بررسی بیماری دیابت و راهکارهای ارائه شده بر درمان این بیماری خاموش

دیابت، مرض قند یا هر چه نامش هست، جزو اختلال‌های متابولیکی بدن انسان است که روز به روز، افراد زیادی به آن دچار می‌شوند. چند سالی است که پژوهشگران در راستای درمان این بیماری مزمن، به سرنخ‌های قابل توجهی دست پیدا کردند. در این یادداشت قرار است نگاهی داشته باشیم بر درمان‌های احتمالی دیابت که در آینده نزدیک به یک تکامل چشمگیری می‌رسند.

ساز و کار بیماری دیابت تا حدودی برای همه روشن شده. بدن یک موجود زنده به علت بیماری دیابت، در تولید هورمون انسولین ناتوان است یا در سناریوی وحشتناک‌تر، در بدن انسان مقاومتی نسبت به انسولین ایجاد می‌شود. در هر دو سناریو، هورمون انسولین از لحاظ عملکردی، رویکرد مناسبی نشان نمی‌دهد.

سوخت اصلی بدن به واسطه گلوکز است. حال فرض کنید فردی به بیماری دیابت مبتلا شد. هورمون انسولین در جمع کردن گلوکز مازاد از خون ناتوان است؛ به همین علت قند خون افزایش پیدا می‌کند. البته هر نوع افزایش گلوکز در خون را نمی‌توان به بیماری دیابت تعمیم داد. شما زمانی که استرس سر تا پایتان را فرا گرفته نیز دچار پدیده افزایش قند خون (هایپرگلیسمی) می‌شوید و بدن راهکارهای مختلفی برای مقابله با هایپرگلیسمی در چنته دارد.

بیماری دیابت به دو نوع تقسیم می‌شود

پانکراس یا لوزالمعده، عضوی است خلف صفاقی که در حفره شکمی یک موجود زنده وجود دارد و ترشح انسولین، از معدود وظایفی است که این اندام در بدن انجام می‌دهد. در دیابت نوع 1 به اصطلاح پزشکی گفته می‌شود «خود ایمنی» رخ داده و سلول‌های ایمنی بدن به سلول‌های سالم حمله‌ور می‌شوند.

معمولا دیابت نوع 1 در کودکان ایجاد شده و پزشکان معالج تا همین چند سال گذشته حدس می‌زدند ابتلا به دیابت نوع 1 ارثی است. این مسئله در جدیدترین مطالعات معتبر با قاطعیت رد شده است. در حال حاضر گزارش‌های زیادی مبنی بر ابتلای بزرگسالان به دیابت نوع 1 در پایگاه‌های معتبر وجود دارد.

هورمون انسولین سلول‌ها را تحریک کرده تا گلوکز را از خون جمع‌آوری کنند.

اما بیشتر مردم از دیابت نوع 2 رنج می‌برند

دیابت نوع 2 پروسه‌ای را در بدن موجود زنده به پیش می‌برد که سلول‌ها، توانایی استفاده و حتی ذخیره گلوکز را از دست بدهند. همانطور که گفتیم گلوکز، سوخت اصلی سلول‌های بدن است و به همین سبب باید طی واکنش‌های متابولیسمی بدن نظیر تنفس سلولی، تبدیل به انرژی شود. افرادی که از دیابت نوع 2 رنج می‌برند، گلوکز وارد پروسه دیگری می‌شود. مقاومتی که پیش از این درباره‌اش حرف زدیم، در بیماری دیابت نوع 2 نیز دیده می‌شود و هورمون انسولین در بدن کارایی سابق خود را از دست داده و اوضاع جسمانی و حتی روحی بیمار به سمت وخامت میل پیدا می‌کند.

