گاهی‌اوقات و به دلایل مختلف، بدن ما تمام مواد معدنی و ویتامین های مورد نیاز خود را دریافت نمی‌کند. در چنین حالتی، دچار کمبود ویتامین می‌شویم. کمبود ویتامین‌ می‌تواند مشکلاتی در بدن به‌وجود بیاورد. بنابراین مهم است که علائم کمبود ویتامین‌های مختلف را بشناسیم. در این مقاله درباره‌ی علائم کمبود ویتامین A در بدن و نیز عوارض مصرف بیش‌از‌حد آن برایتان خواهیم گفت.

حتما بخوانید:

• علائم کمبود ویتامین b6 و بهترین منابع تأمین آن
• عوارض کمبود ویتامین D و راههای درمان آن
• ویتامین B12 و حقایقی که درباره آن باید بدانید

ویتامین A ویتامینی حل‌شدنی در چربی است که برای بینایی، فعالیت سیستم ایمنی، تولید مثل و سلامت پوست در بدن ضروری است.

دو نوع ویتامین A در مواد غذایی وجود دارد: ویتامین A ازپیش‌ساخته‌شده و پرو-ویتامین A.

ویتامین A ازپیش‌ساخته‌شده که با نام رتینول هم شناخته می‌شود. مواد غذایی مثل گوشت، ماهی، تخم مرغ و محصولات لبنی از جمله منابع ویتامین A هستند.

از طرف دیگر، بدن کاروتنوئیدهای موجود در مواد غذایی گیاهی مثل پرتقال را به پرو-ویتامین A تبدیل می‌کند. با اینکه کمبود این ویتامین در کشورهای توسعه‌یافته کمتر است، اما کمبود ویتامین A در کشورهای در‌حالِ توسعه به میزان زیادی وجود دارد.

زنان باردار، زنان شیرده، نوزادان و کودکان ریسک بالاتری در ابتلا به این عارضه دارند. بیماری فیبروز کیستیک و اسهال شدید می‌تواند ریسک ابتلا را بالاتر هم ببرد. درادامه، علائم کمبود ویتامین A معرفی می‌شود:

علائم کمبود ویتامین A

1. پوست خشک

ویتامین A برای تولید و بازسازی سلول‌های پوستی مهم است. این ویتامین به کنترل التهاب در بدن هم کمک می‌کند. دریافت‌نکردنِ کافی این ویتامین باعث بروز اگزما و سایر مشکلات پوستی می‌شود.

اگزما شرایطی است که باعث خشکی، التهاب و خارش پوست می‌شود. چندین مطالعه‌ی پزشکی نشان می‌دهد که مصرف مکمل غذایی ویتامین A در درمان اگزما مؤثر است.

در پژوهشی 12 هفته‌ای، افرادی که شرایط اگزمای مزمن داشتند، 10-40 میلی‌گرم آل ترتینوئین را روزانه مصرف کردند و 53 درصد آنها شاهد کاهش علائم بیماری بودند.

البته به‌یاد داشته باشید که خشکی پوست می‌تواند دلایلی زیادی داشته باشد، اما کمبود شدید ویتامین A می‌تواند دلیل آن باشد.

2. خشکی چشم

مشکلات مربوط به چشم یکی از شناخته‌شده‌ترین علائم کمبود ویتامین A است. در شرایط حاد، عدم دریافت ویتامین A می‌تواند باعث کوری یا آسیب به قرنیه‌ی چشم ‌شود.

خشکی چشم یا عدم تولید اشک توسط چشم یکی از اولین علائم کمبود ویتامین A است. کودکان در هند، آفریقا و جنوب آسیا که رژیم غذایی‌شان اغلب بدون ویتامین A است، بیشتر درمعرض خشکی چشم قرار دارند.

مکمل‌های حاوی ویتامین A می‌توانند باعث بهبود شرایط شوند. مطالعه‌ای نشان می‌دهد که دُزهای بالای این ویتامین تا 63 درصد باعث کاهش خشکی چشم در بین نوزادانی می‌شود که این مکمل را برای 16 ماه مصرف کرده‌اند.

3. شب‌کوری

کمبود شدید ویتامین A می‌تواند باعث شب کوری شود. چندین تحقیق خبر از شیوع شب‌کوری در کشورهای در‌حالِ توسعه می‌دهند.

