پاسخ علمی به بحثی دیرینه: بدن ما احتمالاً با ساعت استاندارد دائمی سازگارتر است

تغییر ساعت‌ها در ایران چند سالی است که متوقف شده؛ اما در برخی کشورها این سیاست همچنان تداوم دارد و می‌تواند برای برخی افراد دردسرساز باشد. اکنون بحث‌های سالانه بر سر جلو و عقب کشیدن ساعت، ممکن است در نهایت با یک پشتوانه‌ی محکم علمی به پایان برسد.

به گزارش زومیت، کشیدن ساعت‌ها به عقب در آغاز پاییز، تنها بر خواب تأثیر نمی‌گذارد. دانشمندان آمریکایی در پژوهشی تازه نتیجه گرفته‌اند که حذف این تغییرات و استفاده‌ی دائمی از ساعت استاندارد زمستانی، می‌تواند به‌طور چشمگیری نرخ چاقی و سکته مغزی را کاهش دهد. در سطح ملی، نرخ چاقی بزرگسالان ایرانی حدود 17٫20 درصد گزارش شده و نرخ سالانه‌ی بروز سکته مغزی 185٫2 مورد در 100 هزار نفر برآورد شده است.

به‌گزارش ساینتیفیک‌امریکن، لارا وید، دانشجوی دکتری مهندسی زیستی در دانشگاه استنفورد و نویسنده‌ی همکار در پژوهش، توضیح می‌دهد: «مطالعه‌ی ما نشان می‌دهد که روی‌آوردن به ساعت استاندارد دائمی ممکن است منافع بیشتری برای سلامت عمومی داشته باشد. امیدواریم سیاست‌گذاران هنگام تصمیم‌گیری برای به‌کارگیری داده‌های تازه، به نرخ بیماری‌ها توجه کنند.»

مطالعات پیشین به وضوح نشان داده‌اند که کشیدن ساعت به عقب در آغاز پاییز و روی آوردن به ساعت تابستانی در آغاز بهار، پیامدهای منفی مختلفی به همراه دارد؛ از جمله افزایش خطر حمله قلبی و تصادفات رانندگی، اختلال در خواب، کاهش هوشیاری و افت بهره‌وری. انجمن‌های علمی بین‌المللی از جمله انجمن پزشکی آمریکا و آکادمی پزشکی خواب آمریکا نیز بارها ضمن ابراز مخالفت با تغییر ساعت، استدلال کرده‌اند که نور صبحگاهی بیشتر در ساعت استاندارد می‌تواند مشکلات سلامتی را کاهش دهد. بااین‌حال، تاکنون مطالعات اندکی اثرات بلندمدت پایبندی به سیاست زمانی ثابت را بررسی کرده‌اند.

پژوهش وید و جیمی ام. زایتزر، پژوهشگر پزشکی خواب در استنفورد و استاد راهنمای او، بر بررسی تأثیر دو الگوی زمانی ساعت استاندارد و ساعت تابستانی بر «ریتم شبانه‌روزی» یا ساعت بدن متمرکز بود؛ ساعت زیستی درونی که چرخه‌ی خواب، متابولیسم و کارکردهای اساسی بدن را تنظیم می‌کند.

به‌گفته‌ی وید، سیستم طبیعی ساعت بدن مسئول هماهنگی بدن با دنیای بیرون و همگام نگه‌داشتن اندام‌های مختلف با یکدیگر است. وقتی الگوی دریافت نور تغییر می‌کند، به‌ویژه تغییراتی که بر زمان‌بندی ساعت شبانه‌روزی اثر می‌گذارند، ممکن است اندام‌های مختلف بدن نیز تحت‌تأثیر قرار گیرند.

وید و زایتزر برای بررسی دقیق‌تر، مدل‌هایی رایانه‌ای طراحی کردند تا چگونگی اثرگذاری الگوهای نور بر ساعت بدن و سلامت افراد را در سه حالت ساعت استاندارد دائمی، ساعت تابستانی دائمی و سیستم تغییر ساعت دوبار در سال، شبیه‌سازی کنند. سپس، شبیه‌سازی‌ها با یک مدل ریاضی از ساعت بدن ترکیب شد و عوامل جغرافیایی مانند طول و عرض جغرافیایی نیز در محاسبات لحاظ شدند. در نهایت، برآورد سالانه‌ی بار شبانه‌روزی، یعنی مدت زمانی که بدن برای هماهنگ‌شدن با ساعت بیرونی نیاز دارد، با داده‌های سلامت شهرهای مختلف آمریکا، مقایسه شد.

البته، مطالعه فقط آمریکایی‌ها را مورد آزمایش قرار داده و فرض را بر آن گذاشته است که بیشتر افراد بین ساعت 9 صبح تا 5 عصر کار می‌کنند، درحالی‌که بر اساس نظرسنجی‌ها حدود 16 درصد از جمعیت آمریکا برنامه‌های کاری متفاوتی دارند. دیگر محدودیت پژوهش نیز این بود که مدل به‌کاررفته سایر داده‌های سلامت، مانند تصادفات رانندگی، خودکشی یا رانندگی در حالت غیرهوشیاری را در نظر نمی‌گیرد، عواملی که ممکن است تحت سیاست‌های زمانی مختلف تغییر کنند. همچنین، پژوهشگران اثر چشمگیری بر بیماری‌های مزمن دیگری مانند دیابت، سرطان، آرتریت یا افسردگی مشاهده نکردند.

هرچند نتایج به دست‌آمده صرفاً مبتنی بر مدل‌سازی رایانه‌ای هستند، وید تأکید می‌کند که یافته‌ها با موضع سازمان‌های علمی معتبر همخوانی دارند؛ سازمان‌هایی که معتقدند ساعت استاندارد دائمی می‌تواند از برخی مشکلات سلامت عمومی و خطرات ایمنی پیشگیری کند. او در عین حال اشاره می‌کند که برای ارزیابی پیامدهای اقتصادی و اجتماعی چنین سیاستی، به پژوهش‌های بیشتری نیاز است.

در حالی که آمریکا همچنان به تغییر ساعت در بهار و پاییز ادامه می‌دهد، ایران از 31 شهریور 1401 به‌طور رسمی استفاده از ساعت تابستانی را متوقف کرد و به استفاده از ساعت استاندارد در تمام طول سال روی آورد. این تصمیم در ایران با هدف صرفه‌جویی در مصرف انرژی و کاهش هزینه‌های اقتصادی اتخاذ شد.

پژوهش در نشریه PNAS منتشر شده است.