در بیماریهای خلطی (خلط در لغت به معنی آمیزه یعنی چیزی است که با چیز دیگر آمیخته باشد، در علم طب منظور از اخلاط خلطهای چهارگانه یعنی صفرا،سودا،بلغم و خون است که اگر باندازه طبیعی و متناسب با یکدیگر باشند لازم و مفید و الا مضرند.
پیدایش بیماری در اثر اندازه و یا چگونگی خلط است اما اگر سبب،اندازه خلط باشد از آنجهت که زیاد شدن خلط سبب سنگینی، امتلاء در رگها، غلظت، بادگرفتن، کشیدگی بدن و بالا رفتن حرارت بدون سبب ظاهری است بیمار در خود کسالت، سستی، کشش و کوفتگی، میل بخواب، سنگینی سر، سردرد، تیرگی در حواس و کند ذهنی می یابد و گاهی از بینی بیمار خون می آید که پس از آن طبیعت کمی آرامتر میشود.
علت بیشتر از این حالات زیاده روی در خوردن، آشامیدن، استراحت و کمی ورزش و استحمام است. اما گاه انسان در خود احساس سنگینی می کند و در آن حال بیشتر نشانیها از کمی قوت اوست نه از زیاد شدن خلط.
پس نخست باید این مسأله روشن گردد و اشتباه نشود و علامت این وضع کسالت، سستی و کمی اشتهاست و چه بسا که در خواب میبیند چیز سنگینی را بر دوش دارد، در این هنگام ادرار او رنگ ندارد و در وقت خواب زیاد عرق میکند ولی کشیدگی و باد گرفتگی ندارد. سبب پیدایش بیماریها بدی و ناجوری اخلاط (صفرا،سودا،بلغم و خون) است که هر نوع آن دارای نشانی خاصی است:
1-علایم چیرگی خون و فاسد شدن آن:
سرخی چشم،چهره و زبان، سنگینی سر، زیادی ضربان رگها، زیادی خواب و قرمز شدن و غلیظ شدن ادرار، لثه ها و بواسیر مقعد خونریزی دارد و بدن بخصوص در محلهای فصد (رگ زنی)خارش پیدا میکند، دهان اگر خلط دیگرغلبه نداشته باشد شیرین مزه است، انسان همه چیز را سرخ رنگ میبیند، در خواب نیز همه چیز را سرخرنگ میبیند، دانه های سرخ رنگ در بدن زیاد میشود.
این علامات ممکن است پس از استعمال و خوردن داروها و غذاهای گرم و مرطوب و بخصوص برای جوانان، در فصل بهار، در ممالک جنوبی و در هنگام وزش بادهای جنوبی بیشتر دیده شود. اینها علاماتی است که از بیماریهای خونی مثل مطبقه، تب بدون عفونت، و آماس سر و مغز و آبله و حصبه، طاعونها و بادسرخ، دیفتری، خونریزی، خون دماغ، چرک چشم و آماس در رگهای مقعد و امثال آن دیده میشود و سزاوار آن است که اول بفصد (رگ زنی) یا حجامت بپردازند تا اعراض زایل گردد، اگر بیماری ضعیف باشد یکبار فصد کافی است و الا چندمرتبه باید به آن اقدام کرد.
در این هنگام باید بفاصله بین دو فصد پشت سر هم توجه شود. برای حساب کردن فاصله بقدر سن از بیست سال به بالا برای هر سال یک روز حساب میکنند و این در صورتیست که فرصت کافی باشد، اما اگر بعلتی فصد ممکن نباشد بیمار باید روزه بگیرد و بخوابد و از دارو های صاف کننده، خنک کننده و سبک کننده ی خون بخورد و از خوردن چیزهای خون آور پرهیز نماید.
