روز جهانی بدون خودرو، زمانی برای تنفس زمین

از زمان پیدایش خودرو و تحول صنعت حمل و نقل، جامعه‌ انسانی همواره رابطه‌ای دوگانه با این وسایل نقلیه داشته است. خودروها در کنار آسان کردن سفرهای درون شهری، تاثیر به‌سزایی در آلودگی هوای شهرهای بزرگ دارند. به همین دلیل 31 شهریورماه هرسال، به عنوان روز جهانی بدون خودرو نامگذاری شده است و شهرهای مختلف در سرتاسر دنیا سعی بر متقاعد کردن شهروندان خود برای استفاده از وسایلی مانند دوچرخه و حمل و نقل عمومی برای سفرهای درون شهری دارند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که در سفرهای کوتاه درون شهری، استفاده از دوچرخه نه تنها به پالایش هوا کمک می‌کند، بلکه زمان رسیدن به مقصد را نیز کاهش خواهد داد.

نامگذاری روز جهانی بدون خودرو

در این روز، که در سال 1994 پایه گذاری شده است، ساکنان هر شهر سعی می‌کنند خودروهای خود را در خانه بگذارند و با استفاده از روش‌های عبور و مرور جایگزین به مقصد برسند. از این طریق شهروندان می‌توانند با استفاده از تجربیات و مشاهدات خود در این روز، در راه بهتر کردن وضعیت آلودگی هوا قدم بردارند. به عبارت دیگر روز بدون خودرو تنها محدود به سی و یکم شهریور نیست؛ بلکه تلاشی است برای انتقال این پیام، که زندگی بدون استفاده از خودروها نیز در جریان خواهد بود.

در وبسایت رسمی این روز آمده است: «در شرایطی که گرمایش زمین هرروزه تاثیرات خود را به ما نشان می‌دهد و آلودگی هوا در شهرهای بزرگ بدتر و بدتر می‌شود؛ وقت آن فرا رسیده که به زمین فرصت نفس کشیدن بدهیم و از سیاستمداران بخواهیم که الویت طراحی و مدیریت شهری را به پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری و حمل و نقل عمومی اختصاص دهند.»

با این وجود که فعالان محیط زیست مراسم‌‌ مرتبط با این روز را هرساله در سرتاسر جهان برگذار می‌کنند؛ برخی از دولت‌ها پا را فراتر گذاشته و بزرگداشت این روز را به بخشی از قانون تبدیل کرده‌اند. به عنوان مثال کشور بولیوی، که در دهه‌ گذشته شاهد رشد چشمگیر تعداد ماشین‌ها و در نتیجه آلودگی هوای شهری بوده است؛ با اضافه کردن یک روز به تقویم، عبور و مرور اتومبیل‌ها را ممنوع اعلام کرد. این روز که «روز عابرین پیاده و دوچرخه‌سواران» نام دارد از سال 2011 به شکل رسمی به تقویم این کشور اضافه شده است.

شهردار کوچابامبا (Cochabamba)، یکی از شهرهای بولیوی، می‌گوید: «هر ساله در این روز آلودگی هوا بین 60 تا 70 درصد کاهش پیدا می‌کند. تفاوتی که هرساله در کیفیت‌ هوا ایجاد می‌شود، کاملاً چشمگیر است. آلودگی هوا در بعضی ساعات روز ممکن است حتی به صفر برسد. این آمار نشان می‌دهد که بخش مهمی از آلودگی شهر مرتبط با حمل و نقل خودروها است و می‌توان با استفاده‌ کمتر از آن‌ها به بهتر شدن وضعیت هوا کمک کرد.» شهرهای دیگری از جمله جاکارتای اندونزی و بوگوتا، پایتخت کلمبیا، نیز این روز را به شکل رسمی به تقویم خود اضافه کرده‌اند.

با این وجود، در اکثر شهرها برگزاری این روز به شهروندان محول شده است و به شکلی محدود پیگیری می‌شود. در ایران نیز این روز تنها به شکل خودجوش و توسط گروه‌های مردمی سازماندهی می‌شود. هرچند در صورت همگانی شدن پیام برگزارکنندگان روز بدون خودرو، این روز می‌تواند تاثیری به‌سزا در وضعیت آلودگی هوای ایران داشته باشد.

آلودگی هوا در ایران

وزارت بهداشت در سال 92 میزان طلفات بر اثر آلودگی هوا را سالانه 4400 نفر اعلام کرد. همچنین رئیس کمیته ایمنی و بحران شورای شهر تهران در مصاحبه‌ای اعلام کرده است که خودروها مسبب 75 درصد از آلودگی هوای شهر تهران هستند. تهران دارای 3 میلیون خودرو و 3 میلیون موتورسیکلت است. سال گذشته میزان شاخص آلودگی هوای تهران به 159 رسید که بیش از سه برابر حداکثر مجاز سازمان جهانی بهداشت (50) است. این سازمان به مردم تهران هشدار داد که غیر از موارد ضروری از بیرون رفتن از خانه و اسشمام هوای خارج خودداری کنند. شهرهایی مانند اراک، اصفهان، مشهد و تبریز نیز هرسال بیش از 100 روز خود را در آلودگی سپری می‌کنند.

با این وجود همچنان بخش مهمی از ترددهای درون شهری مربوط به خودروهای تک سرنشین است. همچنین طبق گزارش روزنامه‌ همشهری تهران همچنان نیازمند 150 کیلومتر متروی جدید و 4 هزار اتوبوس نو است. طرح‌هایی که با عملی شدن فاصله‌ زیادی دارند.

فرهنگ دوچرخه سواری نیز در کشور ما تا حد زیادی به فراموشی سپرده شده است و به نظر، تعداد زیادی از شهروندان منتظر ماندن در ترافیک‌ را به استفاده از گزینه‌های جایگزین ترجیح می‌دهند. همانطور که برگزارکنندگان روز جهانی بدون ماشین اشاره کرده‌اند؛ این روز به دنبال بسیج‌کردن مردم عادی و سپس درخواست از مسئولین برای بهتر کردن امور است. هر تغییری از مردم شهر آغاز می‌شود و سپس به سطح‌های مدیریتی می‌رسد. شاید این روز زمان مناسبی باشد که برای یکبار هم که شده روزی بدون خودرو را تجربه کنیم و از این طریق با چالش‌ها و مزایای زندگی بدون ماشین بیشتر آشنا شویم و شاید در آینده‌ نزدیک شاهد شهرهایی آرام‌تر و هوایی پاکیزه‌تر باشیم.