سرطان کلون چیست؟ سرطان کلون (Colorectal cancer) یا سرطان روده بزرگ با رشد غیرعادی تومورها در روده‌ی بزرگ ایجاد می‌شود. در بسیاری از نقاط دنیا این بیماری بسیار شایع است. مثلا در کشور آمریکا سومین نوع رایج سرطان، سرطان کلون است. کلون یا همان روده‌ی بزرگ، نقطه‌ای از بدن است که آب و نمک را از ضایعات جامد بدن استخراج می‌کند. سپس این ضایعات با عبور از رکتوم و مقعد از بدن خارج و دفع می‌شوند. یکی از شایع‌ترین علل مرگ ناشی از سرطان، همین سرطان کولون است. در این مقاله ما را همراهی کنید تا شما را با علائم، دلایل ابتلا و تشخیص سرطان کلون و راه‌های پیشگیری و درمان آن آشنا کنیم.

حتما بخوانید:

• علائم التهاب روده، علت و درمان آن
• علائم انسداد روده، دلایل ابتلا و روش‌های درمان آن
• علائم سرطان پانکراس (سرطان لوزالمعده)، علل، تشخیص و درمان آن

حقایقی اجمالی را درباره‌ی سرطان کلون بدانید

• سرطان کلون روده‌ی بزرگ را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و معمولا به‌شکل یک تومور در دیواره‌ی روده‌ی بزرگ ظاهر می‌شود.
• علائم سرطان کلون، زمانی ظاهر می‌شوند که بیماری پیشرفت کرده است. اگر این علائم زودتر ظهور کنند، نشانه‌هایی به‌صورت مشکلات دستگاه گوارشی به وقوع خواهد پیوست.
• درمان سرطان کلون معمولا به‌شکل تلفیقی از شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و جراحی است و به کولوستومی می‌انجامد.
• رژیم غذایی سالم با مصرف فیبر زیاد، لبنیات کم‌چرب و… می‌تواند از ابتلا به سرطان جلوگیری کند. معاینات و آزمایش‌های مرتبط با تشخیص سرطان هم در مراحل ابتدایی بیماری مفید واقع می‌شود.

علائم و نشانه‌های سرطان کلون چیست؟

در مراحل ابتدایی بیماری معمولا نشانه و علامتی وجود ندارد. اما با پیشرفت بیماری، نشانه‌ها هم بیشتر می‌شوند. مثل:

• اسهال یا یبوست؛
• ایجاد تغییرات در بافت مدفوع؛
• مدفوع شُل؛
• وجود خون در مدفوع یا خون‌ریزی مقعدی؛
• درد در ناحیه‌ی شکم، انقباض شکم، نفخ شکم یا گازدار شدن روده‌ها؛
• وجود درد در هنگام تحرکات روده؛
• نیاز متداوم به دفع؛
• خستگی و ضعف؛
• کاهش وزنی که علت آن گُنگ است؛
• سندروم روده تحریک پذیر (IBS)؛
• کم خونی ناشی از کمبود آهن.

اگر سرطان کلون به سایر بخش‌ها نیز سرایت پیدا کند، در آن قسمت‌ها هم علائمی به وقوع می‌پیوندد. کبد نسبت به سایر اعضا در معرض خطر بیشتری برای درگیر شدن با سرطان قرار دارد.

مراحل ابتلا به این بیماری چگونه است؟

روش‌های مختلفی برای مرحله‌بندی کردن هر سطح از این بیماری وجود دارد. سطوح بیماری با میزان پیشرفت سرطان در بدن مرتبط هستند:

