دکتر رزا زاوشی و دکتر مصطفی نوروزی؛ متخصصان تغذیه
HDL چیست؟
برای انتقال کلسترول در خون به ملکول‌های لیپوپروتئینی نیاز است که به طور معمول 2 نوع از آنها بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرد: HDL که به جمع کلسترول و این ملکول HDL-C گفته می‌شود و LDL که با اتصال به کلسترول، LDL-C را ایجاد می‌کند؛ برای اختصار در نوشتارها به این ملکول‌ها HDL و LDL گفته می‌شود. HDL یکی از ملکول‌های چربی خون از نوع لیپوپروتئین است که قسمت اعظم آن پروتئین (50 درصد) و قسمت کمتر آن را کلسترول و تری‌گلسیرید تشکیل می‌دهد و کار عمده آن انتقال کلسترول از بافت‌ها و هدایت آن به سمت کبد است.
مقدار بالای HDL خون باعث کاهش خطر بیماری‌های عروق کرونر قلب می‌شود. به طور کلی این نوع چربی مفید در خانم‌ها بیشتر از آقایان و در ورزشکاران بیشتر از افراد غیرورزشکار است. به علت آنکه وزن مخصوص HDL در حدود 1/1 گرم درصد میلی لیتر بوده و این مقدار بالاتر از وزن مخصوص سایر لیپوپروتئینها است، بنابراین آن را به نام لیپوپروتئین با وزن مخصوص بالا High Density Lipoprotein نامگذاری کرده اند . HDL در کبد و روده‌ها ساخته می‌شود. در بیماران با کاهش HDL، معمولاً افزایش مقاومت به انسولین دیده می‌شود که ممکن است ناشی از عدم فعالیت فیزیکی و یا چاقی باشد.
مطالعات زیادی نشان داده که افزایش HDL باعث کاهش مرگ و میر در مردان و زنان مبتلا به بیماری‌های قلبی عروقی می‌شود. میزان متوسط HDL در آمریکایی‌ها 51 میلی گرم در صد میلی لیتر خون گزارش شده است. بررسی ارتباط بین سکته مغزی و بیماری‌های قلبی عروقی با میزان HDL خون نشان داده است که اگر میزان آن بیشتر از 60 میلی گرم در صد میلی‌لیتر خون باشد، رابطه ای معکوس و اگر کمتر از 40 میلی گرم در صد میلی لیتر خون باشد رابطه مستقیم با سکته مغزی دارد. در افراد سالم میزان HDL خون در زنان بهتر است بیشتر از 50 میلی گرم در صد میلی لیتر خون و در مردان بیشتر از 45 باشد.
علل کاهش HDL خون
چاقی، عدم فعالیت فیزیکی، سن، سیگار، التهاب، ژنتیک، مصرف داروهای استروئیدی آنابولیک و رژیم غذایی کم‌چربی با کربوهیدرات بالا باعث افزایش کاتابولیسم (سوخت) HDL می‌شود. کاهش ماده ای پروتئینی به نام آپوپروتئین آ و افزایش میزان تری گلسیرید خون نیز اغلب با کاهش HDL همراه است.
همچنین، کاهش فعالیت لیپوپروتئین لیپاز در بیماران با کاهش HDL همراه می‌باشد.50% تغییرات مرتبط با HDL به پلی مرفسیم ژنتیکی فرد بستگی دارد. مصرف قرص‌های ضد بارداری (OCP) نیز باعث افزایش تری گلسیرید خون و کاهش HDL می‌شود. هر چند که افزایش مصرف نیاسین باعث افزایش HDL خون می‌شود ولی عوارض جانبی بیشماری چون خشک شدن دهان، برافروختگی چهره و ... دارد.
اقدامات لازم برای افزایش HDL خون
برخی مطالعات نشان داده است که رژیم‌های غذایی با کربوهیدرات کم باعث افزایش HDL تا حدود 10 درصد می‌شود. افزایش مقدار ایزوفلاون خون ناشی از مصرف پروتئین سویا حدود 3 درصد HDL خون را افزایش می‌دهد. نتایج مطالعه (Dietary Approaches to Stop Hypertension) DASH; در آمریکا در سال 2006 نشان داد که تجویز مکمل‌های مولتی ویتامین باعث افزایش 21 تا 23 درصد میزان HDL می‌شود. از عوامل ژنتیکی موثر در افزایش HDL می‌توان ApoA -1 را نام برد که وجود آن نقش مهمی در محافظت از قلب دارد.
در بررسی‌های اپیدمیولوژیکی پروفسور katan، اپیدمیولوژیست تغذیه نشان داده شده است که رژیم‌های غذایی کم‌چرب و پرکربوهیدرات باعث کاهش HDL می‌شود. این نظر مورد تایید همه محققان قرار نگرفته است. زیرا ممکن است چربی رژیم غذایی حاوی مقادیر مختلفی از نوع PUFA (چند اشباع‌نشده) و یا MUFA (تک اشباع‌نشده) باشد.
رژیم توصیه‌شده فعلی مبنی بر کاهش مصرف اسیدهای چرب اشباع‌شده (SFA) باعث، کاهش خطرات آتروژتیک LDL (مضر) می‌شود، اما متاسفانه HDL مفید را نیز کاهش می‌دهد.یکی از عوارض مصرف رژیم غذایی کم‌چرب کاهش مقدار پلاسمایی ApoA-1 است که به کاهش HDL نیز منجر می‌شود. شاید مطالعات آینده در مورد تاثیر مواد مغذی بر روی ژن ApoA-1، به طراحی رژیم‌های غذایی مورد نیاز برای افزایش HDL کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری
استروژن با منشا خارج از بدن، ورزش مستمر، کاهش چربی‌های خون (تری گلسیرید، کلسترول و LDL) در افزایش HDL نقش مهمی دارند. برخی منابع مصرف غذاهای حاوی مواد پلی فنولیک و فلاونوئیدی مثل انگور قرمز، چای، کرفس و پیاز را در افزایش HDL و کاهش مرگ و میر دخیل می‌دانند.
در تحقیقات مداخله‌ای تغذیه‌ای که نگارندگان این مقاله بر روی بیماران هایپرلیپیدمی انجام داده‌اند، نتایج نشان می‌دهد که تاثیر منابع غذایی مهمی چون پروتئین سویا و یا روغن زیتون چنانچه همراه رژیم غذایی کم‌کالری باشند، بیشتر از آنکه بر روی افزایش HDL موثر باشند، بر کاهش تری گلسیرید تاثیر می‌گذارند. در ضمن طراحی رژیم غذایی حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها و یا مکمل‌ها را بایستی به متخصص تغذیه سپرد و از مصرف بدون مشاوره آنها پرهیز نمود.
