به گزارش خبرنگار مهر، دولت در حالی به دنبال احیای وزارت بازرگانی و انتقال وظایف بازرگانی حوزه کشاورزی به این وزارتخانه است که در اکثر کشورهای عضو گروه بریکس (BRICS)، (اقتصادهای نوظهور) که حجم بالایی از تجارت محصولات کشاورزی دنیا را در اختیار دارند، اختیارات تجارت و تنظیم بازار مصرف و همچنین حلقه‌های پسین تولید درون ساختار وزارت کشاورزی این کشورها قرار دارد.
در همین زمینه، امید پیرهادی، کارشناس حوزه کشاورزی طی یادداشتی که در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده، این موضوع را مورد تحلیل قرار داده است که متن کامل آن از نظرتان می گذرد.
یکی از مهم‌ترین لوایح مجلس شورای اسلامی در یک سال اخیر، لایحه «اصلاح بخشی از ساختار دولت» مبنی بر تفکیک سه وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت، راه و شهرسازی و نهایتاً ورزش و جوانان بوده است، لایحه‌ای که کلیات آن در کمیسیون‌های صنایع و معادن و اقتصادی مجلس رد شد. کمیسیون‌های اجتماعی و برنامه‌وبودجه مجلس هم صرفاً با بخشی از این لایحه مبنی بر تفکیک وزارت ورزش و جوانان موافقت کردند.
در بین وزارتخانه‌های پیشنهادی برای تفکیک و تشکیل مجدد، تفکیک وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت و به دنبال آن تشکیل وزارت بازرگانی حساسیت‌های فراوانی را در روند بررسی این لایحه ایجاد کرد. چراکه طبق ماده یک این لایحه، مقررشده کلیه اختیارات بازرگانی دستگاه‌های دولتی به وزارتخانه بازرگانی تفویض شود. موضوعی که صراحتاً قانون تمرکز وظایف و اختیارات بخش بازرگانی در وزارت جهاد کشاورزی را ملغی و شرایط قبل این قانون که در آن واردات گسترده در حوزه غذایی اساسی وجود داشت را تداعی می‌کرد.
اصرار دولت برای تفکیک وزارت صنعت، معدن و تجارت در حالی است که تجربه مدیریتی کشورهای پیشرو در حوزه صنعت و بازرگانی، به‌خوبی نشان‌دهنده آن است که مدیریت تولید و بازرگانی هر حوزه اقتصادی باید در اختیار و تحت نظارت متولیان همان حوزه باشد؛ چراکه در غیر این حالت، دوگانگی مدیریتی و تعارض در پاسخگویی مشکلات عدیده‌ای را به وجود خواهد آورد. به عنوان مثال، مطالعه ساختارهای دولتی و تجارب مدیریتی اکثر کشورهای عضو گروه BRICS (اقتصادهای نوظهور) نشان می‌دهد اختیارات تجارت و تنظیم بازار مصرف، حلقه‌های پسین تولید (صنایع تبدیلی) و حتی بعضاً اختیارات مربوط به تأمین امنیت و سلامت غذا درون ساختار وزارت کشاورزی این کشورها قرار دارد.
لازم به ذکر است در حال حاضر درصد قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی و حجم بالایی از تجارت محصولات کشاورزی دنیا در اختیار کشورهای عضو این گروه است.
کشورهای نمونه در این زمینه عبارتند از:
الف- برزیل: برزیل یکی از کشورهای پیشرو درزمینه تولید غذاهای اساسی است. این کشور با جمعیت بیش از 197 میلیون نفر نه‌تنها به خودکفایی رسیده، بلکه سرانه تولیدی برابر با 4.3 تن را دارا است. سرانه تولیدی این کشور در غذای اساسی 7.5 برابر سرانه تولید ایران است. نام وزارتخانه متولی امور کشاورزی در کشور برزیل (وزارت تولید و بازرگانی کشاورزی و دامداری) به‌تنهایی نشان می‌دهد که این کشور سیاست‌های یکپارچه‌سازی نهاد تولید و بازرگانی را از ابتدا در پیش‌گرفته است. اصلی‌ترین مأموریت این وزارتخانه بنابر اعلام این سازمان «مدیریت سیاست‌ها به‌منظور اثرگذاری در بخش تولید و تجارت محصولات کشاورزی و ترویج مقررات و استانداردها در بخش خدمات» اعلام‌شده است.