• سطح صفر: در سطح صفر، سرطان در مراحل بسیار ابتدایی قرار دارد و به‌عنوان کارسینوم درجا شناخته می‌شود. در این سطح، رشد بیماری محدود به لایه‌ی داخلی روده‌ی بزرگ است.
• سطح 1: در این سطح از بیماری، سرطان به یک لایه بافت بیرونی‌تر از سطح داخلی روده‌ی بزرگ منتقل می‌شود. اما همچنان به غدد یا سایر اعضای بدن منتقل نشده است.
• سطح 2: در سطح 2، سرطان به لایه‌ی خارجی روده‌ی بزرگ منتقل می‌شود. اما همچنان از روده‌ی بزرگ خارج نشده و به سایر بخش‌ها تسری پیدا نکرده است.
• سطح 3: در این سطح از سرطان، بیماری به لایه بیرونی روده‌ی بزرگ منتقل شده و 1 تا 3 غدد لنفی را درگیر کرده است. ولی هنوز به مناطق دورتر بدن نرسیده است.
• سطح 4: در سطح 4، سرطان کاملا به لایه‌های خارجی روده‌ی بزرگ منتقل شده است و با رشد بیماری، سایر بخش‌های بدن هم درگیر می‌شوند.

روند پیشرفت بیماری رو به جلو است و در هر سطح، شاهد توسعه و رشد علائمی در جهت پیشرفت بیماری خواهیم بود.

درمان سرطان روده بزرگ (سرطان کلون) چگونه است؟

درمان سرطان کلون به سطح و نوع بیماری، سن بیمار، وضعیت سلامت عمومی و سایر ویژگی‌های بیمار مرتبط است. تنها یک نوع درمان برای سرطان وجود ندارد، اما شایع‌ترین روش‌ها شامل شیمی‌درمانی، پرتودرمانی و جراحی می‌شود. هدف از درمان از بین بردن علائم دردناک و رفع سرطان است.

1. جراحی

اگر با جراحی تمام بخش‌های روده‌ی بزرگ یا بخشی از آن برداشته بشود، یعنی کولکتومی (Colectomy) صورت گرفته است. در این نوع از درمان، جراح اقدام به برداشتن بخش درگیر با سرطان و نواحی اطراف آن می‌کند. معمولا غدد لنفاوی اطراف هم برداشته می‌شوند. قسمت سالم روده دوباره به مقعد یا به مجرایی مصنوعی پیوند زده می‌شود. البته این موضوع تا حد زیادی وابسته به گستردگی جراحی و کولکتومی است.

منظور از مجرای مصنوعی یا استوما (stoma ) هم یک مجرای خروجی ایجادشده توسط جراحی در سطح بدن است که جایگزین سوراخ طبیعی می‌شود. استوما محل جدیدی برای فعالیت‌های اساسی بدن است. ضایعات بدن از کیسه‌ای عبور می‌کنند و فقدان سطح پایینی روده‌ی بزرگ را که در جراحی برداشته شده جبران می‌کنند. به این حالت کولوستومی (colostomy) گفته می‌شود. برخی از سرطان‌های غیرپیشرفته و موضعی را می‌توان با آندوسکوپی درمان کرد.

برای برداشتن پولیپ‌ها و تومورهای بزرگ‌تر با ایجاد چندین برش در ناحیه‌ی شکمی از روش لاپاروسکوپی استفاده می‌شود. مراقبت تسکینی (همه‌ی فعالیت‌هایی که برای بهبود کیفیت زندگی بیمار انجام می‌شوند) در مراحل پیشرفته و غیرقابل درمان این سرطان می‌تواند مفید واقع بشود. هدف از این نوع مراقبت، تسکین نواحی مسدود روده‌ی بزرگ و مدیریت درد، خون‌ریزی و سایر علائم است.

2. شیمی‌درمانی

شیمی‌درمانی باعث توزیع مواد شیمیایی در بدن می‌شود تا این مواد شیمیایی از فرایند پخش سلول‌های سرطانی جلوگیری کنند. این کار با تخریب پروتئین‌ها یا DNA برای تخریب و کشتن سلول‌های سرطانی صورت می‌گیرد. این درمان هر نوع رشد سریع سلولی را نشانه می‌گیرد. بنابراین حتی ممکن است در رشد سلول‌های مفید و غیرسرطانی هم مداخله داشته باشد.

