اندر احوالات خواص شگفت انگیز کاکوتی

هاشم یاوری؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم بهداشتی در تغذیه، دانشگاه علوم پزشکی تهران

ارمغان سبز سلامتی طبیعت!                                           

کاکوتی با نام علمی Ziziphora Clinopodioides از خانواده نعناعیان (Lamiaceae) گیاهی علفی، یکساله با ساقه کوتاه به ارتفاع 15-5 سانتیمتر، برگ های باریک، نوک تیز با میان گره های کوچک که گل هایی کوچک به رنگ بنفش کم رنگ یا بنفش مایل به ارغوانی دارد که در کتب طب سنتی ایران به نام "مشک طرامشک" و "صعتر" نیز از آن یاد شده است.

کاکوتی به حالت وحشی در مناطق کوهستانی شمال غرب ایران و البرز مرکزی می روید و به عنوان معطر کننده در مواد غذایی و ادویه جات استفاده می شود.

همچنین در بسیاری از مناطق ایران از گیاه کاکوتی به عنوان چاشنی به همراه ماست، دوغ و سایر فرآورده های لبنی استفاده می شود.

در ادامه به برخی از خواص متنوع و خارق العاده این گیاه با ارزش اشاره خواهیم نمود:

کاکوتی و خواص آنتی اکسیدانی

نتایج تحقیقات اخیر نشان می دهند که مصرف نوشیدنی کاکوتی در حالت پایه می تواند سبب افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی تام شود.

ساز و کار احتمالی، در رابطه با اثرات نوشیدنی کاکوتی بر افزایش ظرفیت آنتی اکسیدانی تام به این صورت است که نوشیدنی دم کرده کاکوتی با افزایش ضداکساینده های درون سلولی مانند بیلی روبین، اسید اوریک و آلبومین می تواند ظرفیت آنتی اکسیدانی تام سرمی را بالا ببرد.

بعلاوه به اثبات رسیده است ترکیبات گوناگون فنولی موجود در کاکوتی از طریق افزایش فعالیت آنزیم های دارای خاصیت آنتی اکسیدانی و حذف رادیکال های آزاد، موجب کاهش پراکسیداسیون لیپیدی نیز می شوند.

کاکوتی و خواص آنتی میکروبیالی

به منظور بیان مکانسیم کاکوتی در از بین بردن عوامل بیماریزا چنین اظهار شده است که یکی از ویژگی های مهم ترکیبات این گیاه دارویی خاصیت آبگریزی آنها است که سبب می شود در بخش های لیپیدی دیواره سلولی و میتوکندریایی میکروارگانیسم ها توزیع شده و موجب تغییر و تخریب ساختمان و نفوذپذیری آن ها گردد.

به دنبال آن بخش زیادی از یون ها و دیگر محتویات حیاتی سلول به بیرون تراوش کرده و در نهایت موجب مرگ عوامل بیماریزا می شود.

همچنین این ترکیب ها قادر به ایجاد اختلال در عملکرد آنزیم های متصل به غشای سلولی بوده که در نهایت منجر به ایجاد نقص در سنتز بسیاری از ترکیب های پلی ساکاریدی دیواره سلولی و ممانعت از رشد سلول و مورفوژنز آن خواهد شد.

کاکوتی و درد

عصاره هیدروالکلی کاکوتی با مهار آزاد سازی اسید آراشیدونیک و از سویی تداخل با سیستم های سروتونرژیک و اوپیوئیدرژیک اثر ضد دردی خود را به جا می گذارد.

عصاره اتانولی کاکوتی دارای ترکیباتی است که سبب کنترل علایم قطع محرومیت مورفین همانند درد در موش های وابسته به مورفین می شود.

در پژوهش های دیگری که توسط سایر محققین صورت گرفته است، مشخص شده که وجود ترکیباتی نظیر تیمول، کارواکرول، فلاونوئید، پلی فنول، لیمونن و آلفا ترپینئول در کاکوتی احتمالاً با اثر بر روی سیستم اپیوئیدی نیز موجب کاهش درد می شوند.

کاکوتی و دیابت

در پژوهش های حیوانی نشان داده شده است عصاره هیدروالکلی کاکوتی موجب افزایش تعداد سلول های بتا با فعالیت ترشحی انسولین و در نتیجه کاهش گلوکز سرم می شود.

از سویی دیگر، محققان، اثر کاکوتی بر کاهش گلوکز را تقویتِ ترشح انسولین از سلول های بتای پانکراس نمی دانند بلکه معتقدند احتمال دارد کاکوتی در دیابت غیر وابسته به انسولین مؤثر باشد و به سبب افزایش مصرف محیطی گلوکز، موجب کاهش میزان قند خون شود.

کاکوتی و افسردگی

در بررسی هایی که روی موجودات آزمایشگاهی صورت پذیرفته، عصاره کاکوتی توانسته در این جانوران اثر ضد افسردگی داشته باشد.

هر چند مکانیسم دقیق این اثر ناشناخته است، محققان اظهار کرده اند، الگوی رفتاری ایجاد شده توسط عصاره کاکوتی مشابه چیزی است که با مصرف داروی فلوکستین دیده می شود.

تشابه این دو الگوی رفتاری، بیانگر اثرِ عصاره کاکوتی به دلیل افزایش احتمالی انتقال عصبی سروتونرژیک است. خاصیت ضدافسردگی کاکوتی، می تواند به سبب وجود ترکیباتی مثل پولگون در آن باشد.

کاکوتی و پروفایل لیپیدی خون

بر اساس یافته های پژوهشگران که نتیجه آن در International Journal of Biology منتشر گردیده، مصرف کاکوتی باعث کاهش کلسترول و تری گلیسیرید در موش های صحرایی می شود.

اسانس کاکوتی حاوی تیمول و کارواکرول است که با بازدارندگی از فعالیت آنزیم  اصلی در مسیر سنتز کلسترول یعنی HMG-CoA ردوکتاز باعث کاهش کلسترول می شود.

کاکوتی و زخم معده

محققان با بررسی اثر عصاره ی آبی کاکوتی بر زخم معده ی ناشی از اسید استیک در موش های صحرایی، شاهد تأثیر مثبت عصاره این گیاه در تسریع و تسهیلِ ترمیم زخم معده بودند.

آنها اثر عصاره کاکوتی را به نقش آن در کاهش نسبت مرگ سلولی به تکثیر سلولی و افزایش رگ زایی در غشای مخاطی معده مرتبط می دانند.

یکی از ترکیبات اصلی کاکوتی ماده ای به نام پولگون است که اثر ضد التهابی آن به خوبی شناخته شده است.

علاوه بر این 1و 8- سینئول و پولگون که از ترکیبات اصلی عصاره کاکوتی هستند از ترشح زیاد اسید معده نیز می کاهند.

کاکوتی و تشنج

تحقیقات انجام شده حاکی از وجود ترکیبات گابائرژیکی و آنتی کولینرژیکی (بلوک کننده گیرنده استیل کولین) در گیاه کاکوتی هستند.

فلاونوئیدهای کاکوتی با تأثیر بر گیرنده  GABAA باعث تقویت اثرات مهاری GABA (یک انتقال دهنده عصبی مهم در سیستم عصبی مرکزی پستانداران که عموماً نقش مهاری دارد یعنی موجب مهار تحریکات نورون ها یا تضعیف آن‌ها می‌شود) و در نتیجه اثر ضدتشنجی می شود.

این گیاه ترکیبات آروماتیک هم دارد که در کاهش اضطراب و تنش های روانی مؤثرند و اثر آرامبخشی بر سیستم عصبی دارند.