رابطه بین فرم و عملکرد در معماری، تعریف معماران ایرانی چیست؟

امروزه با ظهور تکنولوژی‌ های نو و روی کار آمدن علوم جدید، معماری نیز سمت‌ و سوی تازه‌ ای به خود گرفته است و در آینده‌ ای نه چندان دور نیز شاهد تعریف جدیدی از مفاهیم پایه معماری خواهیم بود. به گفته لویی کان معمار بزرگ آمریکایی‌ تبار، یکی از مفاهیم پایه معماری را می‌ توان تبعیت فرم از عملکرد دانست، تا جایی که جمله معروف «فرم تابع عملکرد است» به‌ عنوان یکی از مهم‌ ترین پارامترهای طراحی همواره به دانش‌ آموختگان این رشته گوشزد شده است. با مروری بر ماهیت فرم در فرآیند طراحی‌ های امروزه کشور نیاز به بررسی این مهم در روند معماری نوین ایران بیش از پیش احساس می‌ شود؛ به همین منظور«معمار سرزمین من» در این شماره قصد دارد همچون گذشته دیدگاه جمعی از معماران برجسته کشور را در این زمینه با شما در میان بگذارد :
رابطه فرم و عملکرد در معماری امروز ایران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

کسری شفیعی زاده، حسین زین آغاجی و یوسف صالحی

• استودیو معماری شماره چهار (4 Architecture Studio)
• تحصیلات : کارشناسی ارشد معماری از دانشگاه آزاد اسلامی، مدرک معماری داخلی از آکادمی ATC  آمریکا
• موفق به کسب جوایز معماری در مسابقات معتبر داخلی و بین‌ المللی

نیما میرزامحمدی

• مؤسس و مدیر دفتر معماری فضای ابر تهی
• تحصیلات : کارشناسی ارشد معماری دانشکده هنر و معماری تهران مرکز
• موفق به کسب جوایز معماری در مسابقات معتبر داخلی و بین‌ المللی

مجتبی کاظمی

• مؤسس و مدیر دفتر گروه مهندسی چارک
• تحصیلات : کارشناسی ارشد معماری 
• موفق به کسب جوایز متعدد معماری در مسابقات معتبر داخلی

کسری شفیعی زاده، حسین زین آغاجی، یوسف صالحی

به نظر می‌رسد امروزه موضوع، تبعیت فرم از عملکرد یا حتی بر عکس نیست. موضوع اصلی، توانایی معمار دریافتن و ایستادن در نقطه مناسب در حدفاصل بین کاربری و فرم است. به گفته مارکس هر آنچه سخت و استوار است دود می‌شود و به هوا می‌رود. به‌بیان‌دیگر معماری امروز باید از دیدگاه سیاه یا سفید دوران مدرن فاصله گرفته و به رویکردی خاکستری دست یابد.

معمار به‌مثابه استراتژیست، وظیفه دارد با توجه به موضوع و داده‌های هر پروژه، نسبت اهمیت فرم بر کاربری را انتخاب نماید. پیچیدن نسخه‌ یکسان برای پروژه بیمارستان با روابط کاربردی مهم و یک فرهنگسرا درست به نظر نمی‌رسد.

این نوع دیدگاه به معماری به معنی عدم وجود قطعیت است. ارزشمندی و نسبت فرم یا عملکردی بودن فضا، تزئینات یا سادگی، استفاده از سبک‌های معماری و... وابسته به نوع، زمینه، کاربری پروژه و خواسته‌های کارفرما شکل‌گرفته و توسط معمار هدایت می‌شود. 
نکته حائز اهمیت این است که وجود چنین دیدگاهی در پروژه به معنی عدم وجود خط فکری یکسان در پروژه‌های مختلف نیست، بلکه این موضوع تنها در روند طراحی تأثیرگذار بوده و اجازه می‌دهد هر پروژه درست مطابق نیازهای خود موضوع و نه تحمیل یک تئوری از پیش تعیین‌شده، طراحی گردد.

