میراث ثبت شده ایران در فهرست یونسکو ؛ بخش اول

کارناوال - رضا قره غریبی : چند روزی که است که خبرهای خوشی را می شنویم ، خبرهایی که حاکی از ثبت آثار تاریخی و طبیعی ایران مثل کویر لوت و قنات های ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو است و این یعنی افتخار و صد البته مسئولیت دو چندان بر روی دوش هر ایرانی برای حفظ آثاری که از گذشتگان برایمان به یادگار مانده است.

چند روزی که است که خبرهای خوشی را می شنویم ، خبرهایی که حاکی از ثبت آثار تاریخی و طبیعی ایران مثل کویر لوت و قنات های ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو است و این یعنی افتخار و صد البته مسئولیت دو چندان بر روی دوش هر ایرانی برای حفظ آثاری که از گذشتگان برایمان به یادگار مانده است.

به همین دلیل بر آن شدیم تا لیستی تهیه کنیم از آثار ایرانی که در فهرست جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند ، آثاری که تعدادشان به 21 می رسد.

شاید در دسترس ترین معرفی نامه یک کشور برای گردشگران علاقه مند به تاریخ و فرهنگ، فهرست آثار ثبت شده هر کشور در یونسکو می باشد، فهرستی که ایران اکنون رتبه 11 را در بین بیشترین آثار ثبت شده، را دارا می باشد. اکنون اهمیت این فهرست را بهتر متوجه می شویم و به کشور خود ایران می بالیم. همان طور که پیش تر ذکر شد آثار بسیاری وجود دارد که می تواند رتبه ایران در این فهرست را بالا تر ببرد که در صف انتظار معرفی به یونسکو قرار دارند.

امیدواریم آشنایی با این آثار باعث شود تلاش و کوشش بیشتری را در حفط و نگهداری این آثار جهانی داشته باشیم.

با کارناوال همراه باشید.

photo by Ali Marri

میراث جهانی یونسکو چیست؟

میراث جهانی یونسکو (Woeld Heritage sites ) به مجموعه مکان های فرهنگی (تاریخی) و یا طبیعی ثبت شده در سازمان جهانی یونسکو، می گویند.

این مکان ها می تواند شامل جنگل ها، کوه ها، آبگیر، صحرا، ساختمان و شهر های تاریخی و . . . باشد که توسط کمیته میراث جهانی یونسکو همه سال از بین آثار معرفی شده برگزیده می شوند.

بر اساس کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی، سایت های ثبت شده در یونسکو متعلق به تمامی انسان های جهان فارغ از نژاد، مذهب و ملت می باشد و دولت ها موظفند از این سایت ها حفاظت و نگهداری کنند.

همان طور که ذکر شد این آثار توسط کمیته میراث جهانی یونسکو برگزیده می شوند. این کمیته از نمایندگان 21 دولت که عضو کنوانسیون حفاطت از میراث و سازمان ملل هستند برای یک دوره 4 ساله انتخاب می شوند و در نشست های سالانه در شهر های مختلف آثار و سایت های پیشنهاد شده از طرف کشور ها را بررسی می کنند.

تا کنون 21 اثر از ایران در یونسکو ثبت شده است که 2 اثر (قنات و دشت لوت) آن در چند روز اخیر توسط کمیته میراث جهانی یونسکو برگزیده شد که دشت لوت اولین اثر طبیعی ایران در میراث یونسکو می باشد و 20 اثر دیگر آثار فرهنگی (تاریخی) محسوب می شوند.

اما رئیس سازمان میراث فرهنگی ایران، مسعود سلطانی فر معتقد است که 47 اثر دیگر از معیار های مناسبی برای ثبت در یونسکو برخوردارند که در صف معرفی به این سازمان قرار دارند.

معیار ثبت آثار

هر اثر ثبت شده در فهرست میراث یونسکو باید دارای معیار های خاص و مشخصی که توسط یونسکو تعیین شده، باشد. در زیر با معیار های فرهنگی و طبیعی تعیین شده توسط یونسکو آشنا می شویم.

معیارهای فرهنگی

1) نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.

2) نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری یا طراحی چشم‌انداز باشد.

3) گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.

4) نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.

5) نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست و یا نماینده یک فرهنگ باشد.

6) به طور مستقیم مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد.

معیار های طبیعی

7) پدیده‌ای بی نظیر طبیعی با زمینه‌های استثنایی و زیباشناسی باشد.

8) نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین‌شناسی باشد.

9) نمونه برجسته از فرایندهای زیست محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم‌های ساحلی و دریایی و جوامعی از گیاهان و حیوان‌ها باشد.

