اندر احوالات خواص شگفت انگیز خرفه

هاشم یاوری؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم بهداشتی در تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران

الماس سیاه سلامتی!

خرفه یا پرپهن (پرپین) با نام علمی Portulaca oleracea از خانواده Oleracea گیاهی است علفی، یکساله با ساق‌های گوشت دار، برگ‌های ضخیم و متقابلِ آبدار و سبز با ساقه‌های قرمز و گل‌های زرد یا سفید کوچک و تخم‌های سیاه ریز که خواص دارویی دارند.

این گیاه در اغلب نقاط کره زمین می‌روید و امروزه هم به صورت خودرو و هم به صورت کشت شده در اغلب کشورها وجود دارد.

خرفه، به عنوان یک گیاه بومی در ایران شناخته می‌شود که سابقه کشت آن به بیش از 2000 سال پیش بر می‌گردد، به طوریکه در مناطق جنوبی کشور به عنوان یک سبزی، مورد کشت قرار می‌گیرد و از تخم آن در تزئین انواع شیرینی استفاده می‌شود.

در ادامه به برخی از خواص متنوع و خارق العاده این گیاه با ارزش اشاره خواهیم نمود:

خرفه و دیابت

در بررسی‌های علمی صورت گرفته اثر هیپوگلایسمیک پلی ساکاریدهای موجود در خرفه به اثبات رسیده است.

همچنین یافته‌های حاصل از مطالعات مختلف نشان داده‌اند مصرف دانه خرفه در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 در مقایسه با متفورمین (داروی اصلی کنترل کننده قند خون در افراد دیابتی) منجر به کاهش معنی داری در گلوکز ناشتای پلاسما و سطح سرمی انسولین می‌شود.

اثر کاهنده قند خون خرفه شاید به علت تأثیر آن بر ترشح انسولین از طریق بستن کانال‌های K+/ATP و تأثیر بر دپولاریزاسیون غشا و ورود کلسیم باشد.

به علاوه مصرف دانه خرفه به طور معنی داری سطح پپتید-1 شبه گلوکاگون (1-GLP) را در افراد دیابتی نوع 2 افزایش می‌دهد. پپتید-1 شبه گلوکاگون پپتیدی است که از سلول‌های L روده ترشح می‌شود و دارای عملکردهای فیزیولوژیکی متعددی مانند تقویت عملکرد سلول‌های بتا پانکراس، تنظیم ترشح انسولین و ممانعت از رهایی گلوکاگون می‌باشد.

بنابراین اثرات مفید خرفه بر انسولین شاید از طریق تأثیر بر پپتید-1 شبه گلوکاگون نیز توجیه شود.

خرفه و پروفایل لیپیدی خون

خرفه دارای اسیدهای چرب غیراشباع با ارزش غذایی بالا از جمله اولئیک اسید، لینولئیک اسید و لینولنیک اسید می‌باشد که همگی تنها یک پیوند دو گانه در ساختمان خود دارند و این ترکیبات از جمله مواد آنتی اکسیدانی قوی می‌باشند و حتی برای تکمیل تغذیه بسیاری از گونه‌های جانوری، از جمله انسان، ضروری به شمار می‌روند و به آنها اسیدهای چرب ضروری از لحاظ تغذیه‌ای گفته می‌شود.

این مواد به گونه‌ای هماهنگ، مهار بروز آنزیم‌های اصلی گلیکولیز (فرآیند تجزیه گلوکز به منظور تأمین انرژی بدن) و لیپوژنز (فرآیند سنتز چربی) را تنظیم می‌کنند، بنابراین کاهش میزان لیپیدهای سرم از جمله کلسترول، تری گلیسرید و افزایش HDL بدینوسیله قابل توجیه می‌باشد.

علاوه بر این، مطالعات بر روی گیاه خرفه نشان می‌دهند که این گیاه حاوی انواع آلکالوئیدهای فنولیک می‌باشد.

آلکالوئیدها از جمله موادی هستند که می‌توانند سنتز کلسترول را از طریق مهار مهمترین آنزیم مسیر سنتز کلسترول یعنی هیدروکسی متیل کوآنزیم A ردوکتاز کاهش دهند.