نیما میرزامحمدی

همه‌ چیز نسبی است، شاید کلید واژه دوران پسامدرن نیز همین باشد. این بدان معناست که نمی‌ توان مدل مشخصی، چه خطی و چه غیرخطی، برای ارتباط میان فرم و عملکرد در نظر گرفت. پارادایم‌ های فکری چند دهه اخیر معماری معاصر، تبعیت فرم از عملکرد را به چالش کشیده است و شاید بهترین راهکار برای واکاوی این مفهوم، نگاه به موضوع پروژه و مفهوم اصلی طراحی آن باشد. در برخی پروژه‌ ها همچون مراکز درمانی که استاندارد سازی فضاها از اهمیت بیش تری برخوردار است، دیالوگ میان فرم و عملکرد بیش تر به سمت تبعیت از عملکرد خواهد رفت، اما در پروژه‌ هایی چون فضاهای نیایشی، موزه‌ ها و حتی خانه‌ ها، فرم می‌ تواند روایتی مستقل از عملکرد را، که درون‌ مایه‌ ای از مفاهیم دیگر دارد، بازگو کند.

در نگاهی که فرم، تابع عملکرد است، صرفا نقش پاسخی به مسئله عملکرد را دارد، اما در نگاهی دیگر، فرم، خود می‌ تواند طرح یک سؤال باشد.
در معماری ایران نیز نمونه‌ هایی از این رویکردهای متفاوت وجود دارد. یخچال‌ های قدیمی مناطق کویری در تبعیت از عملکرد آن شکل گرفته‌ اند، اما فرم مساجد نیز صرفا تابع عملکرد بوده است؟ حال‌ آنکه معمار امروزی، شاید فرم پروژه خود را به‌ جای تبعیت صرف از عملکرد در درون‌ مایه همین یخچال‌ ها و مساجد گذشته این سرزمین جستجو کند. چنانچه در سال‌ های اخیر، نمونه‌ هایی از این رویکرد در پروژه‌ های معماران ایرانی بوده است .
به باور من، بهترین پاسخ، آنجا به دست می‌ آید که به فراخور پروژه، دیالوگی پویا میان فرم و عملکرد در جریان باشد، گاهی یکی از دیگری پیشی گیرد و گاهی بر دیگری تأثیر گذارد.

مجتبی کاظمی

یکی از تأثیرگذارترین تعاریف در دوره معماری مدرن، شعار فرم تابع عملکرد است. در خانه‌ های سنتی ایران، فرم تابع عملکرد بود و با تغییر فصل به‌ صورت تابستان‌ نشین و زمستان‌ نشین با توجه به اقلیم تغییر می‌ کرد. در فضای معماری امروز فرم چنان تأثیر نیرومندی بر عملکردها دارد که گاهی عملا عملکرد را محدود و مشروط می‌ کند. امروزه نمی‌ توان در فرم ساختمان‌ ها شاهد هماهنگی بود.

فرم ساختمان‌ های خوب یا بد بسیار تحت تأثیر معماری جهانی و غربی قرارگرفته و همین‌ طور بازاری برای نشان دادن افراد و بناها همه به‌ صورت تک بنا به دنبال خودنمایی هستند. در ادامه آن نیز سیمای شهری بسیار ناهماهنگ دیده می‌ شود. در معماری امروز ایران، فرم، جزء تعداد محدودی از بناها در هیچ چهارچوب قابل شناختی قرار نمی‌گیرد و کاملا به‌صورت سلیقه‌ای دیده می‌ شود .

در مطالب گذشته معماران برجسته ایرانی به سوال های زیر پاسخ دادند:

• تعریف معماری ، تفاوت دیدگاه مردم و معماران در چیست؟
• رابطه میان معماری ایران و جهان از زبان معماران برجسته!
• معماران برجسته ایرانی از اثر معماری بر سبک زندگی می گویند!​

منبع : مجله منزل ؛ نویسنده : ثمین فراهانی