داروهاى کاهنده وزن یا داروهاى لاغرى موادى هستند که به منظور افزایش سرعت کاهش وزن ساخته شده اند. این داروها ممکن است قرص هاى کاهنده وزن باشند که با نسخه پزشک تجویز مى شوند و قبل از فروش یا کاربرد آنها، باید مجوز بهداشتى لازم را کسب کنند یا داروهایى باشند که بدون نسخه به فروش مى رسند مانند مکمل هاى غذایى یا قرص هاى رژیمى که نیازى به نسخه ندارند.
• داروهاى کاهنده وزن چگونه عمل مى کنند
بیشتر داروهاى کاهنده وزن و داروهاى رژیمى از طریق مهار اشتها اثر مى کنند، اما برخى از آنها از راه افزایش احساس پرى و سیرى پس از غذا خوردن عمل مى کنند. یکى از انواع جدید دارو هاى کاهنده وزن داروهایى هستند که به «مهارکننده هاى لیپاز» معروفند. این داروها اشتها را مهار نمى کنند بلکه از جذب چربى در بدن جلوگیرى مى کنند مثل داروى ارلیستات. بیشتر داروهاى کاهنده وزن که بدون نسخه به فروش مى رسند، از طریق کاهش اشتها عمل مى کنند مثل داروى سیبوترامین. داروهاى کاهنده وزن اغلب براى مصرف کوتاه مدت هستند. داروهاى کاهنده وزن که با نسخه تجویز مى شوند، نیاز به تایید بهداشتى دارند، حال آنکه داروهایى که بدون نسخه به فروش مى رسند، نیازى بدان ندارند. در حال حاضر تنها داروهاى سیبوترامین (Meridia) و ارلیستات (Xenical) مجوز مصرف بلندمدت را دریافت داشته اند. بیشتر داروهاى کاهنده وزن و داروهاى رژیمى تنها براى مصرف موقت ساخته شده اند و بیشترین تاثیر خود را زمانى نشان مى دهند که مصرف آنها با تغییر در سایر شیوه هاى زندگى همراه باشد. به همین ترتیب داروهاى کاهنده وزن که بدون نسخه به فروش مى رسند، از اثربخشى کوتاه مدت برخوردارند.
• موارد مصرف داروهاى کاهنده وزن
1- درمان چاقى: به لحاظ نظرى، کاربرد اصلى داروهاى کاهنده وزن در درمان افرادى است که به شدت چاق بوده و وزن ایشان خطرات زیادى براى سلامتى آنها دارد. درمان چاقى شامل مجموعه اى از درمان هاى مربوط به کنترل وزن مانند تعدیل رژیم غذایى، تغییر عادات، گرفتن مشاوره و برنامه ریزى براى ورزش و همچنین مصرف داروهاى کاهنده وزن است. در واقع داروهاى کاهنده وزن در درمان چاقى باید با فعالیت جسمى و بهبود رژیم غذایى همراه باشند تا کاهش وزن و حفظ آن در سطح مطلوب در درازمدت امکان پذیر باشد.
2- کاهش عمومى وزن: مشتریان داروهاى کاهنده وزن را فقط افراد چاق تشکیل نمى دهند. طرفداران رژیم غذایى و کاهش وزن و کارخانه هاى داروسازى، به شکل فزاینده اى داروهاى کاهنده وزن را وسیله اى مطلوب و کارآمد براى کاهش وزن قلمداد مى کنند.
چه کسى مى تواند آنها را سرزنش کند؟ ساختن این داروها، کار سودآورى است. همچنان که در سال ،1996 مشتریان آمریکایى بیش از سیصد میلیون دلار فقط براى خرید «دکسفن فلورامین» خرج کرده اند و فروش داروهاى «متابولیف» و «هربالیف» هم کمتر از این نبوده است. نکته در اینجا است که مادامى که در مورد چاقى یک تفکر همگانى وجود دارد و همه آن را ریشخند مى کنند و تا زمانى که افراد چاق با رفتارهاى تبعیض آمیز مواجه هستند، مشتریان به دنبال یک «قرص جادویى کاهنده وزن» خواهند بود و بازار این داروها داغ خواهد ماند.