شکل 1- شرکت‌های دولتی و نهادهای مرتبط با حوزه بازرگانی محصولات کشاورزی ذیل وزارت کشاورزی برزیل (چارت خلاصه‌شده)
ب- چین: با نگاهی به وضعیت تولید در چین می‌توان دریافت که این کشور بزرگ‌ترین صادرکننده محصولات کشاورزی در دنیاست. میزان تولید برخی از اقلام کشاورزی در چین در نوع خود رکورد دنیا محسوب می‌شود که بسیاری از کشورها در تلاش برای رسیدن به آن و تصاحب بازارهای صادراتی این کشور هستند. ساختار دولتی متولی تجارت محصولات کشاورزی در چین به‌گونه‌ای است که «معاونت بازار و اطلاعات اقتصادی» ذیل وزارت کشاورزی و امور روستایی این کشور فعالیت می‌کند. این دستگاه متولی بازار تمامی امور مربوط به بازار کشاورزی چین اعم از سیاست‌گذاری، تنظیم بازار و ارائه خدمات اطلاعاتی در جهت رونق تولید کشاورزی در این کشور است.
شکل 2- ساختار سازمانی وزارت کشاورزی و امور روستایی چین (چارت خلاصه‌شده)
ج- هندوستان: از سال 1951 میلادی، وظایف خدمات و حوزه بازرگانی کشاورزی ذیل مسئولیت‌های وزارت «غذا و کشاورزی» کشور هند تعریف‌شده است. در ابتدای دهه 50 میلادی کشاورزی هند با مشکلاتی ازجمله کاهش ناعادلانه قیمت، هزینه‌های بالای بازاریابی، از بین رفتن بخشی از محصولات در فرایند تولید تا فروش مواجه بود. برای پیگیری مسائل مدیریت واحد در تولید و بازرگانی کشاورزی، «اداره بازرگانی و بازرسی» ذیل معاونت کشاورزی تعاون و رفاه اجتماعی وزارت غذا و کشاورزی هند، در وزارت کشاورزی این کشور متولی این امور شده است. این اداره ذیل معاونت وسط «دفتر رایزن بازرگانی کشاورزی» وزارت کشاورزی هند مدیریت می‌شود و 11 دفتر منطقه‌ای در ایالات مختلف دارد.
شکل 3- جایگاه متولی امور بازرگانی ذیل وزارت کشاورزی هند (چارت خلاصه‌شده)
د- روسیه: روسیه با تکیه‌بر اصول صحیح مدیریت تولید و تجارت، علیرغم داشتن اقلیم نسبتاً سرد و کوتاه بودن فصل کشت، توانسته است بزرگ‌ترین صادرکننده گندم در اتحادیه اروپا لقب بگیرد. وزارت کشاورزی روسیه شامل معاونت‌های مختلفی است که یکی از آن‌ها معاونتی است با عنوان «تنظیم بازار غذا و کشاورزی» که متولی تجزیه‌وتحلیل نظام‌مند اطلاعات تولید و عرضه محصولات کشاورزی و غذایی و ارائه گزارشات آماری، حمایت از تولیدکنندگان داخلی و بازاریابی محصولات صنایع غذایی جهت حضور در بازارهای خارجی، اجرای اقدامات لازم جهت تحقق امنیت غذایی است. این معاونت نقشی اساسی در یکپارچگی سیاست‌گذاری و اجرا و حفظ زنجیره مدیریتی درزمینه تولید و بازرگانی محصولات کشاورزی است.
شکل 4- جایگاه معاونت مدیریت بازار ذیل وزارت کشاورزی روسیه (چارت خلاصه‌شده)
