اختلال استرس حاد (ASD) عبارت است از علائمی که در پی مواجهه با وقایع تروماتیک به‌وجود می‌آیند و معمولا بین سه روز تا یک ماه طول می‌کشند. علائم استرس حاد شباهت زیادی به علائم اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) دارند و پس از مشاهده یا قرارگیری درمعرض وقایعی مانند خطر مرگ، جراحات سنگین و خشونت فیزیکی بروز می‌کنند. مبتلایان به اختلال استرس حاد معمولا دیگر نمی‌توانند مثل گذشته از چیزی لذت ببرند و حتی گاهی از برگشتن به روال عادی زندگی احساس گناه می‌کنند. اما پیش از آنکه به علائم، علل و راه‌های درمان این عارضه بیشتر بپردازیم، بیایید با تعریف تروما شروع کنیم.
تروما چیست؟
تروما دارای تعریف پزشکی و نیز روان‌پزشکی است. در پزشکی تروما به صدمات و جراحات جسمی وخیم یا شوک گفته می‌شود و با اقدامات درمانی خاص در وضعیت‌های اورژانسی در ارتباط است. اما در روان‌پزشکی تروما تعریف متفاوتی دارد و به تجربیاتی گفته می‌شود که به‌لحاظ عاطفی رنج‌آور، پریشانکننده یا هولناک‌‌اند و اغلب به عوارض جسمی و روانی پایدار می‌انجامند.
به‌طورکلی، هرچه فرد مستقیم‌تر با وقایع تروماتیک مواجه شود، خطر بروز صدمات روانی افزایش می‌یابد. برای مثال، اگر در مدرسه‌ای حادثه‌ی تیراندازی رخ بدهد، دانش‌آموزی که تیر می‌خورد، احتمالا شدیدترین آسیب روانی را خواهد دید. همچنین دانش‌آموزی که صحنه‌ی تیرخوردن هم‌کلاسی خود یا کشته‌شدنش را می‌بینید، بیشتر از دانش‌آموز دیگری که از صحنه‌ی حادثه دورتر بوده است، صدمه خواهد دید. حتی مواجهه‌ی دست‌دوم با خشونت نیز می‌تواند تروماتیک باشد. به‌همین‌دلیل تمامی کودکان و نوجوانانی که درمعرض خشونت یا حوادث ناگوار واقع می‌شوند، حتی اگر این مواجهه فقط ازطریق رسانه‌ها باشد، باید از لحاظ ابتلا به علائم پریشانی عاطفی بررسی شوند.
علائم اختلال استرس حاد
وقتی می‌توان گفت که فرد مبتلا به اختلال استرس حاد است که علائم مربوط پس از واقعه‌ی تروماتیک حداقل سه روز طول بکشند، اما فراتر از یک ماه نروند. در مواردی نیز اگر علائم بیمار با سایر اختلالات روانی یا وضعیت‌های پزشکی قابل‌توجیه نباشند، احتمال تشخیص اختلال استرس حاد افزایش می‌یابد. اما درصورتی‌که علائم فرد تا بیش از یک ماه ادامه پیدا کنند، این علائم به اختلال استرس پساآسیبی نسبت داده خواهند شد.
علائم اختلال استرس حاد در پنج دسته‌ی کلی طبقه‌بندی می‌شوند:
- علائم آزاردهنده (یادآوری غیرارادی خاطرات مزاحم و پریشانکننده از واقعه‌ی تروماتیک یا بروز مکرر رؤیاهای آشفته)؛
- حالات خلقی منفی (ناتوانی مداوم در تجربه‌ی احساسات مثبت مانند شادی و عشق)؛
- علائم گسستی (احساس کندی زمان، دیدن خود ازمنظر یک بیگانه، احساس بهت و گیجی)؛
- علائم اجتناب (اجتناب از خاطرات، افکار، احساسات، مردم یا اماکن مربوط به واقعه‌ی تروماتیک)؛
- علائم برانگیختگی (مشکل در به‌خواب‌رفتن و خواب‌ماندن، رفتار تحریک‌پذیر، مشکلات تمرکز).