به این خاطر، متخصصان در بیماران مبتلا به شب‌کوری از سطوح بالای ویتامین A استفاده می‌کنند. در مطالعه‌ای روی زنان مبتلا به شب‌کوری ویتامین A را به‌صورت غذا و مکمل دادند. هر دو فرم ویتامین A باعث بهبود شرایط شد. در طی 6 هفته، توانایی زنان برای تطبیق با تاریکی تا 50 درصد بهبود پیدا کرد.

4. ناباروری

ویتامین A برای تولید مثل در زنان و مردان ضروری است. اگر مشکلی در بارداری دارید، کمبود ویتامین A می‌تواند یکی از دلایل آن باشد. مطالعات نشان می‌دهند که موش‌های ماده با کمبود ویتامین A برای بارداری مشکل دارند و ممکن است جنین‌های مرده به‌دنیا بیاورند.

سایر تحقیقات نشان می‌دهند که مردان نیاز بیشتری به آنتی اکسیدان ها دارند، چراکه سطح بالاتری از استرس را تجربه می‌کنند. ویتامین A یکی از مواد مغذی است که به‌عنوان آنتی‌اکسیدان در بدن عمل می‌کند.

کمبود ویتامین A علاوه بر ناباروری، با سقط جنین نیز ارتباط دارد. نتایج تحقیق روی سطح مواد مغذی در خون زنانی که چندین سقط جنین داشتند نشان می‌دهد که آنها کمبود ویتامین A دارند.

5. آهنگ آهسته‌ی رشد

کودکانی که ویتامین A کافی دریافت نمی‌کنند ممکن است روند رشدشان کند باشد، چراکه ویتامین A برای رشد بدن انسان ضروری است.

چندین تحقیق نشان داده که مکمل‌های ویتامین A به‌تنهایی یا همراه با سایر مواد مغذی می‌توانند باعث افزایش رشد قد شوند. اغلب این تحقیقات، روی کودکان کشورهای در‌حالِ توسعه انجام شده است.

نتایج تحقیق روی 1000 کودک اندونزیایی نشان می‌دهد، آنهایی که کمبود ویتامین A داشتند و مکمل‌های حاوی این ویتامین را مصرف کردند، در طی 4 ماه آینده شاهد رشد 0٫39 سانتی‌متری نسبت به بقیه بودند.

هر چند بررسی چندین تحقیق نشان داد که مکمل‌های حاوی ویتامین A و سایر مواد مغذی می‌تواند اثر بیشتری نسبت به ویتامین A صرف روی رشد داشته باشد.

به‌عنوان مثال کودکانی که در آفریقای جنوبی دچار مشکل رشد بودند و مولتی‌ویتامین‌ها و مواد معدنی دریافت می‌کردند، نسبت به کودکان هم‌سن خود که فقط ویتامین A دریافت کرده بودند، از رشد بهتری برخوردار بودند.

6. عفونت گلو و سینه

عفونت‌های مکرر در ناحیه‌ی گلو و سینه می‌تواند از علائم کمبود ویتامین A باشد. مکمل‌های حاوی ویتامین A می‌توانند باعث بهبود عفونت دستگاه تنفسی شوند. البته نتایج تحقیقات در این زمینه، متفاوت است.

تحقیق روی کودکان اکوادور نشان داد کودکانی که کمبود وزن دارند، با مصرف 10000 واحد ویتامین A در هفته، شاهد عفونت کمتر در دستگاه تنفسی بودند.

از طرف دیگر، بررسی چندین تحقیق دیگر هم نشان می‌دهد کودکانی که مکمل‌های ویتامین A مصرف کردند شاهد افزایش 8 درصدی ریسک ابتلا به عفونت دستگاه تنفسی بودند. نویسندگان این مقاله پیشنهاد کردند فقط افرادی که با کمبود شدید ویتامین A مواجه هستند، از این مکمل‌ها استفاده کنند.

همچنین نتایج تحقیق روی بزرگ‌سالان نشان می‌دهد سطوح بالای پرو-ویتامین A می‌تواند باعث ایمنی در برابر عفونت دستگاه تنفسی شود.

