استاد میرجلال الدین کزازی در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص شب یلدا و آداب، رسوم و باورهای کهن ایرانیان در این شب، گفت: «یلدا» به معنای زاده شدن و زادن است و به همین دلیل نخستین شب فصل زمستان و اول دی ماه نیز به همین نام خوانده شده است.
وی اول دی ماه را طبق باورهای ایرانیان «زاد روز مهر» نیز دانست و افزود: ایرانیان باورشان به زاده شدن مهر در چنین روزی بوده است و«مهر» هم نامی دیگر برای خورشید و هم نام دین آوری است که در ایران اشکانی سر برآورد.
این استاد ادبیات و چهره ماندگار زبان و ادبیات فارسی، «مهر» یا همان «میترا» را ایزد پیمان دوستی در تاریخ ایرانیان دانست که آیینی نو را بنیاد نهاد.
گسترش آئین مهر در قلمرو امپراطوری روم
استاد کزازی تصریح کرد: این آیین نه تنها در ایران که در قلمرو جهانشاهی(امپراطوری) روم هم گسترش و روایی یافت.
وی مهر یا میترا را دارای نمودهای دیگر در تاریخ ایران دانست و گفت:شب نخست دی به عنوان «یلدا» یا زاد روز مهر از میان تازش ها و کشاکش ها به دوران حاضر رسیده است.
نشانه‌های «آئین مهر» بر خوان یلدا
این استاد ادبیات و چهره ماندگار زبان و ادبیات فارسی، یکی از نمودهای آئین مهر را خورشید دانست و تصریح کرد: ما اکنون بر سر خوان یلدا نشانه های این آئین را که یکی از نمودهای آن خورشید است، می بینیم.
وی خاطرنشان کرد: یلدا همان زادروز مهر است و این نکته برای ما ایرانیان بسیار نغز و نازش خیز است که جشن زادن مهر در سرتاسر جهان به عناوین دیگری بزرگ داشته می‌شود و ترسایان (مسیحیان) و ترساکیشان (پیروان مسیحیت) نیز آن را با عنوان «کریسمس» بزرگ می‌دارند.
«کریسمس» جشن زادن مهر است نه عیسی مسیح
این چهره ماندگار زبان و ادبیات فارسی تاکید کرد: کریسمس به راستی جشن زادن مهر - و نه آنچنان که ترسایان می انگارند و آنرا جشن زادن عیسی مسیح می دانند- است.
وی افزود: آن هنگام که رومیان به آیین ترسایی گرویدند پیشوایان ترسا کوشش کردند رومیان ترسا شده را از برگزاری این جشن - که همان جشن زایش مهر بوده- بازدارند اما راه به جایی نبردند و سرانجام به ناچار زادن مهر را جشن زادن عیسی مسیح قلمداد کردند.
این پژوهشگر زبان و ادب فارسی زمان جشن زایش مهر را در گذشته مصادف با 25 دسامبر عنوان کرد و گفت: در ایران نیز هنوز این جشن با نام شب یلدا بر پا داشته می شود، اما در پی ناسازگاری های گاه شمارانه(منطبق نبودن ماه های میلادی با شمسی) چند روزی در میانه این جشن با جشن کریسمس جدایی افتاده است.
نمادشناسی خوراکی‌های شب یلدا
وی در خصوص خوراکی های شب یلدا و باورها و نشانه هایی که در این مورد وجود دارد نیز گفت: در جشن و آیین یلدا نیز مانند دیگر جشن های بزرگ ایرانی به مانند نوروز، خوانی ویژه گسترده می شد و می شود که از دید نمادشناسی نشانه های رازآورانه از خورشید را در بر دارد.
استاد کزازی تصریح کرد: راه و رسم آن است که بر این خوان آیینی، دانه های خوردنی نابرشته را می نهند- آنچه که آجیل شب یلدا نام دارد- هم چنین پاره ای میوه های خشک همچون انجیر و خرما بر این خوان نهاده می شود.
وی انار را یکی از میوه های اصلی خوان یلدا دانست و افزود: این خوان از میوه های تازه نیز بی بهره نمی ماند و میوه ای که هر ایرانی هنوز بر خود بایسته می داند که آن را بر این خوان نهد انار است.
این چهره ماندگار ادب پارسی و پژوهشگر برجسته ایرانی، انار را از میوه های نمادین، آیینی و سپند در نزد ایرانیان دانست که رنگ و ریخت آن یادآور خورشید است.
وی افزود: خورشید هم گرد بوده هم رنگ سرخ از ویژگی های برجسته آن است و با پرتو و گرمای خود زمین سرد، فسرده و مرده را در زمستان دگر بار جان و برنایی می بخشد.
استاد کزازی بار دیگر به شباهت میوه انار با خورشید اشاره کرد و گفت: خورشید میوه ها و فرآورده های گوناگون را که آدمیان برای زیستن نیاز دارند از دل زمین سرد و فسرده می رویاند.
هندوانه یک نماد بر خوان یلدا نیست
وی با اشاره به وجود میوه هندوانه طی سال های اخیر بر سر خوان یلدای ایرانیان گفت: در روزگاران نوتر میوه هندوانه نیز بر میوه های خوان یلدا افزوده شده است- اما همانگونه که می دانیم هندوانه - آنچنان که از نام آن هم آشکار است- میوه ای ایرانی نیست و از هند به ایران آورده شده است.
این چهره ماندگار کشور و پژوهشگر برجسته با اشاره به دیگر نمادها، نشانه ها و باورهای موجود در خصوص شب یلدا گفت: از دیگر دلایل بزرگداشت آئین یلدا، بلندترین شب سال بودن آن است و در این شب انتظار برای بر آمدن خورشید طولانی است.
وی افزود: همین طولانی بودن شب یلدا، شور و شعف برای دیدن آن را زیاد کرده است و ایرانیان تا صبح به انتظار خورشید می نشینند.