مبتلایان به اختلال استرس حاد شاید چون نمی‌توانند جلوی تروما را بگیرند یا سریع‌تر از این قضیه عبور کنند، احساس گناه به‌سراغ‌شان بیاید. معمولا حملات پانیک در یک ماهه‌ی پس از تروما اتفاق دور از انتظاری نیست. کودکان مبتلا به اختلال استرس حاد همچنین ممکن است، دچار اضطراب مربوط به جدایی آنها از مراقبان‌شان شوند.
علل اختلال استرس حاد
وقتی کسی درمعرض ابتلا به اختلال استرس حاد خواهد بود که با یک واقعه‌ی تروماتیک مواجه شود. اما چه کسانی بیشتر درمعرض خطرند؟
- کسانی که سابقه‌ی اختلالات روانی دارند؛
- کسانی که واقعه‌ی تروماتیک برای‌شان خیلی شدید حس می‌شود؛
- کسانی که با سبک مقابله‌ای اجتنابی با قضیه برخورد می‌کنند؛
- کسانی که پیشتر سابقه‌ی تروما داشته‌اند؛
- احتمال بروز اختلال استرس حاد در زنان بیشتر از مردان است.
واکنش روانیِ پشت اختلال استرس حاد را واکنش استرسی حاد می‌گویند. ما انسان‌ها وقتی با ترس یا اتفاقی تهدیدکننده مواجه می‌شویم، به‌طور طبیعی یا می‌ایستیم و مقابله می‌کنیم یا از تهدید می‌گریزیم. این واکنش را به‌اسم پاسخ جنگ یا گریز می‌شناسیم. علائم پاسخ استرسی حاد عبارت‌اند از افزایش ناگهانی ضربان قلب، فشار خون، تعریق، دم‌وبازدم و سوخت‌وساز و نیز انقباض عضلات. هنگام تجربه‌ی تهدید تغییراتی مانند تشدید برون‌ده قلبی و تسریع سوخت‌وساز جهت مهیاشدن برای اقدام به نجات ضروری‌اند. اما کسی که واقعه‌ای تروماتیک را تجربه می‌کند، ممکن است که متعاقبا به‌دلیل یادآوری خاطرات مزاحم یا دیدن رؤیاهای آزاردهنده خودش را مدام درمعرض خطر حس کند و بنابراین بیش‌ازحد معمول به علائم استرسی حاد دچار شود.
درمان استرس حاد
رفتار درمانی شناختی (CBT) موفق‌ترین نوع درمان در مقابله با اختلال استرس حاد گزارش شده است. این راهکار درمانی از دو بخش اصلی تشکیل می‌شود: اول اینکه سعی بر آن است تا ادراکات فرد یا بهتر بگوییم الگوهای فکری او پیرامون واقعه‌ی تروماتیک تغییر داده شوند. دوم اینکه درمان‌گر می‌کوشد تا رفتارهای فرد در موقعیت‌های اضطراب‌زا را اصلاح کند. رفتاردرمانی شناختی نه‌تنها علائم اختلال استرس حاد را بهبود می‌بخشد، بلکه کمک می‌کند که از بروز اختلال استرس پساآسیبی نیز جلوگیری شود.
از جمله‌ی دیگر راه‌های درمان اختلال استرس حاد می‌توان به گروه‌های بازگویی روان‌شناختی و مدیریت اضطراب اشاره کرد. بازگویی روان‌شناختی شامل گونه‌ای از مداخلات درمانی شدید، بلافاصله پس از تجربه‌ی تروماست؛ طوری که فرد ترومادیده خواهد توانست هرآنچه را که بوده درموردش صحبت کند. این روش درمورد برخی از بیماران نتیجه‌بخش است، اما عده‌ای نیز هستند که وقتی درمورد آنچه سبب پریشانی‌شان شده صحبت می‌کنند، تجربه‌ی تروما مجددا برای‌شان تکرار می‌شود.
داروهای روان‌گردانِ تجویزی نیز می‌توانند در بهبود علائم اضطراب و برانگیختگی شدید مؤثر باشند. در این میان از تأثیر استراتژی‌های کاهش استرس مانند ذهن آگاهی و استراتژی‌های آرام‌سازی نیز نباید غافل بود. این قبیل تمرین‌ها می‌توانند در مقابله با علائم اختلال استرس حاد و همچنین کاهش این علائم مفید واقع شوند.
