
** چه باید کرد
برنامه ریزی و سیاست گذاری در دو بخش کلان و خرد از راهکارهای پیشنهادی اشرفی برای فرهنگ سازی در باره بیماری های روانی و توقف رشد اختلالات روحی در جامعه است. به گفته وی، همانگونه که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال های گذشته به دنبال افزایش بیماری های قلبی و عروقی، با اجرای برنامه های آموزشی، بهداشتی و درمانی، آن را کنترل و نسبت به این بیماری ها آگاه سازی کرد، در باره بیماری های روحی و روانی نیز باید چنین رفتاری درپیش گرفته شود.
بیماران روانپزشکی را باید خیلی جدی گرفت و با اجرای برنامه های آموزشی، بهداشتی، رفاهی و تفریحی از رشد این بیماری ها جلوگیری کرد. رسانه های جمعی و فضای مجازی، فضای مناسبی برای آموزش در باره شناخت نشانه های اختلالات روحی در افراد است. اطلاع رسانی نسبت به این گروه از بیماری ها و راه های درمان آن، باعث انگ زدایی از مبتلایان خواهد شد و دیگر شاهد برچسب هایی مانند روانی یا دیوانه نخواهیم بود.
نشانه های یک اختلال روحی و روانی، نباید به منزله خصلت ها و ویژگی های اخلاقی افراد تلقی شود چراکه زیاد و کم شدن هر یک از احساسات غم، شادی، انزجار، ترس و اضطراب نشانه ای بر بیماری های روانپزشکی است.
