پوکی استخوان و یائسگی (۱)

دکتر فاطمه قائم مقامی؛ استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران، فوق تخصص سرطان‌های زنان، عضو تحریریه دنیای سلامت

پوکی استخوان از علل مهم بیماری و معلولیت در زنان مسن است. پوکی استخوان تقریباً در 55 درصد از زنان بالاتر از 50 سال ایجاد می‌‌شود و هزینه‌هایی که باعث مراقبت پزشکی ناشی از شکستگی استخوان می‌‌شود بسیار زیاد است. این بیماری با توجه به یافته‌ها و دانش جدید به طور قابل توجهی قابلیت پیشگیری دارد. تعیین نقطه‌ای که در آن تغییرات اسکلتی مربوط به سن، نیاز به تداخل پزشکی داشته باشد یک چالش بزرگ است.

مدت‌ها قبل از آنکه علائم بالینی پوکی استخوان ایجاد شود توده استخوانی در حال از دست رفتن است و روش‌‌‌‌های تشخیصی نمی‌تواند خطر شکستگی‌‌‌‌های خودبخودی و میکروسکوپیک را که منجر به تغییر شکل ستون فقرات و احیاناً علائم بالینی شود نشان دهد و افرادی را که در خطر می‌باشد از افرادی که در خطر نیستند متمایز نماید. پیشرفت‌های دموگرافیک باعث افزایش تشخیص تعداد افراد مسن در خطر پوکی استخوان شده است.

قدرت استخوان به علت کاهش تراکم استخوان کم می‌شود. در اثر افزایش سن برداشت از استخوان بیشتر از ترمیم آن است که باعث کاهش توده استخوانی می‌‌شود. اختلال ساختمان میکروسکوپی در بافت استخوان باعث شکستگی‌‌‌‌های میکروسکوپیک در استخوان می‌‌شود که خودبخودی است و شخص متوجه آن نمی‌شود. توده استخوانی موجود نه تنها به میزان از دست رفتن استخوان مربوط است بلکه به وضعیت هورمونی و سن نیز ربط دارد و همچنین بستگی به حداکثر میزان توده استخوانی نیز دارد.

افزایش سن باعث اختلال درمتابولیسم ویتامین D3 و اختلال در جذب کلسیم می‌‌شود. جذب و دریافت کلسیم نیز با افزایش سن کاهش می‌یابد. کاهش رژیم حاوی کلسیم این وضعیت را تشدید می‌نماید. پوکی استخوان به علت اختلال در بازسازی است. شروع کاهش توده استخوانی از ستون فقرات از 20 سالگی است.

برداشت کلسیم از استخوان‌‌‌‌ها از 30 سالگی 7/0درصد است. در 20 سال اول یائسگی 30درصد کاهش توده استخوانی ایجاد می‌‌شود. با افزایش سن توده استخوانی در زن و مرد کم می‌‌شود.اثر افزایش سن روی از دست دادن استخوان در زنان بیشتر از مردان است. تشدید از دست رفتن استخوان بلافاصله بعد از یائسگی است.

پیک توده استخوانی در مردان بیشتر از زنان است. توده استخوانی در سفید پوستان کمتر از سیاه پوستان است. بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی و تغذیه در سن 90 سالگی ، 3/1 زنان و 6/1 مردان از شکستگی لگن رنج می‌برند. بعد از سن 65 سالگی شیوع شکستگی لگن در زنان سفید پوست بیشتر از شیوع سکته قلبی، سرطان پستان و بیماری دیابت است.

عوامل خطر ساز

از آنجا که درمان بیشتر در کسانی‌که بیشترین عوامل خطرساز پوکی اسخوان را دارند مهم است عوامل خطر ساز پوکی استخوان باید بررسی شوند تا درمان و غربالگری  افراد پر خطر انجام شود.

عوامل خطرساز پوکی استخوان شامل سه گروه هستند یکی عوامل سرشتی که غیر قابل تغییر و اصلاح هستند و یک فرد را مستعدبروز آن می‌نمایند و آن عبارتندازسن، نژاد آسیایی و سفید، سابقه فامیلی پوکی استخوان، کوچک بودن جثه بدن، سابقه شکستگی قبلی، یائسگی زودرس و سابقه برداشتن تخمدانها (اوارکتومی)

عوامل قابل تغییر و اصلاح که عبارتند از دریافت کم کلسیم و ویتامین D3 ، اعتیاد به سیگار و عدم تحرک است.

عوامل و شرایط طبی که با افزایش خطر پوکی استخوان همراه هستند عبارتند از: عدم تخمک گذاری در خلال سالهای بارداری، پرکاری تیروئید، پرکاری غده اراتیروئید، بیماریهای مزمن کلیه و بلاخره بیماریهایی که با مصرف کورتیکو استروئیدها  همراه هستند.

تشخیص پوکی استخوان در یائسگی

تراکم سنجی استخوان (BMD ) جهت تعیین پوکی استخوان و تعیین خطر شکستگی و تداخل درمان جهت پیشگیری برای تمام زنان بالای 65 سال بدون توجه به عوامل خطر ساز و برای زنان یائسه جوان‌تر در صورت وجود یک یا بیشتر عوامل خطرساز باید انجام شود.

اندازه‌گیری تراکم استخوان‌‌‌‌های سرگردن ران و ستون فقرات کمری، روش کلینیکی اولیه برای تراکم سنجی استخوان است‌. تراکم سنجی استخوان براساس انحراف از استاندارد تراکم استخوان متوسط زنان جوان و سالم تفسیر می‌شود  اگر این انحراف 1- باشد یعنی 1-<TScore باشد نرمال و طبیعی محسوب می‌شود بین5/2->1- <T Score کاهش توده استخوانی محسوب  می‌شود و کمتر از 5/2 ->T Score پوکی استخوان تفسیر می‌‌شود. اگرچه یک ارتباط قوی بین تراکم سنجی استخوان و خطر شکستگی وجود دارد ولی سن، سلامت کلی بدن و خطر سقوط تاثیر در ایجاد و خطر شکستگی دارد.

برای خواندن بخش دوم - پوکی استخوان و یائسگی - اینجا کلیک کنید.