گروه پژوهشی اقتصاد اسلامی

پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس

یکی از عوامل مهمّ توسعه هر دانشی، توسعه اطلاعات و ارتباطات بین مؤسسات آموزشی پژوهشی در آن دانش است. پس از انقلاب اسلامی، مراکز متعدّدی به امر آموزش و تحقیق در عرصه اقتصاد اسلامی پرداخته اند که معرّفی آن ها پیامدهای مثبت فراوانی برای محقّقان، مسؤولان اجرایی و سیاست گذاران به همراه دارد. یکی از این مراکز که در عرصه مباحث اقتصاد اسلامی فعالیّت های چشمگیری داشته، پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرّس است. در این شماره از مجلّه اقتصاد اسلامی با وظایف و عملکرد گروه پژوهشی اقتصاد اسلامی آن پژوهشکده آشنا می شویم.

گروه پژوهشی اقتصاد اسلامی یکی از چهار گروه پژوهشی پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرّس است که شورای گسترش آموزش عالی در جلسه 392 مورّخ 22/9/1376 با ایجاد آن موافقت قطعی کرد.

این گروه پژوهشی، دارای پنج عضو هیأت علمی، یک مدیر و یک معاون است که در غیاب مدیر، وظایف او را به عهده دارد. همچنین گروه پژوهشی اقتصاد اسلامی یک کمیته تخصّصی دارد که از اعضای هیأت علمی گروه تشکیل یافته و تصمیم گیری در امور تخصّصی گروه را عهده دار است.

وظایف گروه اقتصاد اسلامی

الف. انجام طرح های تحقیقاتی مصوّب شورای پژوهشی

ب. همکاری در انجام پایان نامه های دانشجویان گروه آموزشی اقتصاد دانشگاه

ج. تهیه و تدوین برنامه های گروه جهت ارائه به شورای پژوهشی پژوهشکده

د. تهیه طرح های پیشنهادی و شرح خدمات برای طرح هایی که از طرف دیگر مؤسسات تقاضا می شود.

ه. تهیه و تدوین فهرست عناوین طرح های دارای اولویّت جهت ارائه به شورای پژوهشی پژوهشکده.

فعّالیت های گروه

گروه پژوهشی اقتصاد اسلامی با توجّه به امکانات موجود، از بدو تأسیس تاکنون فعّالیت هایی را در جهت اجرای وظایف زیل انجام داده است:

الف. طرح های پژوهشی در زمینه اقتصاد اسلامی

طرح های انجام شده:

1. فیش برداری اقتصادی از آثار امام خمینی / مسؤول تحقیق: دکتر مرتضی سامتی

2. بررسی برخی از عقود اسلامی مندرج در قانون عملیات بانکی بدون ربا / مسؤول تحقیق: حمید بهمن پور

3. توزیع درآمد و عدالت اجتماعی / مسؤول تحقیق: دکتر مرتضی سامتی

4. نظریه ای در تبیین الگوی نظری توزیع درآمد در اسلام و تحلیلی درباره امکان تطبیق آن با نظام اقتصادی در ایران / مسؤول تحقیق: دکتر حسین عیوضلو

طرح های در دست اجرا:

1. شناسایی، گردآوری و تدوین ادبیات اقتصاد اسلامی / مسؤول تحقیق: میثم موسایی

2. بررسی موانع و مشکلات اجرای قانون عملیّات بانکی بدون ربا / مسؤول تحقیق: مرتضی عزّتی

ب. انتشار کتاب در زمینه اقتصاد اسلامی

1. مباحثی در اقتصاد خُرد نگرش اسلامی / مترجم: دکتر حسین صادقی

2. اقتصاد اسلامی: معرفت ها، ارزش ها و روش ها / مؤلّف: دکتر یداللّه دادگر

3. خلاصه مقالات نخستین کنگره بررسی اندیشه های اقتصادی حضرت امام خمینی قدس سره

4. خلاصه مقالات دومین کنگره بررسی اندیشه های اقتصادی حضرت امام خمینی قدس سره

5. خلاصه مقالات نخستین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی

6. مجموعه مقالات نخستین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی

7. خلاصه مقالات دومین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی

کتاب ماهیّت اقتصاد اسلامی دربردارنده مجموعه مقالات، پرسش و پاسخ ها و گفت وگوهای نخستین نشست تخصصی محققان اقتصاد اسلامی، در دست چاپ است.

ج. برگزاری و مشارکت در برگزاری همایش

1. برگزاری مشترک نخستین کنگره بررسی اندیشه های اقتصادی حضرت امام خمینی قدس سره با مؤسسه تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (9 11 خرداد 1371)

2. برگزاری نخستین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی با همکاری دانشگاه مفید (6 و 7 بهمن 78)

3. برگزاری مشترک دومین کنگره بررسی اندیشه های اقتصادی حضرت امام خمینی قدس سره با ستاد بزرگداشت یکصدمین سال میلاد حضرت امام خمینی (11 و 12 خرداد 1379)

4. برگزاری نخستین نشست تخصّصی اقتصاد اسلامی تحت عنوان «ماهیت اقتصاد اسلامی» (6 دی 1379)

5. برگزاری یک دوره سمینار «اقتصاد اسلامی» با مشارکت دانشگاه فردوسی مشهد (7 دی 79)

6. برگزاری دومین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی تحت عنوان «اقتصاد اسلامی و تحوّلات معاصر» با مشارکت شانزده مرکز آموزشی پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فنآوری (2 و 3 آبان 1380)

7. نخستین نشست تخصّصی «مدرّسان دروس اقتصاد اسلامی دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی کشور» با مشارکت دانشگاه مازندران (7 و 8 شهریور 1380، بابلسر).

