با غربی شدن شیوه ی زندگی، ما شاهد گسترش بعضی از اختلالات روانی از جمله اختلالات تغذیه (Eating disorders) هستیم. در این شیوه زندگی، ظاهر افراد، ریخت اندام و همچنین لاغری ارزش زیادی دارد. اختلالات تغذیه شامل زیر مجموعه هایی می شود که مهمترین آنها روان بی اشتهایی و پر اشتهایی روانی (bulimia nervosa) است.
در کاپلان و سادوک 2003، بی اشتهایی روانی (anorexianervosa) با رفتار ارادی و هدفدار معطوف به کاهش وزن،اشتغال ذهنی با کاستن از وزن، الگوهای خاص در مدارا با غذا، ترس از افزایش وزن، آشفتگی تصویر تن (body image) و قطع قاعدگی مشخص است.
بی اشتهایی روانی اختلالی است که معمولآ پس از تصمیم فرد برای کاهش مقداری از وزن خود و یا در پی یک رویداد تنیدگی زا مانند: جدایی والدین، دور شدن از خانه و یا یک شکست شخصی بروز می کند. این اختلال معمولآ 3 تا6 ماه پس از آغاز یک رژیم غذایی آغاز شده و با سه مشخصه روان بی اشتهایی، لاغری و توقف عادت ماهیانه در زنان استقرار می یابد.
لاغر شدن هدف اصلی روان بی اشتها را تشکیل می دهد؛ اما ریشه آن ترس از چاقی یا تسلیم شدن در برابر تمایل فزاینده نسبت به غذا و بطور کلی از دست دادن مهار خود در مورد اندازه و شکل بدن است؛ به همین جهت به این اختلال، چاقی هراسی نیز می گویند. این افراد با وجود لاغر بودن (کمتر از 85٪ وزن مورد انتظار یا ناتوانی در افزایش وزن در خلال رشد) همچنان خود را چاق می پندارند و ترس شدید از فربه شدن دارند.
این افراد شکل بدن خود را ناارزنده سازی می کنند خود را فاقد جاذبه می دانند و تقریبآ نیمی از آنها به بیشتر سنجی اندازه های بدن خود مبادرت می کنند.
یکی از نشانه های اصلی بی اشتهایی روانی (حتی قبل از لاغری) قطع قاعدگی است. همچنین یکی دیگر از نشانه، فزون کنشی (hyperactivity) مفرط است که هم جنبه جسمی و هم عقلی دارد. از لحاظ جسمی، فعالیت شدید بدنی که می تواند جنبه رقابت آمیز داشته باشد، قرار گرفتن در معرض سرما با پوشش کم و حمامهای آب سرد و از لحاظ عقلی می توان به رقابت و سلطه و بالا بردن بازده تحصیلی بدون خلاقیت و بدون انعطاف اشاره کرد.
این افراد دل مشغولی زیادی نسبت به غذا دارند و وقت زیادی را صرف مطالعه و فکر کردن در مورد غذا و برنامه ریزی برای غذای محدود خود میکنند و حتی محتوای بسیاری از خوابدیده های آنها را تصاویر غذا و خوردن تشکیل می دهد. این افراد رفتار غریب نسبت به غذا نشان می دهند. در تمام قسمت های خانه انواع غذاها را پنهان کرده و همیشه در جیب یا کیف خود شکلات و شیرینی دارند.
این بیماران انعطاف ناپذیر و کمال طلب هستند و شکایت جسمی متعددی از جمله ناراحتی فوق المعدی(epigastric) در آنها شایع است. دزدی وسواس گونه (شیرینی و مسهل) شایع است و همچنین در اکثر آنها کاهش میل جنسی وجود دارد.
این افراد مشکلات متعدد شخصیتی و همچنین مشکلات جسمانی از جمله: کاهش حرارت بدن، کاهش فشار خون، لرزش بدن، کاهش مواد معدنی استخوان، کندی ضربان قلب و… که گاهی منجر به مرگ می شود. پوست زبر و خشک شده و ترک می خورد. پهنه صورت چروکیده، پستانها پژمرده و ناخنها شکننده می شود. انتهای دست و پاها سرد و کبود شده و موها شکننده شده و می ریزد و در برخی موارد موهای نازکی روی شکم و انتهای دستها ، پاها و صورتشان می روید.
انواع کم اشتهایی روانی
به دو نوع تقسیم می شود:
1- ریخت محدود کننده(Restricting type): فرد در ابتدا مواد شیرین و غذاهای چاق کننده را حذف می کند و تنها مواد پروتئین دار و کم کالری مصرف می کند و بعد مواد دیگر را حذف و مقدار مصرف کالری روزانه را به 600 تا 800 می رساند؛ لذت غذا خوردن را از دست می دهد و بدون تغییر در رژیم غذایی خود، توانایی مهار خود را با دنبال کردن لاغری ادامه میدهند.
2- ریخت پرخوری دوره ای/ تخلیه ای(پاکسازی یا دفع تحمیلی؛purging type): در دوره های روان بی اشتهایی، شخص به طور منظم دست به پرخوری می زند و بعد دست به اعمال جبرانی مثل: استفراغ، سوء استفاده از ملین، مدر و مسهل و یا تنقیه می زند.
علت کم اشتهایی روانی
امروزه متخصصان بالینی اعتقاد دارند که عوامل متعددی می تواند فرد را در معرض خطر اختلالات تغذیه قرار دهند. از جمله: روابط مادر- کودک، تعارضهای حل نشده دوره کودکی، حفظ وابستگی و عدم رسیدن به استقلال، فشارهای فرهنگی-اجتماعی، چارچوب محیط خانوادگی، عوامل زیست شناختی و اختلالات خلقی.
شیوع کم اشتهایی روانی
90 تا 96٪ بیماران مبتلا به اختلالات خوردن را زنان تشکیل می دهند و شیوع آن 10 تا20 برابر در زنان بیشتر از مردان است و حدس زده می شود 5/. تا 1٪ دختران جوان به آن مبتلا هستند.