7. عدم بهبود زخم‌ها

زخم‌هایی که پس از جراحی یا جراحت به‌خوبی بهبود پیدا نمی‌کنند ممکن است به‌خاطر کمبود ویتامین A ایجاد شده باشند، چراکه ویتامین A باعث افزایش سرعت کلاژن سازی پوست می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف دهانی و موضعی ویتامین A می‌تواند به تقویت پوست و بهبود زخم کمک کند.

نتایج تحقیقی روی موش‌ها نشان می‌دهد که مصرف دهانی ویتامین A باعث بهبود تولید کلاژن می‌شود. این ویتامین حتی روی موش‌هایی که استروئید دریافت می‌کردند هم نتایج مثبتی داشت.

پژوهشگران در تحقیقی دیگر دریافتند موش‌هایی که از ویتامین A به‌صورت موضعی استفاده کردند، زخم‌های ناشی از دیابت آنها سریع بهبود یافت.

تحقیق روی نمونه‌های انسانی هم نتایج مشابهی را نشان می‌دهد. مردان بزرگ‌سال که در بهبود جراحات آنها از ویتامین A به‌صورت موضعی استفاده شده بود، شاهد کاهش 50 درصدی اندازه‌ی زخم‌های خود بودند.

8. آکنه و جوش پوستی

آکنه و جوش پوستی یکی دیگر از علائم کمبود ویتامین A است. ازآنجایی‌که ویتامین A باعث بهبود شرایط پوست و مبارزه با التهاب می‌شود، می‌تواند جلوی بروز آکنه را هم بگیرد. مطالعات مختلفی از ارتباط بین ویتامین A و سطح آکنه پوستی خبر می‌دهند. تحقیقی انجام‌شده روی 200 بزرگ‌سال نشان می‌دهد که سطح ویتامین A در افرادی که آکنه داشتند 80 میکروگرم کمتر از افرادی بود که آکنه نداشتند.

مصرف موضعی و دهانی این ویتامین به درمان آکنه کمک می‌کند. نتایج تحقیقی نشان می‌دهد که کرم‌های حاوی ویتامین A می‌تواند باعث کاهش ضایعات آکنه تا 50 درصد شوند.

یکی از شناخته شده‌ترین انواع ویتامین A برای درمان آکنه ایزوترتینوئین یا (Accutane) است. این دارو می‌تواند برای درمان آکنه خیلی مؤثر باشد، اما عوارضی جانبی دارد که شامل تغییر خلق‌و‌خو و نقص هنگام تولد است.

خطرات مصرف زیاد ویتامین A

به‌طور کلی، ویتامین A برای سلامتی مفید است. البته مصرف زیادی آن می‌تواند خطرناک باشد. مسمومیت غذایی ویتامین A ناشی از مصرف مکمل‌های حاوی این ویتامین در درازمدت است. به‌ندرت می‌توان با مصرف مواد غذایی دچار این مسمومیت شد.

ویتامین A اضافی در کبد ذخیره می‌شود و باعث مسمومیت و نشانه‌هایی مثل تغییر در بینایی، باد کردن استخوان‌ها، پوست خشک، زخم دهان و گیجی می‌شود. به‌خصوص زنان باردار باید در مصرف زیادی این ویتامین احتیاط به‌خرج دهند تا هنگام تولد نوزاد دچار مشکل نشوند. قبل از مصرف ویتامین A حتما با پزشک خود مشورت کنید.

بعضی از افراد ممکن است به مصرف بیشتر ویتامین A نیاز داشته باشند. هر چند اغلب بزرگ‌سالان سالم به مصرف روزانه 700-900 میکرو گرم ویتامین A نیاز دارند.

سخن آخر

کمبود ویتامین A در کشورهای در‌حال توسعه بیشتر دیده می‌شود. کمبود ویتامین A باعث حساسیت پوستی، شب کوری، ناباروری، کاهش رشد و افزایش عفونت دستگاه تنفسی می‌شود.

افرادی با زخم‌های ناشی از آکنه، از کمبود سطح ویتامین A رنج می‌برند. ویتامین A در گوشت، محصولات لبنی، تخم مرغ و همچنین پرتقال و سبزیجات یافت می‌شود.

اگر احساس می‌کنید دچار کمبود ویتامین A هستید با پزشک خود مشورت کنید. با مصرف مواد غذایی و مکمل‌ها می‌توانید این مشکل را به‌سادگی حل کنید.