نکات تغذیه ای کلیدی در جراحی بای پس معدی

میثم زارع زاده؛ کارشناس ارشد علوم تغذیه و رژیم درمانی، دانشگاه علوم پزشکی تهران، زیرنظر: دکتر نیاز محمدزاده هنرور؛ متخصص تغذیه، عضو هیات علمی دانشکده علوم تغذیه و رژیم شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران

نگاهی اجمالی به جراحی بای پس معده  (Roux-en-Y)

جراحی بای پس معدی شامل حذف بخش بزرگی از معده و دئودنوم و طول متغیری از ژژونوم پروگزیمال می‌باشد.

موفقیت در جراحی بای پس معدی بیش از هر چیز نیازمند پشتکار و اراده بیمار جهت حفظ وزن بدن است.

جراحی به کاهش دریافت غذا کمک می‌کند، اما بیماران باید عادت‌ها و انتخاب‌های غذایی خود را جهت رسیدن به نتایج مثبت طولانی مدت تغییر دهند.

برای نگهداری وزن مطلوب، بیماران باید یاد بگیرند که چگونه انتخاب‌های غذایی صحیح داشته باشند و تمام نیازها به ریزمغذی‌ها را برآورده کنند.

با توجه به حذف قسمت پایین معده، بیمار بای پس معده ممکن است با تخلیه سریع به دئودنوم، سندروم دامپینگ را تجربه کند.

تاکی کاردی، تعریق و درد شکم به حدی نامطلوب است که بیمار را به تغییرات رفتاری مناسب و خودداری از پرخوری وا می‌دارد.

با این حال بیماران تمایل به انتخاب مایعات دارند و ممکن است کاهش وزن با نوشیدن بیش از حد مایعات پرکالری مانند milk shake و نوشابه‌های غیر الکلی، کمتر شود.

اغلب، جراحی بای پس معده منجر به نفخ کیسه، تهوع و استفراغ می‌شود.

ثبت غذاهای مصرفی پس از جراحی با توجه به تحمل غذاهای خاص در مقادیر خاص به تدوین برنامه‌ای برای جلوگیری از این حملات کمک می‌کند.

16% از بیماران ممکن است دچار عوارض بعد از جراحی مانند آناستوموز، سوراخ شدگی، فیستول معدی، انسداد روده، عفونت زخم، نارسایی تنفسی و تهوع و استفراغ مقاوم شوند.

به علاوه عمل جراحی بای پس بیماران را در معرض خطر سوء تغذیه قرار می‌دهد که مادام العمر نیاز به پیگیری و نظارت تیم چند رشته‌ای دارد.

وضعیت تغذیه‌ای باید توسط یک متخصص تغذیه به طور منظم ارزیابی شود. نظارت باید شامل ارزیابی کاهش چربی بدن، کم خونی بالقوه و کمبود پتاسیم، منیزیم، فولات و ویتامین ب 12 باشد.

مدیریت تغذیه‌ای

پروتئین

اطمینان از دریافت کافی پروتئین توسط بیمار، در رأس هر گونه رویکرد کاهش وزن است. عدم دریافت پروتئین کافی در بیمارانی که عمل بای پس معدی انجام داده‌اند، یک نگرانی بزرگ است.

عدم تحمل به پروتئین مهم‌ترین علت در کاهش دریافت و هضم پروتئین می‌باشد.

بسیار کوچک شدن کیسه معده بعد از جراحی، باعث کاهش توانایی بیمار در دریافت غذا و مایعات می‌شود که باعث استفراغ‌های طولانی و مقاوم و در نهایت مرگ ناگهانی ناشی از سوء تغذیه پروتئین می‌شود.

از سایر علائم کمبود پروتئین که کمتر شدید و بیشتر رایج هستند می‌توان به موارد زیر اشاره نمود: ادم اندام‌ها، موهای شکننده و ریزش مو، کاهش در پیگمانتاسیون موها، بثورات جلدی و پوسته پوسته شدن، خستگی، تأخیر در التیام زخم‌ها و سردرد.

جهت دریافت پروتئین کافی می‌توان مواد غذایی غنی از پروتئین مثل ماهی، ماکیان، حبوبات و تخم مرغ را در برنامه غذایی قرار داد.