• تاریخچه کوتاه داروهاى کاهنده وزن
1- داروهاى کاهنده وزن که با اثر بر تیروئید عمل مى کنند: در سال ،1893 عصاره تیروئید با نام هاى تجارتى «کاهنده چاقى فرانک جى. کلاگز»، «کورپولین» و «مارمولا» به فروش مى رسید.
کاهش وزن حاصل از مصرف این دارو، بیشتر مربوط به بافت عضلانى بود و مصرف عصاره تیروئید خطر پوکى استخوان، افزایش سرعت ضربان قلب، تپش قلب، تعریق، درد قفسه سینه و مرگ ناگهانى را به دنبال داشت. مصرف «ملین ها» براى کاهش وزن در سال هاى 1920 به طور گسترده اى آغاز شد و در سال ،1936 «دى نیتروفنل» از مشتقات بنزن که در جنگ جهانى اول در مواد منفجره و نیز در حشره کش ها و آفت کش ها به کار مى رفت توسط صد هزار نفر مورد استفاده قرار گرفت. اما دى نیتروفنل با افزایش سرعت سوخت و ساز سبب جوش هاى پوستى، کورى ناشى از آب مروارید، از دست رفتن حس چشایى و مرگ بر اثر افزایش دماى بدن (تب حاصل از افزایش سوخت وساز) مى شد.
2- آمفتامین ها: مصرف آمفتامین ها براى کاهش وزن در سال 1937 معمول شد و تا سال ،1948 این داروها در مورد دوسوم افرادى که مایل به کاهش وزن بودند، تجویز شد. این داروها تا اواخر سال هاى 1970 در مورد کودکان تجویز مى شدند. خطرات آمفتامین ها شامل این موارد هستند: افزایش سرعت ضربان قلب، افزایش فشار خون، تپش قلب، خشکى دهان، تارى دید، توهم، اختلالات روانپزشکى (شامل روان پریشى پارانویید)، احساس سبکى در سر، لرزش، اعتیاد، مشکلات مربوط به ترک دارو، نارسایى احتقانى قلب، تشنج و مرگ ناگهانى.
3- داروهاى مشتق از فنیل پروپانول آمین: فنیل پروپانول آمین (PPA) به نام هاى «دکساتریم»، «اکوتریم»، «دکس ا وایت»، «دیادکس»، «پرولامین»، «پروپاجست» و «یونیترول» در سال ،1979 بدون نسخه در بازار موجود بود. مراکز کنترل سموم در آمریکا تنها در مورد مصرف PPA در سال 1989 ، 47 هزار شکایت را گزارش کردند. خطرات PPA شامل اضطراب، گیجى، تپش قلب، سردرد، توهم، بى خوابى، تهوع، استفراغ، احساس خستگى و پرخورى با قطع این داروها، افزایش مخاطره آمیز فشار خون، ریتم نامنظم قلب، آسیب به قلب و کلیه، حمله قلبى، سکته مغزى، روان پریشى و مرگ است.
4- داروهاى فن – فن :(Fen/ Phen) مصرف تلفیقى از فن فلورامین و فن ترمین (که به فن – فن هم معروفند) پس از تایید سازمان غذا و داروى آمریکا در سال هاى 1970 و اعلام نتیجه یک بررسى در سال ،1994 همگانى شد. تا سال ،1996 مصرف این داروها در 18 میلیون نسخه تجویز شد.
در سال 1996 سازمان غذا و داروى آمریکا مصرف دکس فن فلورامین را با نام تجارتى REDEX تائید کرد. مطابق بررسى هاى انجام شده خطرات این سه دارو شامل فشار خون اولیه ریوى، بیمارى دریچه اى قلب و مسمومیت عصبى است. با توجه به این بررسى ها و بررسى هاى بعدى که نشان مى داد یک سوم مصرف کنندگان دکس فن فلورامین و فن فلورامین مبتلا به بیمارى دریچه اى قلب شده اند، سازمان غذا و داروى آمریکا ممانعت از فروش این داروها را خواستار شد و شرکت هاى داروسازى دکس فن فلورامین و فن فلورامین را در سال 1997 از بازار ایالات متحده خارج کردند.
5- مریدیا و داروهاى مشتق از افدرا: اخیراَ داروى Meridia (سیبوترامین) به ایجاد مشکلات جدى براى سلامتى متهم شد، در همان حال که داروهاى مشتق از افدرا در مورد امکان ایجاد خطراتى براى سلامتى، تحت بررسى هستند.