آیا می‌توانیم با یک رژیم غذایی مناسب، بیماری دیابت را شکست دهیم؟

از آنجایی که اکثر بیماران دیابت، در سنین بزرگسالی به آن گرفتار می‌شوند و اغلب آنها کارمند هستند، این بیماران در درجه اول تلاش می‌کنند تا با یک رژیم سفت و سخت، میزان قند خون ناشتای خود را به هر نحوی شده پایین بیاورند. مواد غذایی مختلفی وجود دارد که با یک جست‌وجوی ساده در موتورهای جست‌وجو مثل گوگل، قادر خواهید بود با یک لیست بلند بالا از این مواد مغذی روبه‌رو شوید. استفاده از غذاهای مفید و امتناع از خوراکی‌های چرب و قندی، راهکار مناسبی است ولی متاسفانه باید اعتراف کرد صرفا به کارگیری یک رژیم غذایی، همه چیز نیست.

پزشکان و متخصصین داخلی، ورزش را در کنار تغذیه سالم توصیه می‌کنند. با خودتان مدام تکرار نکنید وقتش را نداریم یا شغل‌مان امان نمی‌دهد که تکان بخوریم. با روزی 30 دقیقه پیاده‌روی، بدن‌تان را مجاب کنید تا تحرکی جهت افزایش متابولیسم بدن پیدا کند.

آیا قرص‌های مختلفی مثل متفورمین یا انسولین، دیابت را درمان می‌کند؟

انواع و اقسام داروی‌های مرض قند، از متفورمین گرفته تا ویال‌های انسولین، در بازار دارو وجود دارد. شاید گفتنش دردی را دوا نکند ولی این داروها به همان اندازه که در اوایل قادر هستند گلوکز خون را کاهش دهند، به همان اندازه در بلند مدت، قدرتشان کم می‌شود. چون بدن رفته رفته به این داروهای شیمیایی عادت پیدا می‌کند.

متاسفانه در حال حاضر، تنها شیوه درمانی در کشورمان در تجویز قرص‌های مختلفی مثل گلی بنگلامید و متفورمین است. هر چند بعضی از شرکت‌های داروسازی، قرص‌های مختلفِ درمانی را به علت افزایش تاثیر شیمیایی، توام با یکدیگر در قالب یک قرص تهیه کرده و تحویل بیماران می‌دهند که اغلب ایده و راهکار بهتری است. چرا که بیمار حتی از جنبه روانی نیز فکر می‌کند یک عدد قرص در روز میل می‌کند تا چند عدد قرص گوناگون.

شاید داروهای شیمیایی عارضه داشته باشند ولی داروهای گیاهی چطور؟ بهتر نیست به این دسته از داروهای طبیعی پناه ببریم؟

بیماران پس از دوا و درمان‌های بسیار زیاد معمولا به سمت طب سنتی و استفاده از گیاهان دارویی پناه می‌برند. اگر قند خون ناشتای شما عددی بیشتر از 200 را نشان می‌دهد، به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود پزشک معالج خود را رها کرده و صرفا به خاطر توصیه اطرافیانتان، خودتان را مجاب کرده تا فقط گیاهان مختلف را مصرف کنید. در کنار مصرف قرص‌های شیمیایی، استفاده از داروهای گیاهی مثل آوودین می‌تواند به روند کاهشی قند خون، کمک به سزایی کند.

آیا دیابت با جراحی قابل درمان است؟

چند سالی است که روش جراحی «باریاتریک» در ابتدا برای کاهش وزن و همچنین درمان دیابت نوع 2 ابداع شده که توسط جراحان دنیا جهت درمان دیابت چندان مورد استقبال قرار نگرفت. چرا که عملی است بسیار پر هزینه که ریسک برگشت دوباره اختلالات بیماری دیابت را نیز به دنبال دارد. در جراحی «باریاتریک»، بخش انتهایی روده باریک به معده وصل شده و به دنبال آن، معده بیمار توسط جراح کوچک‌تر می‌شود.چرا که ترشح انسولین نیاز به محرکه‌هایی دارد و با کوچک کردن معده، این هورمون‌های محرکه، با سرعت بیشتری فعال‌ خواهند شد. به همین سبب، ترشح انسولین نیز بیشتر شده و بیمار از شر دیابت ممکن است خلاص ‌شود.