زمانی از شیمی‌درمانی استفاده می‌شود که بیماری در بدن پخش شده باشد، زیرا به کمک این روش می‌توان مواد شیمیایی درمانی را در بدن به گردش درآورد. شیمی‌درمانی در مراحل دوره‌ای صورت می‌گیرد؛ بنابراین بدن در فاصله‌ی استفاده از دوزهای مختلف مصرفی می‌تواند بهبود پیدا کند. عوارض جانبی شایع شیمی‌درمانی از قرار زیر است:

• ریزش مو
• حالت تهوع
• خستگی
• استفراغ

در درمان‌های ترکیبی شیمی‌درمانی معمولا از چند نوع شیمی‌درمانی استفاده می‌شود یا شیمی‌درمانی با سایر روش‌ها ترکیب می‌شود.

3. پرتودرمانی

پرتودرمانی، سلول‌های سرطانی را می‌کشد و تخریب می‌کند. این عمل ازطریق تابش اشعه‌ی پرانرژی گاما صورت می‌گیرد. اشعه‌های رادیواکتیو گاما از فلزاتی مانند رادیوم یا اشعه‌ی ایکس با انرژی زیاد ساتع می‌شوند. پرتودرمانی می‌تواند به‌عنوان درمانی مستقل برای تخریب سلول‌های سرطانی یا کوچک‌کردن تومور استفاده شود. البته در کنار سایر روش‌های درمانی هم می‌توان از آن بهره برد.

از پرتودرمانی معمولا در مراحل پیشرفته‌ی بیماری استفاده می‌شود؛ مثلا زمانی که سرطان مقعد در مراحل ابتدایی به دیواره‌ی مقعد نفوذ کرده باشد یا غدد لنفاوی پیرامون مقعد را درگیر کرده باشد. عوارض جانبی پرتودرمانی به این صورت است:

• تغییرات خفیف پوستی مثل حالت آفتاب سوختگی و قرمز شدن پوست؛
• حالت تهوع؛
• استفراغ؛
• اسهال؛
• خستگی؛
• کاهش وزن و بی اشتهایی.

بیشتر عوارض پرتودرمانی، چند هفته بعد از تکمیل درمان از بین می‌روند.

پیشگیری از این سرطان چگونه است؟

اقدامات لازم برای پیشگیری از سرطان کلون به شرح زیر است:

• داشتن وزنی مناسب و سالم؛
• ورزش کردن؛
• مصرف مقدار زیادی میوه، سبزی، غلات کامل؛
• کاهش مصرف گوشت قرمز و چربی‌های اشباع‌شده؛
• ترک سیگار و مصرف مشروبات الکلی.

---

حتما بخوانید: آیا ویتامین D در پیشگیری از سرطان موثر است؟

---

دلایل ابتلا به سرطان کلون چیست؟

به‌طور طبیعی، سلول‌های بدن، فرایند منظمی را در رشد، توزیع و مرگ پیگیری می‌کنند. سرطان زمانی رخ می‌دهد که این سلول‌ها به‌شکل کنترل‌نشدنی‌ رشد کنند و توزیع شوند. بیشتر انواع سرطان‌های روده‌ی بزرگ از تومورهای خوش‌خیم و غیرسرطانی آغاز می‌شود. این تومورها که موسوم به آدنوما (Adenoma) هستند، در لایه‌ی داخلی روده‌ی بزرگ شکل می‌گیرند.

خون و سیستم لنفاوی می‌توانند سلول‌های سرطانی را از تومورهای بدخیم در سایر بخش‌های بدن پخش کنند. این سلول‌های سرطان رشد و به بافت‌های سالم بدن حمله می‌کنند. به این فرایند متاستاز (metastasis) گفته می‌شود. چنین وضعیتی را به‌سختی می‌توان کنترل و درمان کرد. دلایل اصلی ابتلا به سرطان کلون مشخص است، اما عوامل خطر متعدد دیگری هم برای ابتلا به آن وجود دارد.

1. پولیپ‌ها

سرطان کلون معمولا ریشه در پولیپ‌های پیش‌سرطانی دارد؛ پولیپ‌هایی که در روده‌ی بزرگ تشکیل می‌شوند. انواع رایج پولیپ‌ها از این قرار هستند:

• آدنوما: این پولیپ‌ها ممکن است مشابه بافت معمولی روده باشند، اما زیر میکروسکوپ، ظاهری متفاوت دارند و می‌توانند سرطانی بشوند.
• پولیپ هایپرپلاستیک: سرطان روده به‌ندرت از پولیپ‌های هایپرپلاستیکی نشئت می‌گیرد. زیرا آنها معمولا خوش‌خیم هستند.

