مدرسه ملا عبـدالله

به انتهای بازار عطار‌ها که می‌رسیم با چهارسوی شاه روبرو می‌شویم و روی آن نوشته شده، مدرسه ملا عبـدالله، این مدرسه در همجواری حمام شاه است. این مدرسه در دوره‌های اخیر به شمارهٔ 224 به ثبت تـاریخی رسیده است. این مدرسه از مدارس طلبه نشین است که در قرن ١١ هجری به دستور شاه عباس اول جهت تدریس مولانا عبدالله شوشتری از علمای طراز اول دورهٔ صفویه نزد شاه عباس دارای منزلت و بزرگی بسیار بوده ساخته مـی شــود که البته ساخت این بنا دارای تاریخ دقیقی نمی‌باشد اما با استفاده از کاشیکاریهای معروفی که در ساختمان وجود دارد می‌توان آنرا به زمان شاه عباس اول نسبت داد. مدرسه در زمان مولانا عبدالله رونق خاصی داشته چرا که خود ایشان نیز در این مدرسه تدریس می‌کرد. اسکندر بیک ترکی مولف کتاب تاریخ عالم آرای عباسی راجع به این عالم بزرگ و مرتبهٔ زهد و دانش او و همچنین وفات وی بسیار سخن گفته است. شاردن دربارهٔ این مدرسه می‌گوید: مدرسه ملاعبد ا… بزرگ‌ترین و وسیع‌ترین مدرسه اصفهان است که عالم بزرگی چون علامه محمد باقر مجلسی مجتهد جامع الشرایط در زمینه علوم الهی مدیریت آن را به عهده دارد. فضای اصلی مدرسه گرداگرد صحنی به شکل مربع مستطیل است که زوایای آن به خاطر وجود ایوانهـای کوچـک کمی پخ شده است و ابعاد اصلی آن 26 × 28/5 متر و اضلاع فرعی آن 3/80 متر می‌باشد. مدرسه به شیوه دو ایوانی بنا شده است که شاید دلیل پرهیز معمار از سبک 4 ایوانی به جز ذوق و سلیقهٔ شخصی می‌تواند از جهت ساخت حجره با تعداد بیشتر باشد. به ایوان جنوب غربی آن به خاطر قرار گرفتن جهـت قبلـه و تعبیه محراب توجه بیشتری صورت پذیرفته است. در‌‌ همان سالهای اولیه شاخه‌ای از نهر فدین که یکی از مادیهای منشعب از زاینده رود بوده، از زیر حجره جنوبی) جنب ایوان جنوب غربی (و قسمتی از صحن عبور می‌کرده و وارد یک آب نما که به همین منظور ساخته شــده، می‌شده و پس از حرکت از غرب به شرق و گردش در میان صحن از زیر حجره‌های میانی جبهه مقابل خارج مـی گردیده و باعث طراوت و شادابی درختان مدرسه می‌شده اما همکنون و در دورهٔ اخیر این نهر پر شده است. پیرامون حیاط مرکزی ٢ طبقه ساختمان وجود دارد که محل حجره‌های طلبه‌ها می‌باشد. طبقه همکف مدرسه دارای 27 حجره می‌باشد که ٢ آن در دوره‌های اخیر تغییر کـاربری داده انـد. بر دیــوار ظلع ایوان جنوبی مدرسه لوحه‌ای از سنگ پارسی با مضمون وقفنامه وجود دارد که ابعاد آن 1/35 در 1/20 متر می‌باشد و تاریخ 1088هجری قمری یعنی زمان سلطنت شاه سلیمان بر روی آن حک گردیده است. مضمون این لوحه بدین قرار است: ٣ باب دکان و ٢ بالا خانه از طرف شخص خیری به نام حـاجی میرزا محمـد نامی جهت تامین مخارج تعمیرات سقاخانه به این مدرسه اهدا می‌گردد و طلاب این مدرسه ناظر بر در آمـد ایـن دکان‌ها می‌باشند. کتیبهٔ این لوح به خط نستعلیق برجسته می‌باشد. ارتفاع دو ایوان اصلی برابر با ارتفاع ساختمانهای کناری آن می‌باشد و از این جهت در امر نماسازی، تاکید خاصـی روی آن‌ها صورت نگرفته است، اما بیشترین تمرکز ممکن بر روی تزئینات غنی برروی ایوانهای آن می‌باشد. تزئینات موجود بر روی ایوان جنوب غربی جانب قبله با استفاده از