10) شامل زیستگاه‌های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه‌های در خطر باشد.

1) چغازنبیل

چُغازَنبیل، زیگوراتی است که اونتاش ناپیریشا شاه ایلام در قرن سیزده پیش از میلاد برای اینشوشیناک خدای محافظ شوش بنا نهاد. ساختمانی آجری در پنج طبقه. این بنا در شهر باستانی دوراونتاش یا محوطه چغازنبیل قرار دارد.

چغازنبیل بنایی مربع شکل در ابعاد 105 در 105 متر مربع و در 5 طبقه به ارتفاع 52 متر بوده است که به شیوه ای بسیار جالب طبقات برروی هم قرار گرفته اند ؛ بدین صورت که هر طبقه بنایش از روی زمین نهاده شده نه طبقه زیرین خود . طبقه دوم بوسیله پلکانی در ضلع شمال شرقی و غربی بنا قابل دسترسی است.

نوع میرات : فرهنگی

سال ثبت: 1979 میلادی

مکان : استان خوزستان

معیار ها

3) گواهی بی‌همتا و دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی و تمدن از میان رفته می باشد.

4) نمونه‌ایست برجسته در معماری و تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.

با این بنای تاریخی بیشتر آشنا شوید : چغازنبیل ؛ نیایش گاهی باستانی در ایران

2) تخت جمشید

پارسه یا تخت جمشید نام یکی از شهر های باستانی ایران است که ساخت آن در حدود سال 518 قبل از میلاد توسط داریوش اول یکی از شاهان امپراتوری بزرگ هخامنشی آغاز شد.

تخت جمشید در دوران هخامنشیان یکی از پایتخت های این امپراتوری بوده و ومحل برگذاری آیین های بهاری هخامنشیان (جشن نوروز) بوده است.

وسعت‌ کامل کاخ‌های‌ تخت‌ جمشید 125000 متر مربع‌می باشد که بر روی سکوئی که ارتفاع آن بین 8 تا 18 متر بالاتر از سطح جلگهٔ مردوشت است، بنا شده‌اند و از بخش‌های‌ مهم‌ی همچون کاخ دروازه ملل، کاخ های کوچک اصلی، خزانه شاهی و دژ های محافطتی تشکیل شده است.

نوع میرات : فرهنگی

سال ثبت: 1979 میلادی

مکان : استان فارس

معیار ها

1) نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی می باشد.

3) گواهی بی‌همتا و دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی و تمدنی قدیمی می باشد.

6) به طور مستقیم مرتبط با رویدادها یا سنت‌های زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی می باشد.

3) میدان نقش جهان

در دوره شاه عباس اول ، اصفهان پایتخت ایران شد و تغییراتی در این شهر رخ داد . میدان نقش جهان با وسعتی درحدود 505 متر طول و 160 متر عرض و به شکل مستطیل ، با ابنیه مهم #مسجد تاریخی امام در جنوب میدان ، مسجد شیخ لطف الله در شرق ، کاخ عالی قاپو در غرب و سر در قیصریه در چهار طرف آن ، بنا نهاده شد . این میدان نقش ویژه ای در اقتصاد و بازرگانی و ارتباطات و … کشور داشت . نقش جهان درقرن یازدهم هجری قمری محلی برای بازی چوگان ، رژه قشون ، جشن و چراغانی و … بوده است . بسیاری از مورخین و سیاحان اروپایی از این مجموعه دیدن کرده و در وصف آن بسیار نوشته اند.

نوع میرات : فرهنگی

سال ثبت: 1979 میلادی

مکان : استان اصفهان

معیار ها

1) نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی می باشد.

5) نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست و نماینده یک فرهنگ می باشد.

با این میدان بیشتر آشنا شوید : میدان نقش جهان ؛ شکوه شهر اصفهان

4) تخت سلیمان

تخت سلیمان یا آتشکده آذرگشنسب محوطه تاریخی بزرگی در نزدیکی تکاب می باشد. تخت سلیمان پیش از اسلام بزرگترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان بوده است. اما در سال 624 میلادی در حمله امپراتوری روم به ایران تخریب شد. بعد برادرزاده هلاکوخان که به دین اسلام گرویده بود، بر روی ویرانه های تخت سلیمان مسجدی زیبا بنا کرد که آن نیز بعد ها ویران شد و تنها آثار باقی مانده از کاشی ها و خط برجسته های آن در موزه رضا عباسی نگهداری می شود.