اگر برخی از این پولیپ‌ها، در مراحل اولیه برداشته نشوند، به‌شکل تومورهای بدخیم درخواهند آمد.

2. ژن‌ها

در اثر تخریب ژتنیکی یا تغییراتی در DNA که توزیع سلولی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد هم امکان رشد سلولی کنترل‌نشده وجود دارد. درواقع، سرطان کلون می‌تواند ریشه‌ی ژنتیکی و ارثی هم داشته باشد، اما بیشتر افراد مبتلا به این سرطان به‌دلایل دیگر به این بیماری دچار می‌شوند. برخی از افراد با جهش‌های ژنی مشخصی به‌دنیا می‌آیند. این افراد در طول زندگی خود بیشتر مستعد ابتلا به سرطان هستند. البته گاهی هم برخی از افراد چنین ویژگی‌های ژنتیکی را دارند، اما تحت تحریک عاملی خارجی به سرطان کلون دچار می‌شوند.

3. رفتارها، عادت و رژیم غذایی

سن یکی از عوامل مهم در ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ است. بیشتر افرادی که بالای 50 سال دارند، به این بیماری دچار می‌شوند. افرادی که تنباکو مصرف می‌کنند، دچار چاقی مفرط هستند و زندگی بی‌تحرکی دارند، بیشتر در خطر ابتلا به سرطان روده‌ی بزرگ قرار دارند. کلون بخش مهمی از دستگاه گوارش است. بنابراین داشتن تغذیه سالم در جلوگیری از سرطان نقش مهمی دارد. مصرف اندک فیبر، لبنیات پرچرب، کالری زیاد، گوشت قرمز، الکل، گوشت‌های فراوری‌شده و… باعث قرار گرفتن در خطر سرطان کلون می‌شوند.

4. عوامل اساسی و پنهان

برخی از روش‌های درمانی و شرایط خاص سلامت نیز منجر به سرطان کلون می‌شود:

• انواع دیابت؛
• آکرومگالی که نوعی اختلال در هورمون رشد است؛
• پرتودرمانی برای درمان سایر انواع سرطان؛
• بیماری‌های روده‌ی تحریک‌پذیر مانند بیماری کرون و کولیت زخمی.

چشم‌انداز این بیماری چگونه است؟

اگر سرطان مقعد و روده‌‌ی بزرگ در همان مراحل اولیه (سطح 1 و 2) تشخیص داده شود، 92 درصد شانس زنده ماندن به مدت 5 سال افزایش می‌یابد. اما این درصد برای شناسایی بیماری در سطح 4، 11 درصد است. به‌همین‌خاطر به مردان و زنان 50 تا 75 سال، توصیه می‌شود تا سالانه برای بررسی وضعیت خود به انجام آزمایش‌هایی در این زمینه بپردازند. این معاینات بسیار مهم هستند، زیرا سرطان کلون تا زمانی که پیشرفت زیادی نکرده باشد، خود را نشان نخواهد داد.

جامعه‌ی سرطان آمریکا، کولونوسکوپی را برای تشخیص اولیه‌ی این سرطان توصیه می‌کند، زیرا صحیح‌ترین روش به‌نظر می‌رسد. به‌کمک این روش، پزشک تمام روده‌ی بزرگ را مشاهده می‌کند و در حین کار، پولیپ‌ها را برمی‌دارد. سایر انواع آزمایش‌ها برای تشخیص به قرار زیر هستند:

• آزمایش DNA مدفوع؛
• آزمایش خون پنهان در مدفوع؛
• آزمایش سیگموئیدوسکوپی هر 5 سال یک بار (این آزمایش به بررسی غشای داخلی روده و مقعد می‌پردازد)؛
• کولونوگرافی سی.تی (CT colonography) هر 5 سال یک بار برای مشاهده درون روده و مقعد.