کار بندی می‌باشد که به صورت نیم گنبد اجراء شده و دارای محرابی با تزئینات مقرنس، کاشیکاری که سراسر آن گچ اندود و کتیبه‌های تاریخ دار و بـدون تاریخ می‌باشد. کتیبه‌ای از کاشی به خط ثلث سفید با زمینه‌ای لاجوردی بر دور تا دور قسمت میانی ایوان وجود دارد که عبارتهای دینی بر روی آن خوانده می‌شود و با توجه به دو حاشیه سیاه و زرد باریکی که سر تا سر کتیبه ادامه دارد به نظر می‌رسد که این کتیبه در دورهٔ قاجار به ایوان افزوده شده است. کناره‌های ایوانچه‌ها با کاشـیهای معـرق تزئین شده که یک در میان با زمینهٔ لاجوردی و همراه بانقوش اسلیمی حنائی و شاخ و بـرگ سبز و گـل‌های فیروزه‌ای و سفید رنگ آمیزی و طراحی شده است. سمت شمال غربی مدرسه نمازخانه بزرگی واقع شده که تزئینات بسیاری روی آن به کار رفته که قسمت بیشتر این تزئینات بر روی محراب آن متمرکز شده است. ازارهٔ محراب از سنگ مرمر ساخته شده و بقیهٔ سطح‌های آن به روش کاشیکاری خشتی و معرق تزئین شده است. کتیبه‌ای به خط ثلث سفید، با زمینه‌ای لاجوردی که مضمونی دینی دارد بر روی قسمت میانی محراب کار شده است. عبارت‌های دیگری که بر روی آن مورد استفاده قرار گرفته است به خط کوفی بنایی وزیر مقرنس کاریهای محراب آمده است. سقف نمازخانه دارای چشمه طاق‌هایی است که در میانه هر کدام بر روی 4 ستون یا جرز آجـری قـرار گرفته‌اند. طبقه دوک که دارای 23 حجره می‌باشد و هر حجره شامل ایوانچه، ورودی و اتاق اصلی می‌باشد که همگی آنهـا فاقد صندوقخانه و بخاری می‌باشند. داخل دیوارهای اتاق اصلی حجره طاقچه ورف‌هایی تعبیه گردیده است ایـوان‌های کوچـک ایـن طبقـه از طریـق درگاههایی که در اضلاع جانبی آن قرار دارد با یکدیگر در ارتباطند. در نمای سردر ورودی مدرسه کتیبه‌ای نصب گردیده که حاکی از اقداماتی در دورهٔ قاجاریه می‌باشد و محتوای آن این است که در دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار به وسیله حکمران اصـفهان حاج محمـد حسـین خان صـدر اصفهانی مدرسه ملا عبدا…. و چهار سوی مجاور آن تعمیر و مرمت بعمل آمده است. از تزئینات مهمی کـه بـرروی این کتیبه صورت پذیرفته می‌توان به کاشیکاریهای آنکه از انواع خشتی) هفت رنگ (و با نقوش گیاهی، ختائی و اسلیمی می‌باشد صحبت نمود که زمینهٔ آن لاجوردی بوده و ارژنگ‌های سبز، سـیاه، زرد و آبـی استفاده شده است. متن کتیبه به خط ثلث می‌باشد که به رنگ سفید روی زمینه لاجوردی حک شده است. با گذر از سردر مدرسه وارد جلو خان می‌شویم) این ورودی در اصل بخشی از محوطه چهار سوی بازار می‌شـود (و با گذشتن از دالانی دراز وارد صحن مدرسه می‌شویم که نمای داخلی آن شامل دو ایوان مقابل هم و کامﻼً متقارن روی محورهای شرقی، غربی و ایوان‌های کوچک دوطبقه همراه با حجره‌ها، وضو خانـه، پله کان، پیـش طـاق و صحن که همه و همه دور تا دور یک صحن مرکزی قرار گرفته‌اند و تمامی این عناصر بر روی دو محور، یکـی در جهت قبله و دیگری عمود بر آن تعبیه شده‌اند. این کتیبه به تاریخ رمضان 1318 ه. ق می‌باشد و در بخش میانی پیش طاق ورودی نصب گردیده است که امروزه به روی بازار باز شده است. در زمان نادر شاه افشار به سال 1158 تعمیراتی در این مدرسه انجام پذیرفته است.