بیلبورد یک ابزار و رسانه برای اطلاع‌رسانی است. بیلبورد صفحه‌ای است که روی دیوار نصب می‌شود و ماموریتی برای اطلاع‌رسانی دارد، آگاهی می‌دهد و مطلبی را منتقل می‌کند. در اواخر قرن 19 و اوایل قرن20 نیازهای اجتماعی و فرهنگی ایجاب می‌کرد که چنین ابزاری به وجود بیاید. در نتیجه می‌توانیم بگوییم بیلبورد به دنبال رفع نیازهای جامعه به مدد کار تبادل اطلاعات در سطح جامعه است. اما تا چه اندازه استانداردهای بیلبورد در ایران رعایت می‌شود؟
بسیاری معتقدند بیلبوردها رسانه‌ای سلطه‌گر هستند به طوری که شما می‌توانید کانال رسانه‌ای مانند تلویزیون یا رادیو را تغییر دهید تا تحت تاثیر پیام تبلیغاتی نباشید اما نمی‌توانید تبلیغات بیلبورد را تغییر دهید و این خود موید اهمیت وجود چنین بیلبوردهایی است. جالب این‌که تحقیقی که پیشتر صورت گرفته نشان می‌دهد تنها در تهران در طول یک روز یک راننده به 70 مورد سازه تبلیغی برخورد می‌کند که از این تعداد 60 مورد آن مورد مطالعه این راننده قرار گرفته است.
1. مالکان بیلبوردهای چند صد میلیونی
اگر گذرتان به خیابان‌های پرتردد و اتوبان‌های پر جمعیت خورده باشد، حتما با تابلوهای عظیم‌الجثه‌ای که با تبلیغات مختلف جا خوش کرده‌اند، روبه‌رو شده‌اید. تبلیغات مختلفی که با هزینه‌های قابل توجهی تریبون کالاهای متنوعی از خوراک و پوشاک گرفته تا خودرو و... شده‌اند. در حال حاضر طبق آمار کلی بیش از 2000 بیلبورد فقط در سطح شهر تهران وجود دارد که مالکیتشان بین شرکت‌های مختلف تبلیغاتی تقسیم شده است و آنها متناسب با محل، منطقه، میزان رفت و آمد و عواملی از این دست این سازه‌ها را با قیمت‌های مختلف به متقاضیان این تبلیغات ارائه می‌دهند. این شیوه عاملی است که گاهی به لحاظ فرهنگی هم روی تبلیغات موجود در سطح شهر اثر می‌گذارد، چرا که باید در نظر داشت تمام سازه‌های تبیلغاتی موجود در سطح شهر، متعلق به سازمان زیبا سازی شهرداری است و با برگزاری مزایده‌ای در اختیار شرکت‌های مختلف قرار می‌گیرد. در جریان این مزایده طبیعتا قیمت‌های مختلفی پیشنهاد می‌شود که طبق آن هر شرکتی تلاش می‌کند تعداد بیشتری تابلو را در مناطق مهم‌تر بگیرد و در این میان ارقامی مطرح می‌شود که در ادامه روی قیمت اجاره آنها به کالاها و شرکت‌های متقاضی نیز تاثیر می‌گذارد. در این شرایط هر تولیدکننده‌ای نمی‌تواند برای اجاره این تابلوها و ارائه تبلیغاتش اقدام کند، به همین دلیل شرکت‌های تبلیغاتی از آنجا که هزینه‌ای را صرف گرفتن این بیلبوردها در همان مزایده برای اجاره از سازمان زیباسازی کرده‌اند، باید این مبلغ را تامین کنند، در نتیجه آنها با قیمت‌های چند صد میلیونی اقدام به دربافت تبلیغات می‌کنند. همین موضوع است که باعث می‌شود تابلوهای چند صد میلیونی فقط در انحصار شرکت‌های متمول و بزرگ بماند. به گواه آمار اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی تهران از کانون‌های تبلیغاتی، تولیدکنندگان ایرانی به دلیل ارقام موجود کمتر برای این دست تبلیغات هزینه می‌کنند و این اتفاق باعث می‌شود واردکنندگان کالاهای خارجی و مواردی که شاید در اندازه چنین تبلیغاتی نیستند، بیلبوردهای سطح شهر را تا چشم کار می‌کند تصرف کنند، رخدادی که به گفته یکی از مسئولان شهرداری نه ارشاد و نه سازمان زیباسازی در آن دخیل است، بلکه شرکت‌ها طبق بازار رقابتی که به وجود می‌آید این قیمت‌ها را تعیین می‌کنند. البته به گفته این مسئول شرکت‌ها نمی‌توانند ارقام عجیب و خارج از بازار را پیشنهاد کنند. البته که این بازار هم فقط در انحصار 22 شرکت طرف قرارداد سازمان زیباسازی نیست و بسیاری از شرکت‌های تبلیغاتی دیگری هم هستند که در این میان واسطه‌گری می‌کنند و نظارتی روی آنها نیست.