چرا می‌گوییم «ممکن»؟ چون محققین و پزشکان زیادی، روش جراحی «باریاتریک» را مورد نقد و بررسی قرار دادند. عارضه‌های جانبی این عمل جراحی، برگشت‌پذیری بیماری دیابت و صد البته عدم استفاده این روش برای تمام مبتلایان، از معدود دلایلی است که انجام عمل جراحی «باریاتریک» به عموم بیماران دیابتی توصیه نمی‌شود.

محققین به تازگی سرنخ‌های جدیدی را برای درمان دیابت کشف کردند

پژوهشگران ایتالیایی در جدیدترین تحقیقات خود، سرنخ جالبی برای درمان دیابت در ماست سل‌های دستگاه ایمنی کشف کردند. ماست سل‌ها در برابر واکنش‌های التهابی و حساسیت‌های مختلف، نقش اساسی ایفا می‌کنند. ترشح بیش از حد ماست سل‌ها می‌تواند موجود زنده را تا سر حد مرگ نیز پیش ببرد. در پژوهشی دیده شده ماست سل‌ها بر لایه‌ی اینتیما (درونی‌ترین لایه بافتی رگ‌های خونی) آسیبی جزئی ایجاد می‌کنند که به واسطه آن، التهاب مورد نظر درمان می‌شود.

به تازگی کشف شده این سلول‌ها در اختلالاتی نظیر دیابت نوع 2 نیز درگیر هستند و سلول‌های اندوتلیالی موجود در عروق خونی، مواد التهابی مختلفی را مثل سایتوکین‌ها در طی آسیب‌های قلبی-عروقی مزمن و حاد ترشح می‌کنند. سایتوکین‌ها شبیه به یک سری پیام‌آور عمل می‌کنند و با فعال‌سازی این رده سلولی، عوامل مختلفی مثل بیگانه‌خوارها به محل حادثه هجوم می‌آورند.

اینترلوکین 33 به واسطه کیموتاکسی (حرکت سلول به واسطه شیب شیمیایی) روی سلول‌های زیادی در دستگاه ایمنی بدن تاثیرگذار است.

سایتوکین‌های التهابی نظیر IL-1 و IL-33 صرفا توسط ماست‌ سل‌ها تولید نشده و این نوع سایکتوین‌ها می‌توانند ماست سل‌ها را نیز فعال سازند. بروز این وقایع ایمنولوژیکی می‌تواند در اختلالات متابولیتیکی نتیجه‌بخش باشد. اینترلوکین‌های نام برده در مقاومت انسولین با فعال‌سازی عواملی به نام کیناز دخالت دارند. به همین خاطر با سرکوب کردن اینترلوکین‌هایی مثل IL-33 می‌توان تولید هورمون انسولین را بهبود بخشید. این پروسه درمانی هنوز در مرحله آزمایش قرار داشته و مقاله‌‌ای که این موضوع را اعتبار بخشیده، به یک اساس و بنیانی تبدیل شده تا دیگر محققین، این متد را مورد بررسی قرار داده و به یک سرانجام برسانند.

کمی پیش از کشف دخالت ماست سل‌ها در پروسه درمانی دیابت، محققین فرانسوی رویه درمانی دیگری را مورد بررسی قرار دادند. پیوند زدن پانکراس این پتانسیل را در بدن ایجاد می‌کند تا ترشح مجدد هورمون انسولین در بیماران مبتلا به دیابت فراهم شود ولی تا به امروز روشی ابداع نشده تا سلول‌های نوع بتا در جزایر لانگرهاس موجود در بافت پانکراس، به طریقی درست و بدون خطا جایگزین شود. سلول‌های نوع بتا مسئولیت تولید هورمون انسولین در بافت پانکراس را برعهده دارند. محققین در تلاش هستند تا بتوان با پیوند زدن بخشی از جزایر لانگرهانس به فردی دیگر، سلول‌های نوع بتای سالم را جایگزین سلول‌های ناکارآمد کنند.

در عمل‌های پیوند، جراح باید با تزریق داروهای سرکوب کننده ایمنی نظیر کورتیزول، سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند. همین عامل می‌تواند مریض را تا سر حد مرگ پیش ببرد. کافیست بیمار از بخت بدش به یک عفونت حاد دچار شود و داروهای پس از عمل جراحی‌اش در رفع این عفونت کارساز نباشد.