2-علایم چیرگی صفرا و فساد آن :
زردی چشمها و صورت، تلخی دهان، خارش بدن، کمی اشتها، کمی خواب، زردی متمایل به قرمزی ادرار، غش، باد گلو، سوزش و تنگی در فم(دهانه)معده، قی آلوده به صفرا، اسهال، تشنگی، خشکی زبان، گودی چشمها، لرزش، سبکی و تندی نبض و پیداشدن دانه های زرد رنگ؛ ممکن است این علامات پس از خوردن دارو و یا غذای گرم و خشک، خستگی، روزه، و استحمام زیاد باشد.
دراین هنگام بیمار در خواب زردی، صاعقه، آتش سوزی و امثال اینها میبیند و بخصوص در خصوص جوانان در تابستان در نقاط گرمسیر و در وقت وزش بادهای گرم این بیماریها بیشتر دیده میشود. این علامات دلیل پیدا شدن امراض صفراوی مثل ورم پرده های مغز (مننژیت-سرسام) ورم حجاب حاجز (برسام)زردی (یرقان) بادسرخ (حمره) دانه های سوزنده (نمله) تاولهای قرمز (نارالفارسیه) سوزش مجرای ادرار و گرمی کبد است و تدریجا ممکن است باستسقا و همچنین ورم روده، کمی اشتها و تشنگی بیانجامد.
3-علایم غلبه و فسادبلغم :
سنگینی سر، تنبلی اندامها، سستی بدن، سفیدی رنگ، زیادی بزاق، کمی تشنگی، سفیدی و غلظت ادرار، زیادی خواب و سنگینی زبان واعضا، کندی ذهن، کم هوشی، شلی و باد کردگی چهره وبدن، کمی اشتها، بدی گوارش، کندی و غلظت نبض، این علامات ممکن است پس از خوردن غذاهای سرد مرطوب و کمی حرکت پیدا میشود.
بیمار برف و بردن بارهای سنگین و چیزهای بدبو را در خواب میبیند. این نوع علامات بیشتر در نزد پیرها و در فصل زمستان و در هنگام برف و باران زیاد و امثال آن پیدا میشود و نشانی پیدا شدن بیماریهای بلغمی مثل فلج، لقوه، سکته، سردرد و دوار سر خونریزی و تبهای همیشگی است. همینکه انسان در خود این علامات را دید باید به عرق کردن، حمام رفتن، کم غذا خوردن، خوردن غذاهای خشک و روزه بپردازد و اگر بیماری پیشرفت داشته باشد باید مسهل ملایمی پس از استعمال منضج استعمال شود. این نوع بیماریها معمولا دیر درمان میشوند.
4-علایم چیرگی سودا و فساد آن :
سیاهی زبان، ترشی و بدمزگی دهان، تغییر رنگ و تیرگی چشم وچهره، زیادی فکر، بی تابی، اندوه، ترس بیمورد، کم خوابی، خشکی بینی و دهان، خشونت و زبری پوست، کمی عرق، بدبویی نفس، چروکیدگی چهره، گرفتگی در دهانه معده، پیداشدن لکه های سیاه در بدن، سختی نبض، سفیدی و روانی پیشاب و اینکه قبل از پیدایش این نشانیها انسان دارو و غذای سودا آورخورده باشد. در این هنگام بیمار خوابهای ترسناک، سیاهی، تاریکی و بوی بد در خواب میبیند و بخصوص در نزد پیران و در فصل پاییز این بیماری بیشتر دیده میشود و در نقاط خشک، سرد و کم باران و جاهاییکه در مسیر وزش بادهای جنوبی و غربی وشمالیست نیز این بیماری زیادتر از سایر جاهاست.
این علامات از پیدا شدن بیماریهایی از قبیل پیدا شدن لکه های سیاه و یا سفید، جذام، وسواس، تمام شدن عقل، ورمهای سرطانی، بیماریهای شدید پوستی، واریس و داءالفیل(elephantiasis)، تبهای دو روزه و دردهای مزمن(cronique)خبر میدهد و در این هنگام بیمار باید منضج زیاد بخورد، راه برود و غذای معتدل و مرطوب بخورد.