2. قوانین چه می‌گویند متولی کیست؟
تبلیغات محیطی سابقه دیرینه‌ای دارد آنقدر که سنگ چین‌هایی که در تپه‌ها که گاهی کاربردهای نظامی نیز داشت هم نوعی تبلیغات محیطی محسوب می‌شد. امروز شاید بیش از صد رسانه محیطی در ایران داشته باشیم و شاید تنها رسانه‌ای که در کشور وجود ندارد، استفاده از هواپیماست اما در هر صورت رسانه‌های محیطی یکی از پر کاربردترین رسانه‌ها در طول تاریخ از جمله در ایران بوده است. بیلبوردها از سال 69 بود که در تهران مورد استفاده قرار گرفت. سازه‌های این بیلبوردها توسط شرکت‌های تبلیغاتی ساخته شد و بعدها رسانه‌های محیطی دیگر نیز اضافه شدند از جمله اتوبوس که روی بدنه آنها از تبلیغات استفاده می‌شود. از سال 69 قوانینی در ارتباط با پیام‌های تبلیغاتی به تصویب مراجع قانونگذار رسید. در سال 1388 نیز شورای عالی انقلاب فرهنگی قانون خاصی با عنوان سیاست‌ها و ضوابط تبلیغات محیطی را به تصویب رساند تا استانداردهای خود سازه و بیلبورد و همچنین استاندارد پیام‌های تبلیغاتی ساماندهی شود. در حوزه شهری، متولی تبلیغات، شهرداری و در تهران سازمان زیباسازی است که سازه‌های مختلف را نظارت می‌کنند و بایدها و نبایدها را این سازمان تعیین می‌کند. اما در ارتباط با تبلیغات محیطی در اماکن ورزشی، فدراسیون‌ها متولی هستند و در جاده‌ها نیز سازمان حمل و نقل جاده‌ای تولیت تبلیغات محیطی را به عهده دارد.
در شهر تهران در خصوص استانداردها و بایدها و نبایدهای یک سازه و محل نصب آن توسط سازمان زیباسازی پژوهش‌هایی انجام شده است به طوری که هر نوع پیامی که بخواهد در بیلبوردها منتشر شود، تحت نظارت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و در واقع محتوا باید به تائید این وزارتخانه برسد. مجوزها معمولا برای تبلیغات محیطی با در نظر گفتن محل نصب صادر می‌شود.
3. استانداردهای بیلبوردها
استاندارد رسانه‌های محیطی به نوع رسانه بستگی دارد. گاهی این رسانه‌ها ثابت هستند مثل بیلبوردهای شهری و گاهی هم این رسانه‌ها متحرکند مثل اتوبوس. اما این استانداردها به سه گروه عمده تقسیم می‌شود. یکی مربوط به استانداردهای شهری است که یکی از آنها به محل قرارگیری‌شان مربوط می‌شود. به نوعی که این رسانه‌ها نباید در محیط‌های شهری توجه شهروندان را به خودش جلب کند که باعث ایجاد اختلال در تردد و ترافیک شهر شود. دومین مورد مربوط به رعایت استانداردها از لحاظ بصری است و سومین حوزه براساس ایمنی آنها تعیین می‌شود. رعایت استانداردهای ایمنی نکته مهمی است، چرا که مواردی در سال‌های اخیر مشاهده شده که برخی بیلبوردها به واسطه باد و شرایط جوی سقوط می‌کردند. استاندارها در حوزه‌های مختلف شهری باید در نظر گرفته شود. بر اساس این موارد سازمان زیباسازی قوانینی دارد. این استانداردها براساس قوانینی که در هر شهری است، لحاظ می‌شود. صاحبان آگهی هم باید بر اساس این استانداردها عمل کنند.