خرفه و فشار خون

اسیدهای چرب ضروری موجود در خرفه همانند لینولنیک اسید در بدن متابولیزه شده و به ایکوزاپنتانوئیک اسید (EPA) و دوکوزاهگزانوئیک اسید (DHA) تبدیل می‌شود که در نهایت به پروستاسایکلین تبدیل می‌شوند.

پروستاسایکلین از ایجاد لخته در عروق جلوگیری و باعث انبساط عروق می‌شود.

این اسیدهای چرب از تولید ترومبوکسان A2 که منقبض کننده عروق و جمع کننده پلاکت‌ها هست نیز جلوگیری می‌کنند.

خرفه و سلامت پوست

از مواردی که مدت‌هاست مورد توجه محققین قرارگرفته، استفاده از گیاه خرفه در محصولات آرایشی و بهداشتی است.

خرفه به دلیل داشتن مقادیر فراوان بتا کاروتن باعث زیبایی پوست می‌شود و به دلیل داشتن آنتی اکسیدان، اسید اسکوربیک، مس و منگنز تولید کلاژن را تحریک می‌کند و با کاهش تولید چین و چروک در پوست به عنوان گیاه ضد پیری در فرآورده‌های زیبایی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

محققین نشان دادنه اند ترپنوئیدهای موجود در خرفه دارای خواص آنتی باکتریال وآنتی نئوپلاستیک است و در درمان سوختگی و بیماری‌های پوست از جمله اگزما و آکنه کاربرد دارد.

علاوه بر مطالب مذکور اشعه اولتراویوله نورخورشید توسط پوست جذب و ترکیبات خطرناکی به نام رادیکال‌های آزاد در آن ایجاد می‌شود.

این ترکیبات معمولاً عامل ایجاد سرطان، افت کیفیت و پیری زودرس پوست هستند.

گیاه خرفه به دلیل داشتن ترکیبات آنتی اکسیدان گوناگون و بسیار مفید نظیر ویتامین C، ویتامین E، بتا کاروتن، گلوتاتیون، بتالائین‌ها، کوئرستین و ... می‌تواند در خنثی سازی و کاهش تولید این رادیکال‌های آزاد و آسیب‌های ناشی از آن‌ها و در نهایت زیبایی و سلامت پوس نقش اساسی را ایفا نماید.

خرفه و ماه مبارک رمضان

متخصصان طب سنتی عنوان می‌دارند مصرف خرفه خشکی، گرمی و حرارت بدن را فرو می‌نشاند و باعث برطرف شدن و از بین رفتن دردهایی می‌شود که ناشی از حرارت و گرمی در بدن است، بنابراین با توجه به نزدیک شدن به ماه پرفیض رمضان، مصرف این گیاه به خصوص در وعده سحری می‌تواند در رفع تشنگی بدن کمک شایانی بنماید.

خرفه و اضطراب

عصاره آبی ساقه و برگ خرفه سبب شل شدن عضلات اسکلتی شده که با اثر داروهای کاهنده اضطراب مانند کلردیازپوکساید، دیازپام و وانترولن سدیم قابل مقایسه می‌باشد، به طوریکه حتی اثر شل کنندگی خرفه به صورت داخل صفاقی مؤثرتر از داروهای فوق گزارش شده است.

خرفه احتمالاً انتقال غشایی کلسیم را مهار کرده و یا مانع از آزادسازی کلسیم از ذخایر داخل سلولی از جمله شبکه سارکوپلاسمیک می‌شود.

همچنین اثرات ضداضطرابی این عصاره می‌تواند از طریق تأثیر بر سیستم اعصاب مرکزی و محیطی و یا به علت شل شدن عضلات (درپی یون پتاسیم) باشد؛ زیرا که این گیاه منبعی غنی از یون پتاسیم است؛ همچنین محققین اشاره داشته‌اند مکانیسم ضداضطرابی خرفه، ناشی از عملکرد سینرژیک ترکیبات فتوشیمیایی، به خصوص فلاونوئیدهای موجود در این گیاه است.

فلاونوئیدها به نوبه خود به محل اتصال بنزودیازپینی گیرنده GABAA متصل و اثراتی شبیه ترکیبات ضداضطرابی از خود بروز می‌دهند.