هر یک از این توصیه‌ها به‌میزان خطر ابتلا به بیماری در فرد بستگی دارد.

تشخیص سرطان کلون چگونه است؟

پزشک برای رسیدن به تشخیصی درست اقدام به معاینه‌ی جسمی، انجام آزمایش‌ها و پرسیدن از سوابق پزشکی فرد می‌کند. تشخیص نهایی معمولا بعد از کولونوسکوپی یا تست اشعه‌ی ایکس باریوم انما (barium enema x-ray) صورت می‌گیرد. انما تزریق ماده‌ای به درون رکتوم از راه لوله‌ای کوچک است. در این موارد، مایع حاوی ماده‌ی متالیک (باریم) است که مانند پوششی روی دیواره‌ی داخلی کولون را می‌پوشاند. در حالت طبیعی، تصاویری که اشعه ایکس از بافت نرم می‌گیرد، کیفیت پائینی دارد، اما پوشش باریوم باعث می‌شود تصاویر سیاه و سفید نسبتا شفافی از کولون به‌دست آید.

1. کولونوسکوپی

لوله‌ای باریک و منعطف با دوربینی در یک سر آن برای بررسی روده‌ی بزرگ از مقعد وارد بدن می‌شود. برای انجام این عمل، بیمار باید 24 تا 48 ساعت، رژیم خاصی را پیگیری کند. برای تمیز شدن روده هم فرد باید مقدار زیادی ملین مصرف کند تا روده آماده بشود. اگر در حین بررسی روده، پولیپی دیده بشود، از روده خارج می‌شود و برای نمونه‌برداری به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. به نمونه‌برداری، بیوپسی هم گفته می‌شود و در آن، به‌کمک میکروسکوپ، سرطانی بودن یا پیش‌سرطانی بودن سلول‌ها بررسی می‌شود.

آزمایش دیگری موسوم به سیگموئیدوسکوپی وجود دارد که ناحیه‌ی کوچک‌تری از روده را مورد بررسی می‌کند. این عمل به آمادگی قبلی کمتری نیاز دارد و درصورتی‌که طی آن پولیپی دیده نشود یا در محوطه‌ی کوچکی تجمع کرده باشند، نیازی به کولونوسکوپی نخواهد بود.

2. تنقیه باریوم با وضوح دوگانه

در این روش تشخیصی هم از مایعی موسوم به باریوم برای بهبود تصویربرداری از روده به کمک اشعه‌ی ایکس استفاده می‌شود. قبل از انجام این عمل، فرد باید چندین ساعت، چیزی نخورد. محلولی مایع حاوی باریوم ازطریق رکتوم به روده‌ی بزرگ تزریق می‌شود و برای اینکه نتایج بهتری حاصل بشود، مقدار اندکی هوا هم به روده پمپاژ می‌شود. سپس از رکتوم و روده‌ی بزرگ تصویربرداری می‌شود. این تصویربرداری به‌کمک اشعه‌ی ایکس صورت می‌گیرد و باریوم در تصویر به‌رنگ سفید و پولیپ‌ها به‌رنگ خطوطی تاریک نمایان می‌شوند.

اگر نمونه‌برداری حاکی از ابتلا به سرطان باشد، لازم است که از قفسه‌ی سینه بیمار هم عکس‌برداری بشود. همچنین شُش‌ها، کبد و شکم ازطریق سی‌تی‌اسکن CT scan یا Computed Tomography و سونوگرافی معاینه می‌شوند تا میزان پخش شدن بیماری مشخص گردد. آزمایش‌های خون برای بررسی ماده‌ای موسوم به آنتی ژن کارسینوامبریونیک (carcinoembryonic antigen) یا به‌اختصار CEA که از برخی سلول‌های سرطانی ترشح می‌شود نیز صورت می‌گیرد.

پزشکان برای تشخیص بیماری باید اندازه و پخش تومور را بررسی کنند و ببینند که آیا سایر اعضا و غدد لنفاوی را درگیر کرده است یا خیر. سطح و مرحله سرطان، روند درمانی و تشخیص را معلوم می‌کند.