گزارش نخستین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی

در نخستین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی که در روزهای 7 و 8 بهمن 1378 برگزار شد، هیجده مقاله ذیل را استادان و صاحب نظران دانشگاهی ارائه کردند:

1. بررسی فقهی مبادله رشد و عدالت اقتصادی / حجّت الاسلام محمدرضا یوسفی

2. جایگاه عدالت در نظام اقتصاد اسلامی از دیدگاه امام خمینی قدس سره / مرتضی عزّتی

3. نگرشی بر مفهوم عدالت اقتصادی / دکتر صادق بختیاری

4. اسلام و توسعه اقتصادی، نگرشی چند بُعدی / علی محمد احمدی

5. تأمین اجتماعی در اسلام / حجّت الاسلام محمدحسین ابراهیمی

6. نظریّه عدالت اقتصادی در چارچوب شریعت اسلام / حسین عیوضلو

7. تأثیر ساختار نظام اقتصادی اسلام بر معادلات و تحلیل های اقتصادی کلان / حجّت الاسلام سیّدحسین میرمعزّی

8. توزیع درآمد بین عوامل تولید / مهین رضایی و محمد لشکری

9. ساختار دوگانه نظم جدید اقتصادی جهان و جهتگیری ضدّ ربوی اقتصاد اسلامی / دکتر فرشاد مؤمنی

10. عقود ناظر بر نیروی کار در فقه و مقایسه آن با قرارداد کار / دکتر محمدجواد سلمانپور

11. جایگاه بانک در نظام اقتصادی اسلام / دکتر حسین کدخدایی

12. بررسی و نقش جایگاه دولت در نگرش نظام اقتصادی اسلامی / سکینه اشرفی

13. بهره و بانکداری در اسلام / دکتر ابراهیم بیضایی

14. پژوهشی درباره موضوع و مفهوم ربا با توجّه به تحوّلات اقتصادی عصر حاضر / میثم موسایی

15. هزینه سرمایه گذاری در یک اقتصاد بدون بهره / اسماعیل اولیایی

16. تفاوت به کارگیری نرخ سود با نرخ بهره در اقتصاد مهندسی و ارزیابی طرح های سرمایه گذاری / دکتر علی رضا احمدی و دکتر حسین علی احمدی

17. تئوری محدودیّت ربا در قرض های ضروری و تأثیر آن بر کارایی بانکداری بدون ربا / محمدامیر نوری کرمانی

18. تحلیلی از مفاهیم و نگرش های مختلف پیرامون بهره و ربا / دکتر رضا اکبریان.

در این همایش، سه کارگاه تخصّصی نیز با حضور صاحب نظران در خصوص موضوعات زیر برگزار شد:

1. کارگاه تخصّصی در موضوع پول، بانک و سرمایه

2. کارگاه تخصّصی در موضوع دولت و توسعه اقتصادی

3. کارگاه تخصّصی در موضوع عدالت در اقتصاد اسلامی.

گزارش نشست تخصّصی مدرّسان دروس اقتصاد اسلامی دانشگاه ها

در این نشست که روزهای 7 و 8 شهریور 1380 در بابلسر برگزار شد، هشت مقاله به صورت سخنرانی درباره تدریس دروس اقتصاد اسلامی در دانشگاه ها به وسیله استادان به شرح زیل ارائه شد:

1. عملکرد آموزشی اقتصاد اسلامی در رشته اقتصاد دانشگاه ها / دکتر سیدکاظم صدر

2. کنکاشی در روش شناسی اقتصاد اسلامی و تأمّلی در تدریس آن در دانشگاه های ایران / دکتر منصور زراءنژاد

3. ضرورت گنجاندن مباحث اقتصاد اسلامی در کلّیّه موادّ درسی اقتصاد / دکتر کریم اسلام لوییان

4. بررسی نگرشی اساتید دروس اقتصاد اسلامی به این دروس / دکتر حسین عیوضلو

5. بررسی نگرشی دانشجویان نسبت به دروس اقتصاد اسلامی / مرتضی عزّتی

6. بررسی راه های ارتقای کیفیّت دروس اقتصاد اسلامی / محمّدحسن مشرف جوادی

7. مسائل و مشکلات تدریس دروس اقتصاد اسلامی / دکتر ابوالقاسم اثنی عشری

8. ارزیابی وضعیّت دروس اقتصاد اسلامی با تأکید بر دیدگاه مدرّسین / علی محمد احمدی

در این نشست، شش کارگاه تخصّصی نیز در زمینه مسائل و مشکلات تدریس دروس اقتصاد اسلامی با حضور استادان و صاحب نظران به این شرح برگزار شد:

کارگاه شماره 1: بررسی متون درسی دانشگاهی اقتصاد اسلامی

کارگاه شماره 2: بررسی موادّ درسی و فهرست مطالب دروس اقتصاد اسلامی

کارگاه شماره 3: راه کارهای بهبود تدریس دروس اقتصاد اسلامی

کارگاه شماره 4: پیش نیازهای لازم برای دروس اقتصاد اسلامی

کارگاه شماره 5: بررسی امکان پذیری ایجاد رشته اقتصاد اسلامی

کارگاه شماره 6: مسائل پژوهشی مدرّسان دروس اقتصاد اسلامی

شایان ذکر است که پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرّس با همکاری شانزده مرکز آموزشی و پژوهشی در آبان 1380، به برگزاری دومین همایش دوسالانه اقتصاد اسلامی اقدام کرد که گزارش تفصیلی آن در شماره سوم مجلّه اقتصاد اسلامی به چاپ رسید.