بهناز عباسی مقدم؛ کارشناس ارشد تغذیه
غذا، وسیله‌ای شفابخش
در سراسر دنیا، غذا نعمتی الهی و وسیله‌ای شفابخش است که مورد تکریم است. در واقع در هر منطقه صرف غذا، آداب و رسوم خاص خود را دارد که ارتباط بسیار با ایجاد توازن در بدن دارد و در هر منطقه منحصر به فرد می‌باشد. در آداب سنتی غذا خوردن ما ایرانی‌ها هم معمولا این مساله رعایت شده است، به طوری که به عنوان مثال دوغ با کاکوتی، عدسی با گلپر، نان گندم با رازیانه و سیاهدانه، تخم‌مرغ با دارچین، آبگوشت با آویشن، چای با آبلیمو، ماهی با گردو و فلفل سیاه، باقلا با گلپر، برنج با زیره، ماست با شیره، پنیر با گردو، شیر با گلاب و هل، خیار با نعنا و گل سرخ، ماست با زنیان، گوشت با سماق و ... مصرف می‌شده است.
اساس طبقه‌بندی غذاها در طب سنتی، براساس تاثیر هر ماده غذایی در بدن است در واقع صفت گرمی و سردی که به غذاها داده می‌شود، براساس غلبه این صفات بر طبع فرد است، به طوری که فرد سرد مزاج با مصرف غذاهای طبع سرد دچار خواب‌آلودگی، تکرر ادرار و افزایش آب دهان می‌شود، ولی مصرف همین غذا در فرد گرم مزاج، باعث متعادل شدن وی می‌شود.
واکنش افراد در برابر غذاها
هر کس در برابر یکسری غذاها واکنش مخصوص به ساختمان بدن خود را نشان می‌دهد. این مطالب مانند تمام جنبه‌های دیگر زندگی مرتبط به توازن اضداد است. گیاهان مخصوصا به صورت خام بیشتر سرد (قلیایی) هستند، در صورتی که اغلب غذاهای حیوانی در گروه غذاهای اسیدی یا گرم قرار می‌گیرند.
نمک، شکر و روغن هم در اثر مصرف زیاد، طبیعت خوراکی‌ها و توازن بدن را بر هم می‌زنند. آنچه از گذشته به ما به ارث رسیده است و بزرگ‌ترها در مورد غذاها عنوان می‌کنند، در واقع پیشینه علمی دارد. همانطور که می‌بینید در تابستان برای توازن گرمای هوا در منازل، مصرف غذاهای پختنی و سرخ‌کردنی کمتر شده و بخصوص ماست و خیار پای ثابت سفره می‌شود. یا در زمستان‌ها، بزرگ‌ترها توصیه به مصرف زنجبیل می‌کنند. ماست، نعنا و کاهو و سکنجبین، هندوانه و خیار همه در فصل گرم مصرف می‌شوند و هدف سرد شدن طبع ما است.
مصرف بیش از حد غذاهای گرم یا سرد
غذاهای گرم باعث بهبود جریان خون و نگهداری گرمای بدن می‌شوند. از نشانه‌های مصرف بیش از حد غذاهای گرم می‌توان به جوش، تب، یبوست، بوی تند ادرار، بالا رفتن فشارخون، عطش زیاد، افسردگی، سردرد، بی‌قراری و آشفتگی و سرگیجه اشاره نمود. در مقابل، غذاهای سرد باعث تعدیل این علائم می‌شوند، ولی مصرف زیاد غذاهای سرد باعث آرتریت، روماتیسم، دست و پای سرد، تکرر ادرار، ترشح زیاد بزاق، دل درد، نفخ شکم، اسهال، اضطراب، گرفتگی عضله، خستگی و درد ماهیچه می‌شود.
لزوم تعادل مزاج و غذا
براساس طب سنتی ایران هر فرد حالت و طبیعت مزاج بدن خود را نسبت به غذاهای سرد و گرم باید تشخیص دهد و در مصرف آنها رعایت اعتدال را بنماید تا دچار عوارض نشود. عدم هماهنگی بین مزاج و غذا موجب اختلال در اندام‌های داخلی مثل قلب و ریه شده، و شخص احساس بیماری می‌کند، بنابراین تعادل بین آنها بسیار مهم است. همانطور که امروزه یکی از علت‌های زمینه‌ای برای بروز بیماری‌های اتوایمیون (نقص سیستم ایمنی) مثل آلزایمر، MS و پارکینسون را دارا بودن طبع سرد می‌دانند.
غذاهای گرم و سرد
غذاهای سرد: گوشت گاو، نان جو، ماهی، مرغ ماشینی، کره، گل کلم، کرفس، گیلاس، مرکبات، زرشک، کشک، ماش، باقلا، قارچ، ریواس، زردآلو، آلو، سیب، گلابی، انار، بادمجان، نخودفرنگی، گوجه‌فرنگی، توت فرنگی و شلغم.
غذاهای گرم: مرغ خانگی، گوشت گوسفند، گوشت شتر، نان گندم، انگور، عسل، تخم‌مرغ، نخود، گردو، طالبی، هویج، انجیر، توت، گوشت شترمرغ، گوشت بوقلمون، گوشت بز و شیر شتر.
غذاهای معتدل: برنج قهوه‌ای، جو دو سر، روغن زیتون، چای و پنیر فتا.
بلغمی مزاج‌ها
افراد بلغمی اغلب سفید هستند و پوست سرد و نرمی دارند، میل بسیار به خواب دارند، هضم غذا در آنها دیر انجام می‌شود، آب از دهان آنها جاری می‌شود، کم حواس هستند، در آنها دفع ادرار با فشار زیاد است و موی سفید پیش از موعد مقرر در آنها شایع است. اگر بلغم (سردی) در سر زیاد شود، حماقت ایجاد می‌شود.
اگر دقت کنید اغلب مواد غذایی که برای افزایش حافظه توصیه می‌شوند (مثل کشمش، خرما، عسل و ...) گرم هستند. زیادی سردی در سر آلزایمر را تشدید می‌کند. افراد بلغمی نباید سردی‌ها را به تنهایی مصرف کنند. این افراد باید مواد لبنی را محدود کنند. مصرف زیاد ترشیجات، سرکه، شورها، برنج سفید، عدس، سیب‌زمینی، آب یخ، سوپ جو، نان جو، میوه‌های ترش، قارچ، ماش، گوشت گاو و گوساله غذاهای فرآوری شده، غذاهای آماده، شیرینی‌جات، نوشیدن مایعات به همراه غذا، و کلیه تنقلات برای این افراد مضر است، چون حالت اسیدوز را در بدن افزایش می‌دهند.
بهترین غذاها برای افراد بلغمی غذاهای گرم است یا اینکه همیشه در مصرف مواد غذایی، ادویه‌های گرم نظیر زیره سیاه و سبز، هل، دارچین، زعفران، زردچوبه یا بذرهای ملین مثل تخم شربتی، خاکشیر و بارهنگ نیز اضافه کنند. همچنین مصرف مغزها مثل گردو، بادام و فندق و ارده و شیره و خرما برای این افراد بسیار مفید است.
در ارتباط با چهار مزاج اصلی لازم است بدانیم غذاهای چرب و شیرین صفرا را زیاد می‌کنند، غذاهای مانده، شور و بیات، نمک سود، سودا را زیاد می‌کنند، غذاهای سردی‌بخش مثل لبنیات، ترشی و سرکه بلغم را زیاد می‌کنند. پرخوری نیز حالت دموی مزاج را زیاد می‌کند.