4. تبلیغات میلیاردی و شهروندان بی‌پول
حوزه تبلیغات این روزها صرفا برای معرفی محصولات مورد نظر نیست و به نوعی تبلیغات حالا به عنوان یک بازوی رسانه‌ای عمل می‌کند، خیلی از روزنامه‌ها و رسانه‌های چاپی ماندگاری‌شان بسته به همین تبلیغات است و برخی از این آگهی‌ها حتی به جایی رسیده که می‌توانند به محتوای مطالب این رسانه‌ها هم دست پیدا کنند. بیلبوردهای تبلیغاتی در بزرگراه‌ها و میدانهای شهر هم از همین دسته‌اند هر چند کمتر صاحب آگهی است که ترجیح دهد از این بیلبوردها به عنوان یک رسانه استفاده کند و به واسطه اجاره بالای این بیلبوردها سعی می‌کنند در کمترین زمان ممکن بهترین استفاده را در معرفی محصولات خودشان داشته باشند. هزینه‌هایی که با دیدنشان یک سوال مهم به ذهن هر شهروندی خطور می‌کند؛ این‌که چنین محصولاتی چقدر درآمد دارند که هزینه تبلیغاتش به این رقم‌ها می‌رسد. برای پی بردن به تعداد شرکت‌های تبلیغاتی تهران به نام 22 شرکت می‌رسیم، 22 شرکتی که اجاره بیش از 2000 محل تبلیغات به عهده آنهاست. این در حالی است که یکی از این شرکت‌ها به تنهایی صاحب 365 بیلبورد در تهران و جاده‌های اطراف است. بیلبوردهایی که هزینه اجاره ماهانه آنها از 40 میلیون تومان در ماه آغاز و به رقم‌های سرسام‌آوری همچون یک میلیارد و 700 میلیون تومان می‌رسد.
5. 5/5 میلیارد تومان در ماه برای قبولی در کنکور
رصد کردن 2000 بیلبورد در تهران و محصولات معرفی شده روی آنها کار آسانی نیست اما یکی از معتبرترین شرکت‌های ارائه کننده تبلیغات محیطی فهرستی از کالاهای روی بیلبوردهای سطح شهر تهران را در اختیار روزنامه جام‌جم گذاشته است. فهرستی که شامل 365 بیلبورد در سطح شهر تهران می‌شود. با نگاهی به این فهرست و قیمت‌های ارائه شده و البته محصولات تبلیغ شده می‌توان به نتایج قابل توجهی دست یافت. نتایجی که می‌توان تا حدودی به همه بیلبوردهای سطح شهر هم تعمیم داد. به عنوان مثال، یک ناشر کنکوری و کمک‌درسی به تنهایی در حال حاضر صاحب 22 بیلبورد فقط از یک شرکت در سطح شهر تهران است. با نگاهی به فهرست قیمت‌ها می‌توان متوجه شد این ناشر برای اجاره فقط یک ماه آن هم از یک شرکت تبلیغات محیطی در تهران مبلغ پنج میلیارد و 641 میلیون تومان می‌پردازد. این در حالی است که با توجه به هرم جمعیتی ایران حالا تعداد صندلی دانشگاه‌های ایران بیش از ظرفیت پذیرش در کنکور است و برای قبولی در دانشگاه حتی نیازی به دادن کنکور هم نیست!
6. سهم کالاهای ایرانی چقدر است؟
جام جم در ادامه نوشت چشم چشم کردن به دنبال کالای ایرانی روی بیلبوردها تلاش بیهوده‌ای است که بسیاری از کالاهای ایرانی آنقدر متمول نیستند که بتوانند آگهی محصولاتشان را روی بیلبوردهای چند صد میلیونی ثبت کنند. آگهی‌های ایرانی بیلبوردها در انحصار بانک‌هاست. بانک‌ها همچنان با استفاده از بیلبوردها سعی در ترغیب سپرده‌گذاران دارند و برای این کار پول‌های کلانی را صرف تبلیغات می‌کنند. از همه آگهی‌های تلویزیونی و رسانه‌های چاپی که بگذریم از 365 بیلبود تحت نظارت یک شرکت 14 بیلبورد در اختیار این بانک‌هاست، 14 بیلبوردی که فقط برای اجاره یک ماه آن باید سه میلیارد و 890 میلیون تومان ناقابل را پرداخت کرد. سهم کالاهای خارجی هم در میان این تعداد بیلبورد قابل توجه است، شرکت سامسونگ فقط از یک شرکت اجاره‌دهنده بیلبوردهای تهران 19 بیلبورد را هم‌اکنون در اختیار دارد، تعدادی که برای اجاره ماهانه آن بر اساس تعرفه این شرکت باید مبلغ ماهانه سه میلیارد و 745 میلیون تومان بپردازد. این رقم و تعداد درباره شرکت ال.جی هم مصداق دارد اما در اندازه‌ای کوچک‌تر. ال.جی از 365 تابلوی این شرکت پنج تابلو اجاره کرده که برای آن یک میلیارد و 660 میلیون تومان می‌پردازد. البته بنا بر گفته‌های مسئولان سازمان تبلیغات وزارت فرهنگ و ارشاد این دو شرکت به نوعی ایرانی محسوب می‌شوند، چرا که مونتاژ محصولاتشان در ایران صورت می‌گیرد.