محققین و مورخان دیرینگی این محوطه تاریخی را به دوران هخامنشیان نسبت می دهند و برخی محققین محل تولد زردشت را در این منطقه که بعد ها این آتشکده ساخته شد، می دانند.

دریاچه این محوطه توسط چشمه هایی که هزاران سال است می جوشد شکل گرفته این چشمه ها از عمق حدودی 120 متری درون زمین می جوشند!

آن چه که درباره این دریاچه جالب است، پادشاهانی هستند که در طول تاریخ به دلیل مقدس دانستن این آب گنج های بسیاری را درون دریاچه انداخته اند!!

نوع میرات : فرهنگی

سال ثبت: 2003میلادی

مکان : استان آذربایجان غربی

معیار ها

1) نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی می باشد.

2) نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه‌ریزی شهری و طراحی چشم‌انداز می باشد.

3) گواهی بی‌همتا و دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی و تمدن از میان رفته می باشد.

4) نمونه‌ای برجسته در معماری و تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان می دهد.

5) ارگ بم

ارگ بم بزرگترین سازه خشتی جهان به مساحت 180٫000 متر مربع می باشد که با دیوار هایی به بلندی 6 الی 7 متر و طول 1815 متر احاطه شده است. این ارگ عظیم در مسیر جاده ابریشم قرار دارد و در سده پنجم قبل از میلاد ساخته شده است. این ارگ تا سال 1850 مورد استفاده قرار می گرفته و روشن نیست به چه علتی دیگر از این ارگ استفاده نگشته است.

ارگ بم بر اثر زلزله دلخراش سال 1382 بم، تقریبا به طور کامل تخریب شد و چند روز پس از زلزله رئیس جمهور وقت از بازسازی این ارگ خبر داد. کشور های بسیار در بارسازی ایران کمک کردن که کشور ژاپن و ایتالیا را از مهمترین کمک دهندگان می توان برشمرد.

این ارگ از امنیت بسیار بالایی برخوردار بوده است به طوریکه اگر دروازه های ورودی شهر بسته می شد هیچ انسانی نمی توانست به آن داخل شود و به دلیل چاه های آب، باغ ها و حیوانات اهلی داخل ارگ ساکنان می توانست مدت طولانی محاصره را در درون ارگ بگذرانند.

نوع میرات : فرهنگی

سال ثبت: 2004میلادی

مکان : استان کرمان

معیار ها

3) گواهی بی‌همتا و دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی تمدنی زنده و یا از میان رفته می باشد.

4) نمونه‌ای برجسته در معماری و تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان می دهد.

5) نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست و نماینده یک فرهنگ می باشد.

6) پاسارگاد

پاسارگاد، یکی از سرمایه های تاریخی کشورمان، به جا مانده از دوران هخامنشیان روزی محل رفت و آمد کوروش بوده است. البته برخی موارد دلالت بر این دارد قدمت پاسارگاد به دوران پارینه سنگی باز می گردد.

وسعتی حدود 190 کیلومتر مربع را در بر می گیرد و اقلیم آن کوهستانی با تابستان های معتدل و زمستان های نسبتاً سرد است.

کوروش پاسارگاد را به عنوان مرکز فرماندهی خود برگزیدو کاخ هایی در آن بنا نمود. مقبره کوروش بزرگ یکی از مهم ترین قسمت های پاسارگاد است که تقریبا سالم باقی مانده، به جز مقبره ، کاخ بار عام، مقبره کمبوجیه، تل تخت، کاخ بار اختصاصی، کاروانسرای مظفری، هم جزء آثار باستانی موجود در پاسارگاد به شمار می آیند.

نوع میرات : فرهنگی

سال ثبت: 2004میلادی

مکان : استان فارس

معیار ها

1) نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی می باشد.

2) نشان دهنده تبادل ارزش‌های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری و فناوری، برنامه‌ریزی شهری و طراحی چشم‌انداز می باشد.

3) گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی می باشد.

4) نمونه‌ای برجسته در معماری و تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان می دهد.

با این بنای باشکوه بیشتر آشنا شوید : پاسارگاد ؛ یادگاری به جامانده از شکوه و قدرت ایران باستان

7) گنبد سلطانیه

گنبد سلطانیه، مقبره محمد خدابنده الجایتو در سال 1312 میلادی در شهر سلطانیه (پایتخت وقت ایلخانیان) ساخته شده است.

این گنبد از آثار مهم معماری ایرانی اسلامی و از شیوه معماری آذری می باشد.

این بنا از نظر معماری و تزیین با گنبد آبی رنگش در دنیا مشهور است و گفته می شود در ساخت گنبد بزرگ شهر فلورانس از این گنبد الگو برداری شده است.

