زیبا محمدخانلو؛ کارشناس مامایی، مشاور شیردهی انجمن علمی ترویج تغذیه با شیرمادر ایران
در شماره قبلی مجله به چند وضعیت مناسب مادر برای شیردهی اشاره شد.
در این مقاله به ادامه مبحث می‌پردازیم.
وضعیت خوابیده به پشت (lying position)
این روش اگر چه وضعیت مناسبی برای شیردهی نیست، ولی ممکن است در ساعات اولیه بعد از زایمان و یا در شرایط دیگری که مادر نیاز به خوابیدن به پشت داشته باشد استفاه شود.
در این حالت شیرخوار از شکم به روی قفسه سینه مادر که کاملا به پشت خوابیده قرار می‌گیرد.
توصیه می‌شود در صورت شیردهی در اتاق ریکاوری و یا در حالتی که نتوان شیرخوار را به روی شکم مادر گذاشت نوزاد را در پهلوی مادر قرار داده و با استفاده از بالش (به منظور هم سطح نمودن بدن شیرخوار با پستان) پشت و گردن شیرخوار توسط بازو و آرنج مادر حمایت می‌شود.
در صورتی که مادر به پشت بخوابد و شیر دهد، استفاده از بالش یا چیزی نظیر آن برای نگهداری شیرخوار می‌تواند شیردهی را آسان‌تر کند.
گذاشتن یک بالش زیر سر مادر معمولا از واجبات است. بعضی از مادران ترجیح می‌دهند چندین بالش یا کوسن را زیر بالاتنه و سر خود بگذارند تا این قسمت از بدن آنها بالاتر باشد.
وقتی بالش پشت مادر نباشد معمولا او به جای اینکه شیرخوار را به طرف خود بیاورد روی او خم می‌شود. یک بالش در زیر ران مادر، احساس راحتی و آرامش وی را بیشتر می‌کند.
از این روش در مادرانی که در نتیجه بی‌حسی اپی دورال یا اسپاینال، مشکل دارند و یا مادرانی که رفلکس قوی جهش شیر دارند که برای شیرخوار ناراحت کننده است استفاده می‌شود، همچنین در شیرخوارانی که زبان‌شان به عقب می‌افتد، این روش مفید است و کمک می‌کند که فک و زبان شیرخوار به سمت جلو و پایین حرکت کند و نهایتا این روش در شیرخوارانی که مشکلات راه‌های هوایی فوقانی مثل تراکومالاسی و لارنگومالاسی دارند موثر است.
در هنگام استفاده از این روش باید دقت کرد پستان‌ها کامل تخلیه شوند.
وضعیت خوابیده به پهلو (Side _ lying Position)
در این وضعیت مادر و شیرخوار به پهلو روبروی هم می‌خوابند، در حالی که زانوهای شیرخوار به بدن مادر چسبیده است.
مادر می‌تواند برای این که راحت‌تر باشد چند بالش در پشت و زیر زانویی که به طرف بالا است بگذارد.
مسلماً بدن مادر با تخت زاویه کوچکی می‌سازد، چون به بالش‌های پشت سرش تکیه داده است.
شیرخوار به پهلو و روبروی مادر طوری قرار می‌گیرد که پشتش بر بازوی مادر تکیه دارد و زانوهایش به طرف مادر کشیده شده است.
در مادرانی که سزارین شده‌اند گاهی لازم است برای محافظت بخیه‌ها از حرکت پاهای شیرخوار، بین مادر و شیرخوار یک بالش کوچک یا یک حوله کوچک تا شده قرار بگیرد.
برای این که شیرخوار به پهلو روبروی مادر نگهداشته شود می‌توان یک بالش کوچک، پتو یا حوله تا شده در پشت او قرار داد.
مادر می‌تواند شیرخوار را از هر دو پستان تغذیه کند یعنی بعد از شیر دادن از یک پستان، در حالی که او را روی سینه‌اش خوابانده به طرف دیگر بغلتد.