پژوهشگران فرانسوی اعتقاد دارند این شیوه جراحی باید دو الی سه بار روی بدن بیماران دیابتی انجام شود تا هورمون انسولین بتواند در حد انتظارات تاثیر داشته باشد. این شیوه درمانی نیاز به بحث‌های بیشتری داشته و بعید می‌بینیم در آینده نزدیک، جراح‌هان ایرانی این روش را به علت ریسک بسیار بالایش، برای معالجه بیماران خود بپذیرند.

اگر هنوز درمان قطعی برای بیماری دیابت کشف نشده پس چه کنیم؟

اگر در خانواده‌تان فردی از بیماری دیابت نوع 2 رنج می‌برد، بهتر است مواظب رفتارتان با آنها باشید. مبتلایان به دیابت، به خصوص افرادی که مجبور هستند به صورت روزانه، تزریق انسولین را داشته باشند، رفتار آنها به واسطه تغییر و تحول‌های هورمونی به صورت تدریجی تغییر پیدا کرده و ممکن است رویکردی خصمانه نسبت به همه چیز داشته باشند. از طرفی دیگر، بیماران دیابتی ممکن است از لحاظ روحی و عاطفی با افسردگی نیز دست و پنجه نرم کنند.

در حال حاضر تشویق بیماران به انجام ورزش‌های هوازی و استفاده از یک تغذیه مناسب، بهترین گزینه برای مقابله با این بیماری است. از طرفی تزریق انسولین در بیماران دیابتی نوع 2 الزاما تنها گزینه درمانی موجود نیست و نگارنده این یادداشت، از نزدیک با پزشک معالج خوش ذوقی به صحبت پرداخته که مطبش به قدری شلوغ است که جای سوزن انداختن هم نیست. این طبیب دلسوز قادر است به راحتی بیماران خودش را از شر انسولین خلاص کند. هر چند بیماران مجبور هستند به صورت تدریجی میزان انسولین را کم کرده و در طی پروسه‌ای دو ماهه، داروهای شیمیایی کاهش دهنده‌ی گلوکوز خون را با دوزی بسیار بالاتر مصرف کنند.

از خود درمانی به شدت پرهیز کنید

اغلب بیماران دیابتی پس از تلاش‌های شبانه‌روزی برای پایین آوردن قند خون، معمولا از ادامه مسیر درمانی خودشان مایوس شده و به ادامه مداوا توسط داروهای شیمیایی و حتی گیاهی علاقه‌ وافری از خود نشان نمی‌دهند. سعی کنید به بیماران دیابتی روحیه بدهید. چرا که ثابت شده اثرات دارویی در این وضعیت به مراتب بهتر از زمانی است که بیمار احساس افسردگی و نا امیدی می‌کند. اجازه ندهید بیمار آیه یاس بخواند. تلاش خودتان را به کار بگیرید تا بیمار داروهای خودش را به صورت مرتب و روزانه مصرف کند. بی‌علاقگی به تحرک و ورزش می‌تواند بیمار را به سمت مشکلات کلیوی سوق دهد که در بدترین سناریوی موجود، فرد دیابتی برای زنده ماندن مجبور خواهد شد به دیالیز روی بیاورد.

از طرفی اگر آسیبی به بدن، به خصوص مچ پای و انگشتان بیمار وارد شود، احتمالش زیاد خواهد بود بافت و نسج مورد نظر عفونی شود. چرا که فرآیند ترمیم پوست و عضله در بیماران مبتلا به دیابت بسیار آهسته‌تر از افراد سالم خواهد بود.

در خانواده‌تان سابقه بیماری دیابت وجود دارد؟ پیش از ابتلا به مرض قند تلاش کنید تا با ورزش روزمره و پرهیز از مصرف مواد قندی و شیرین، زمینه را برای بروز دیابت مهیا نسازید. چرا که بیماری دیابت به مرور زمان، جسم و روح شما را از درون نابود می‌کند.