گنبد سلطانیه دارای 110 پله می باشد که در حروف ابجد مترادف با نام حضرت علی (ع) است. ساختمان در 3 طبقه بنا شده است. ارتفاع گنبد 48/5 متر است و قطر دهانه ی مرکز گنبد نیز 25/5 متر می باشد.

نوع میرات : فرهنگی

سال ثبت: 2005میلادی

مکان : استان زنجان

معیار ها

3) گواهی بی‌همتا و دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی می باشد.

4) نمونه‌ای برجسته در معماری و تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان می دهد.

8) سنگ نبشته بیستون

سنگ نبشته بیستون یکی از بزرگترین سنگ نبشته های جهان و نخستین متن شناخته شده ایرانی، متعلق به هخامنشیان می باشد. این سنگ نبشته یکی از مهمترین و مشهور ترین سند های تاریخی جهان و مهم ترین متن تاریخی زمان هخامنشیان می باشد.

این سنگ نبشته در ارتفاع چند ده متری از سطح زمین بر دامنه جنوبی کوه پراو ساخته شده است. با شناخت این سنگ نبشته اطلاعات ارزشمندی از خط میخی پارسی باستان، پوشاک، طرز آرایش سر و صورت، اسلحه شناسی و اعتقادات مذهبی مردمان 2500 سال پیش در امپراتوری هخامنشیان، بدست آمده است.

نحوه ساخت و چگونگی دسترسی افراد برای ساخت این سنگ نبشته و راهکارهای اجرا شده برای افزایش طول عمر این سنگ نبشته نیز بسیاز جذاب می باشد.

نوع میرات : فرهنگی

سال ثبت: 2006میلادی

مکان : استان کرمانشاه

معیار ها

3) گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی می باشد.

9) مجموعه کلیسا های آذربایجان

سازمان میراث جهانی یونسکو مجموعه کلیساهایی از استان آذربایجان شرقی و غربی که دارای ارزش های تاریخی و معنوی بسیاری هستند را در این مجموعه ثبت کرده است.

کلیسا هایی همچون: قره کلیسا، کلیسای سن استپانوس مقدس، کلیسای مریم مقدس دره شام، کلیسای چوپان و کلیسای زو زو

این کلیسا ها و اللخصوص قره کلیسا و کلیسای سن استپانوس از ارزش معنوی بسیاری برای مسحیان ایران و جهان برخوردار است.

نوع میرات : فرهنگی

سال ثبت: 2008میلادی

مکان : استان های آذربایجان شرقی و غربی

معیار ها

3) گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی می باشد.

6) به طور مستقیم مرتبط با رویدادها و سنت‌های زندگی، افکار و عقاید و آثار هنری و ادبی دارای اهمیت عالی جهانی می باشد.

با کلیسای سن استپانوس مقدس بیشتر آشنا شوید : عبادتگاهی در دل کوه های جلفا ؛ کلیسای سن استپانوس

10) سازه های آبی شوشتر

در شوشتر مکانی وجود دارد که به آن سازه های آبی شوشتر گفته می شود که یک سیستم آبیاری پیچیده می باشد . این سازه ها طبق مطالعات عمری طولانی دارند و باز می گردند به دوران هخامنشیان و حکومت داریوش بزرگ ، قرن 5 پیش از میلاد . از#رود کارون یک مجرای جدا شده است و در اصل یک خندق در اطراف شهر بوجود آمده است تا دشمن نتواند به راحتی وارد این شهر شود . بر روی خندق پل هایی ساخته شده و روبروی هر پل یک دروازه قرار گرفته است .

در ساخت این سازه سیستمی قرار گرفته تا آب را از قنات ها به انبار های اختصاصی خانه ها ، ساختمان ها و آسیاب های آبی هدایت کند . این تونل ها مصرف دیگری نیز داشته اند و در زمان بسته بودن دروازه ها آب را در خود ذخیره می کرده اند . این سیستم آبی در قرن 19 دیگر مورد استفاده قرار نگرفته است ولی امروزه می توان اثر قنات ها را در سرداب خانه های شهر یافت .

نوع میرات : فرهنگی

سال ثبت: 2009میلادی

مکان : استان خوزستان

معیار ها

1) نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی می باشد.

5) نمونه برجسته‌ای از تعامل بین انسان و محیط زیست و نماینده یک فرهنگ می باشد.

با این سازه شگفت انگیز بیشتر آشنا شوید : سازه های آبی شوشتر ، شکوه معماری ایرانی