مادری که سزارین شده می‌تواند برای این که فشار به بخیه شکم را کم کند شیرخوار را روی سینه خود با دست نگهدارد و از عضلات خود استفاده نماید و باسن خود را به طرف دیگر بچرخاند و هنگامی که در وضعیت راحتی قرار گرفت شیر دادن را شروع کند.
یکی از امتیازات وضعیت به پهلو خوابیده این است که مادر و شیرخوار می‌توانند با هم بخوابند و استراحت کنند و عمل شیر دادن نیز انجام شود.
چون وزن شیرخوار روی پای مادر سنگینی نمی‌کند ممکن است این حالت برای مادران سزارینی راحت‌تر از Cradle Hold باشد. بعضی از مادران و شیرخواران خیلی زود در وضعیت به پهلو خوابیده مهارت پیدا می‌کنند.
برای برخی این مدت طولانی‌تر است، اما حتی اگر روزها و هفته‌ها طول بکشد تا این روش را یاد بگیرند ارزش دارد.
چون وقتی مادر یاد گرفت که به پهلو شیر دهد می‌تواند بخوابد و استراحت کند و انرژی بیشتری برای مراقبت از فرزند خود داشته باشد.
از دیگر موارد استفاده این روش می‌توان به عدم توانایی در نشستن مادر و یا عدم تحمل وزن شیرخوار بر بازوان وی، خستگی مادر، تغذیه شبانه شیرخوار، عدم توانایی شیرخوار در کنترل سر، لب شکری، شکاف کام و امتناع شیرخوار از گرفتن پستان اشاره کرد.
نحوه گرفتن پستان
مقصود از گرفتن پستان آن است که بخشی از پستان طوری به شیرخوار عرضه شود که گرفتن نوک و هاله آن برای شیرخوار آسان‌تر باشد و نیز وزن پستان از روی چانه شیرخوار برداشته شود.
یک روش برای نگهداشتن پستان به این طریق است که مادر انگشت شست را بالای پستان و سایر انگشتان دست را به صورت چسبیده به قفسه سینه خود بگذارد به طوری که انگشت نشانه در زیر قاعده پستان قرار گیرد، با فشار ملایمی که انگشت شست به بالای پستان وارد می‌کند سبب بالا آمدن مختصر نوک آن و گرفتن بهتر پستان توسط شیرخوار می‌شود.
از گذاشتن انگشتان در نزدیکی نوک پستان باید پرهیز شود چون می‌تواند سبب اختلال در گرفتن صحیح و نسج کافی پستان توسط نوزاد شود.
نیازی به عقب کشیدن پستان از بینی برای نفس کشیدن شیرخوار نیست، زیرا با باز شدن سوراخ‌های خروجی بینی در حین شیر خوردن، وی به راحتی نفس می‌کشد.
در صورت نگران بودن از این وضعیت می‌توان باسن شیرخوار را کمی به طرف خود و بالا حرکت داد تا بینی مختصری از پستان، دورتر قرار بگیرد.
بعضی از مادران به شیوه‌ای که به آن C-hold گفته می‌شود، یعنی شست روی پستان و چهار انگشت دیگر زیر آن قرار می‌گیرد، پستان خود را نگه می‌دارند.
در این حال باید انگشتان کاملاً در عقب و با فاصله از هاله به خصوص در قسمت زیرین پستان باشند.
حتی مادرانی که پستان‌های کوچک دارند، در هفته‌های اولیه شیردهی با نگهداشتن پستان خود به شیرخوار کمک کرده و نیز در یافتن وضعیت بهتر موفق‌تر خواهند بود.
پستان اکثر مادران در هفته‌های اول شیردهی بیش از همیشه بزرگ است و نگهداشتن آن کار را آسان‌تر می‌کند.
چون دیدن قسمت زیرین‌هاله برای مادران مشکل است، توصیه می‌شود که انگشتان را آن‌قدر عقب ببرند که مطمئن شوند هیچ قسمتی از هاله به وسیله انگشتان آنان پوشیده نشده است.