همچنین می‌توان از مصرف شیر بدون چربی در طول روز و به دفعات بهره برد. در هنگام دریافت وعده‌های غذایی بهتر است غذاهای پروتئینی در ابتدا میل شوند.

مایکرونوترینت ها

کمبود مواد مغذی یکی از پیامدهای جراحی بای پس معدی است. بعد از جراحی، بیماران در معرض خطر سوء جذب آهن، ویتامین‌های گروه ب، کلسیم و ویتامین A هستند، چون محل اصلی جذب این مایکرونوترینت ها (دئودنوم و ابتدای ژژونوم) حذف شده است.

کاهش ترشح اسید معدی نیز باعث کاهش جذب آهن، ب 12، کلسیم و فولیک اسید می‌شود. رایج‌ترین کمبودها مربوط به آهن و ب 12 می‌باشد که می‌تواند در هر مقطعی پس از جراحی بروز کند و نیازمند مراقبت‌های تغذیه‌ای است.

یک رژیم استاندارد شامل موارد زیر است: مصرف مولتی ویتامین معمولاً باید از اوایل روزهای پس از ترخیص آغاز شوند؛ کوبالامین باید تا انتهای ماه سوم پس از جراحی تجویز شود؛ مکمل یاری کلسیم تا قبل از پایان ماه اول پس از جراحی باید آغاز شود؛ مصرف مکمل آهن در اولین روزهای پس از ترخیص باید شروع شود؛ و ویتامین‌های محلول در چربی در بین هفته دوم تا چهارم بعد از جراحی باید وارد رژیم غذایی بیمار شوند.

دوز و زمان مکمل یاری برخی مکمل‌ها به شرح زیر است:

* مولتی ویتامین: صبح‌ها 1 عدد قرص به همراه وعده غذایی

* کلسیم: 500 میلی گرم کلسیم سیترات 3-2 بار در روز به همراه وعده غذایی

* ویتامین ب 12: 500 میکرو گرم روزانه به شکل قرص یا زیرزبانی؛ یا 1000 میکرو گرم ماهانه به شکل تزریقی

* اسید فولیک: 400 میکرو گرم روزانه به همرا وعده غذایی

* آهن: 325-150 میلی گرم روزانه 3-2 بار به همراه وعده غذایی

* روی: 20-10 میلی گرم روزانه به همراه وعده صبحانه

راهنمای رژیمی برای بیماران

* NPO به مدت 2-1 روز پس از جراحی جهت التیام معده

* 2-3 روز پس از جراحی: رژیم مایع صاف شده روزانه تا نصف فنجان شامل آب ساده و طعم دار، آب گوشت، آبمیوه‌های بدون شکر افزوده، ژلاتین رژیمی، سوپ خامه‌ای.

* از روز 5-4 تا 4 هفته: رژیم نیمه جامد و پوره شده روزانه تا یک فنجان شامل گوشت‌های نرم و پوره شده، ماهی، مرغ، بوقلمون؛ میوه‌های پوره شده و سبزیجات ترد، غلات پخته شده با شیر، ماست.

* تا هفته 8: غذاهای نرم به مقدار 3/4 فنجان تا یک فنجان حداکثر 3 بار در روز شامل غذاهایی که با چنگال مخلوط و له می‌شوند مثل گوشت‌های آب پز یا کباب شده، میوه‌های تازه یا کنسرو شده و سبزیجات پخته شده.

* از هفته 6 به بعد: وعده و میان وعده‌های معمول کوچک حداکثر تا یک فنجان در هر وعده؛ گوشت بیشتر از 2 اونس (تقریباً 60 گرم) در هر وعده نباشد؛ مصرف روزانه 64-48 اونس (1800-1350 میلی لیتر) آب در بین وعده‌ها.

از غذاهای سفت‌تر بدون نیاز به پوره شدن می‌توان استفاده کرد. از مصرف ذرت بو داده، دانه‌ها و آجیل، گوشت‌های غضروف دار، میوه‌ها و سبزیجات خشک، نوشابه‌ها و نان اجتناب باید کرد.