مسیل‌ها و پساب‌های نیشکر و نهرهای ماله و بحره آخرین خون در رگ‌های خشکیده شادگانند و کارون نیمه جان آخرین راه نجات؛ رودخانه‌ای که خود دستخوش بی‌مهری آسمان و زمین شده و سال‌ها است سیراب‌کننده شهرها و روستاهای زیادی در سراسر ایران بوده و هست.
به گزارش به نقل از روزنامه ابتکار، تابستان داغ پیش‌رو از خشکی بی‌حد و اندازه تالاب‌‌های ایران خبر می‌دهد، تالاب‌هایی که یکی پس از دیگری درگیر بحران می‌شوند و بحران‌ساز برای مردم منطقه. پیش‌بینی‌ها می‌گویند گرچه تابستانی با چند درجه خنکا را نسبت به سال گذشته، پیش‌رو داریم اما به نظر نمی‌رسد وضعیت بارندگی و نذورات جوی بهتر از سال قبل باشد. همین پیش‌بینی زنگ خطر خشکی هر چه بیشتر تالاب‌ها را به صدا درآورده و گوش مسئولان منطقه را به بحرانی که در پیش است، تیز کرده است. خوزستان با داشتن 2 تالاب یکی هورالعظیم و دیگری شادگان از جمله استان‌های آسیب‌پذیر در تابستان 97 است. هورالعظیم و شادگان دو تالابی هستند که در طول چند دهه اخیر به کانون ریزگرد و گرد و غبار استان تبدیل شده‌اند و خشکی بخش باقیمانده هر کدام از آنها می‌تواند بحرانی را به وجود آورند. شادگان در این بین بیشترین سهم را از گرد و غبارها خواهد داشت چرا که در طول سال‌های اخیر احیای آن به فراموشی سپرده شده است. سید محمد حسن فقیه، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شادگان که در گفت‌وگو با مهر از وضعیت بحرانی دبی و رژیم تالاب شادگان خبر داده، اعلام کرده است که قطعا در تابستان با تنش آبی در تالاب شادگان مواجه خواهیم بود. اتفاقی که برلزوم هر چه بیشتر انتقال آب برای جلوگیری از تبدیل شدن بخش‌های خشک این تالاب به کانون گرد و غبار را تاکید می‌کند.
وضعیت شادگان از گذشته تا به حال
همه شادگان را با قایق‌هایی که راهشان را از میان نیزارها باز می‌کردند تا به آن سوی تالاب بروند به خاطر می‌آورند. تالابی که حالا به شادی روزهای گذشته نیست. سید محمد حسن فقیه، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شادگان درباره وضعیت خشکی این تالاب گفته است: «متاسفانه در سال‌های گذشته به دلیل خشکسالی و عدم تامین حقابه وضعیت تالاب شادگان بحرانی‌تر از قبل شده است. سال گذشته نزدیک به 90 درصد از تالاب شادگان خشک بود و هیچ آبی در آن نبود و این مسئله معضل بسیار بزرگی برای تالاب شادگان ایجاد کرده بود.» او اما پیش‌بینی خوشایندی برای وضعیت این تالاب در تابستان سال 97 ندارد و معتقد است: «امسال هم این معضل در تالاب شادگان دور از ذهن نیست چرا که از لحاظ تامین آب شادگان هنوز به نقطه مشخصی نرسیدیم و اینکه فرآیند اجرای انتقال آب به این زودی‌ها به سرانجام برسد و مشکل آب تالاب را حل کند؛ نیازمند بازه زمانی طولانی مدت است.»
حیات شادگان از آب شیرین تا پساب‌های نیشکر
تالاب شادگان در حال حاضر هیچ‌گونه منبع تامین کننده آبی ندارد و تنها منابع آبی این تالاب مسیل‌ها و پساب‌هایی است که از کشت و صنعت نیشکر و نهرهای ماله و بحره وارد تالاب می‌شوند و از نظر کیفیتی بسیار نامرغوب و نامطلوب هستند، هرچند که به گفته رئیس اداره حفاظت محیط زیست شادگان در مجموع شدت آسیب پساب‌ها به تالاب نسبت به سال‌های گذشته کمتر شده است اما تالاب شادگان نیازمند منبعی برای تامین آب مورد نیازش است تا تابستان را با بحران کمتری سپری کند. پیش‌تر آب مورد نیاز تالاب شادگان از رودخانه‌های جراحی و کارون و همچنین جزر و مد خلیج فارس تامین می‌شد اما سدسازی و رعایت نشدن نیاز آبی تالاب به همراه تخلیه پساب‌های آلوده‌ای چون مزارع نیشکر، پرورش ماهی و فولاد خوزستان، عبور لوله‌های نفتی، فعالیت 30 واحد پتروشیمی و تخلیه زباله‌های شهری این تالاب جهانی را به مرحله بحرانی کشاند. اتفاقی که سبب شده بخش عمده این تالاب نمکی شود و تبعات جانبی برای وضعیت اقلیم منطقه در پی داشته باشد.