نحوه نگهداشتن پستان به صورت گرفتن سیگار یا مانند قیچی (V-hold) اگر چه سال‌ها مورد استفاده بود و اغلب در تصاویر و نقاشی‌های مربوط به تغذیه با شیر مادر دیده می‌شود عیب‌هایی دارد.
ایراد این روش که نوک پستان بین انگشت سبابه و انگشت وسط واقع می‌شود، آن است که این دو انگشت آن‌طور که انگشت شست در نحوه C-hold باز می‌شود نمی‌توانند از هم باز شوند بنابراین ممکن است مزاحم پستان گرفتن شیرخوار باشند و نگذارند که پستان تا آن جایی که باید، وارد دهان شیرخوار شود که این مسأله خود سبب زخم نوک پستان هم می‌شود.
به علاوه فشار دو انگشت، ممکن است مجاری شیر را مسدود کند.
شیرخوار را باید تشویق کرد که دهان خود را کاملاً باز کند تا پستان به عمق دهان او برود به این ترتیب او خواهد توانست پستان را به خوبی بگیرد.
شیرخوار چقدر دهانش را باز کند که کاملا باز به حساب بیاید؟
می‌گویند دهان شیرخوار باید به اندازه یک خمیازه باز شود. چون بیشتر مادرها خمیازه کشیدن کودکان را دیده‌اند با این تشبیه می‌توانند مقایسه کنند و تشبیه مفیدی است.
در انگلستان می‌گویند صبر کنید تا همه پهنای دهان باز شود. این نشان می‌دهد که نه تنها شیرخوار باید دهانش کاملاً باز باشد بلکه مادر برای پیش آمدن این شرط باید صبر کند.
تشبیه دیگر آن است که شیرخوار باید همان‌طور که جوجه پرندگان دهان‌شان را باز نگاه می‌دارند، دهانش را باز کند. خوب باز کردن دهان بسیار مهم است، زیرا با این کار نوزاد می‌تواند سینوس‌های شیری را که به اندازه دو و نیم تا چهار سانتی‌متر از نوک پستان فاصله داشته و در زیر‌هاله پستان قرار دارند، در دهان بگیرد و آن را فشار دهد، بنابراین برای انجام چنین کاری لازم است لثه‌های شیرخوار از حد نوک پستان کاملاً فراتر رود و قسمت بیشتری از پستان را در دهان خود جای دهد.
همزمان با باز کردن کامل دهان توسط شیرخوار، مادر وی را به طرف خود کشیده و به پستان می‌چسباند.
پستان باید در فضایی که بین لب بالا و زبان شیرخوار ایجاد شده قرار گیرد، چون فک پایینی شیرخوار بیشترین کار را ضمن شیر خوردن انجام می‌دهد فک پایین وی باید کاملاً دور از نوک پستان و چانه او به پستان مادر چسبیده باشد.
به عنوان مثال:
تمام بدن شیرخوار روبروی مادر و در تماس نزدیک با بدن اوست.
صورت شیرخوار روبروی پستان مادر و چانه‌اش روی آن قرار گرفته است.
دهانش کاملاً باز است.
لب پایین او به طرف خارج برگشته است.
قسمت بیشتری از هاله پستان (هاله با اندازه طبیعی) در بالای لب فوقانی و قسمت بسیار کمی از هاله در زیر لب تحتانی او قابل دیدن است.
زبان او به حالت مقعر و دور تا دور پستان را گرفته است (با کشیدن لب پایین شیرخوار به طرف پایین می‌توان مشاهده نمود).
مکیدن‌هایش آرام و عمیق است.
صدای قورت دادن شیر به خوبی شنیده می‌شود.
گونه‌هایش گرد و برآمده است نه فرو رفته و گود.
آسوده و خوشحال است و در پایان شیر خوردن بسیار راضی و خوشنود به نظر می‌رسد.
وقتی احساس کند که سیر شده است خودش پستان را رها می‌کند (نوک پستان در این حالت کشیده‌تر و بلندتر از معمول است).
مادر هیچ‌گونه دردی در هنگام شیر دادن حس نمی‌کند.