خطر توفان‌های نمکی در کمین مردم شادگان
تالاب شادگان سه بخش دارد؛ نخست بخش شیرین که بخش‌های شمالی تالاب هستند و نیز بخش لب‌شور که بخش میانی تالاب را شامل می‌شود همچنین بخش شور در زمره سومین بخش قرار می‌گیرد که به دریا متصل می‌شود. قسمت عمده بخش شیرین تالاب که اکنون تقریبا به لب‌شور تبدیل شده در حدود 80 الی یکصد هزار هکتار است که از این مقدار در حدود 40 الی 50 هزار هکتار تالاب شادگان، آب دارد ولی آب این قسمت از تالاب از پساب‌های نیشکر و آب‌روده و نیز پساب‌های نهر بحره که پساب‌های بخش جنوبی شهر اهواز است، تامین می‌شود. بخش عمده تالاب شادگان لب‌شور وسعت 60 درصدی تالاب را در اختیار دارد و این مهم‌ترین خطری است که می‌تواند تهدیدکننده مردم شادگان باشد. رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شادگان هشدار داده که «وقتی در تابستان بیشترین میزان تبخیر صورت می‌گیرد در مناطق لب‌شور لایه‌های نمک را در تالاب می‌بینیم و قسمت عظیمی از اراضی لب‌شور نمکی می‌شود و سطح سفیدی را در تالاب ایجاد می‌کند. این لایه‌های نمکی تبعات جانبی برای وضعیت اقلیم منطقه خواهد داشت.» یعنی بادها می‌توانند توفان‌های نمک را بر پا کنند و نه تنها زندگی انسان‌ها و موجودات زنده منطقه را به خطر اندازند بلکه می‌توانند تهدیدی برای محصولات کشاورزی خوزستان باشند.
کارون ناجی شادگان خواهد بود؟
سال‌ها است که خوزستان با تنش آبی دست به گریبان است اما هرچه روزها در پی‌هم می‌آیند، آینده سخت‌تری را به تصویر می‌کشند. خشکسالی چهره خشن‌تر خود را به ایران و خوزستان نشان داده و پیش‌بینی‌ها حکایت از وضعیت وخیم‌تری از نظر آبی در استان‌های گرم و جنوبی ایران دارند. تالاب شادگان که حالا بیشترین آب خود را از پساب‌ها تامین می‌کند سال‌ها است در انتظار آبی است که قرار است از کارون به آن منتقل شود. کارونی که خود بیشترین آب را به روستاها و شهرهای مختلف ایران منتقل می‌کند. محمدحسن فقیه، رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شادگان از انتظار برای به سرانجام رسیدن پروژه‌ای که از قبل در حال اجرا بود برای تامین بخشی از آب تالاب خبر داده و گفته است: «سازمان محیط‌زیست رایزنی‌هایی با شرکت‌های کشت و صنعت انجام داده و امیدواریم با توجه به شرایط آبی اگر امکان داشته باشد از طرف شرکت کشت و صنعت شرق کارون همکاری لازم برای انتقال آب در یک بازه زمانی مشخص به تالاب انجام شود.» براساس گفته‌های او به نظر می‌رسد این تالاب تا اطلاع ثانوی باید روی پساب‌ها برای جلوگیری از خشکی بیش از اندازه خود حساب کند. فقیه ادامه داده: «بااین وجود ما موافق ورود پساب‌ها به این شکل نیز نیستیم اما با توجه به وضعیت خشکسالی نمی‌توانیم از ورود پساب‌ها جلوگیری کنیم چرا که در این صورت کل منطقه خشک خواهد شد و ممکن است به کانون گرد و غبار تبدیل شود که معضل شدیدتری برای کل استان ایجاد خواهد شد.»
نارضایتی از انتقال آب
امیدواری احیای اندک بخش تالاب شادگان از رودخانه کارون در حالی است که انتقال آب کارون به شهرهای مختلف از جمله اصفهان سبب مناقشات و بگومگوهای بسیاری شده است. علاوه بر این، طرح‌های انتقال آب رودخانه کارون، جمعیت این مناطق را که بیش از 2میلیون نفر هستند دچار چالش می‌کند. پایش‌های انجام شده نشان می‌دهد که وضعیت فعلی رودخانه کارون در حد متوسط است و انتقال آب می‌تواند این میزان را باز هم کاهش دهد و این افت کمی و کیفی آب رودخانه کارون طبیعتا روی سلامت مردم نیز اثر زیانباری خواهد گذاشت. علاوه بر این چطور می‌توانیم آب کارون را به استان های دیگر انتقال دهیم در حالی که به دنبال توسعه اراضی 550هزار هکتاری هستیم که منبع تامین آب مورد نیاز این اراضی همین کارون است.
