مرگ دریاچه زریوار کردستان ؛ سرنوشت تلخ طبیعت

امروز می خواهیم به سراغ یکی از زیباترین جلوه های طبیعت ایرن برویم که رنگ تازه ای به سرزمینمان بخشیده و حیات را به آن هدیه داده است و قصد داریم با نگاهی متفاوت آن را مورد بررسی قرار می دهیم. راهی یکی از دریاچه های آب شیرین کشورمان هستیم اما سفرمان طعم تلخ گزنده ای دارد. سفر می کنیم تا نابودی یک دریاچه را به تماشا بنشینیم و دردهایش را بشناسیم…

این اولین بار نیست که شاهد زوال یکی از جاذبه های کشورمان هستیم؛ بارها و بارها از گوشه و کنار این سرزمین خبر های بدی را شنیده ایم که شاید برای لحظاتی ما را در فکر فرو برده باشند و شاید هم بی تفاوت از کنارشان گذشته ایم.

چندی است که مشکلات زیادی به جان دریاچه زریوار در استان کردستان افتاده و  زخم های فراوانی را بر پیکرش زده اند. زخم هایی که روز به روز بزرگ و بزرگ تر می شوند و تا جان دریاچه را نگیرند، دست بردار نیستند. در این میان اگر بخواهیم به دنبال مقصر بگردیم باید انگشت اتهام را به سوی خودمان بگیریم و منشا همه ی این اتفاقات را در رفتار غلط خودمان جستجو کنیم.

بد نیست برای لحظاتی با ما همراه شوید و ببینید که چگونه یکی از مهم ترین سرمایه های طبیعی کشورمان در حال چشیدن طعم مرگ است…

با کارناوال همراه باشید…

با دریاچه زریوار آشنا شوید…

زریوار یا زریبار نام دریاچه ای در فاصله 3 کیلومتری غرب شهر مریوان است که آب خود را از چشمه های جوشان و نزولات آسمانی تامین و با طعم شیرینش از طبیعت پذیرایی می کند. این دریاچه حدود 5 کیلومتر طول و 1٫6 کیلومتر عرض دارد اما به دلیل تغییرات حجم آبی در فصول مختلف وسعت آن متغیر است.

هیچ رودخانه ای به این دریاچه وارد نمی شود اما سال هاست که بساطش بر زمین پهن است و جلوه ی زیبایش را به رهگذران نشان می دهد. شاید به همین دلیل است که می توان آن را دریاچه ای افسانه ای پنداشت که قرار است تا ابد مهمان طبیعت ایران باشد.

این دریاچه لقب بزرگ‌ترین و زیباترین دریاچه ی آب شیرین ایران را به خود اختصاص داده است و به عنوان یکی از منحصر به فرد ترین دریاچه‌های آب شیرین در جهان شناخته می شود. این ویژگی های مهم باعث شد تا در بیستم بهمن ماه سال 1389 نام دریاچه زریوار به عنوان صد و دومین اثر طبیعی در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گیرد.

حال امروز زریوار چگونه است؟

زریوار، این دریاچه ی زیبای ایران با دردهای بسیاری دست و پنجه نرم می کند. به هر کجایش که دست بگذاریم رد پایی از یک تهدید را می بینیم که به جان این جاذبه ی طبیعی افتاده و آن را به مرگ نزدیک و نزدیک تر می کند. گویی انسان و طبیعت بر ضد این گنجینه ی طبیعی متحد شده اند تا جانش را بستانند و آن را محو گردانند…

البته طبیعت نیز در نتیجه ی فعالیت های انسای از خود واکنش نشان می دهد و به تنهایی مقصر نیست. در ادامه به بررسی نقش هر یک از این دو می پردازیم:

* طبیعت به جان یکی از زیباترین جاذبه های خودش افتاده…

بارش های رگباری و سنگین رسوب دریاچه را افزایش می دهند و خشکسالی ها و کمبود بارش از میزان آب ورودی به دریاچه کم می کند. در این میان یخبندان و دماهای پایین بی سابقه تاثیرات منفی را بر اکوسیستم منطقه دارد و نظم آن را به هم می زند.

از سوی دیگر چندی است قاتلان طلایی رنگ از راه رسیده اند که روز به روز بر تعدادشان افزوده می شود. این قاتلان نی هایی هستند که به سرعت رشد می کنند و دامنه ی خود را گسترش می دهند. شاید در نگاه اول زیبا به نظر برسند اما اگر رشدشان کنترل نشود سطح دریاچه را فرا می گیرند و مردم را از دیدن آن محروم می کنند.  همچنین این نیزارها باعث تلف شدن پرندگان نیز می شوند و میزان آنها را در منطقه کاهش می دهند.

* و باز هم ردپایی از انسان…

تا به حال دیده نشده در پرونده ی از بین رفتن یک اثر، ردپایی از انسان و فعالیت هایش نباشد. فعالیت هایی که غیر مسئولانه انجام می شوند و بر طبق یک روش غلط ادامه می یابند و کم کم فاجعه ای را شکل می دهند. افزایش روزافزون جمعیت، گسترش شهرنشینی و  پیشرفت و توسعه سریع بهانه های خوبی شده اند تا انسان امروز به فکر منفعت طلبی های خودش بیفتد و بدون توجه به محیط پیرامون خود فعالیت های بسیاری را انجام دهد.

زریوار هم از این لطفِ بی پایان انسان بی نصیب نمانده و به دلیل اتفاقات زیر طعم تلخ نابودی را چشیده است:

* روانه شدن فاضلاب انسانی و مواد زائد جامد روستاها به دریاچه که ازت در آب را به شدت افزایش می دهد . این شرایط بهترین فرصت برای نیزارها و گیاهان آبزی مزاحم است تا به دریاچه راه پیدا کنند و جانش را بگیرند.

* رسوبات و شن‌های جاری و فضولات حیوانی و انسانی که از طریق بند انحرافی ( قزلچه ) به دریاچه راه یافته اند.

* تخریب جنگلهای اطراف دریاچه توسط انسان برای تغییر کاربری جنگلها و مراتع به زمین زراعتی یا استفاده از چوب برای تامین سوخت زمستانی و صنعتی

* آتش سوزی های متعدد که بر اثر بی احتیاطی انسان رخ می دهند.

* خاکبرداری از برخی نقاط جنگل که به نام استفاده از معدن صورت می گیرد.

* شکار غیر قانونی پرندگان (اردک، چنگر، قوو…) و پستاندران (خرگوش، خوک وحشی و…) توسط شکارچیان که موجب انقراض آنها برای همیشه می شود.

* نبود شناخت کافی و درک درست و روشن ازمسائل زیست محیطی در میان اقشار مختلف جامعه

چرا زریوار اهمیت دارد؟

حال و روز امروز دریاچه تنها به زیبایی آن آسیب نمی زند بلکه زندگی همه ی مردم و حیات وحش را تهدید می کند. شاید برخورد ما با زریوار منصفانه نبوده باشد اما طبیعت کاملا منصفانه و در ازای بی مهری ها، الطاف خود را از انسان می گیرد و او را در این فاجعه سهیم می سازد. شاید درک عمق این فاجعه برایتان سخت باشد اما پیش از آنکه به راحتی از کنار این مساله بگذرید نگاهی به فواید این دریاچه برای مردم حاشیه آن بیاندازید و بعد در باره ی آن قضاوت کنید:

* کشاورزان آب مورد نیاز برای زمین های خود را از زریوار تامین می کنند.

* زریوار منبع مهمی برای گوشت سفید به شمار می رود که از طریق صید ماهی وارد بازار می شود و به دست مصرف کننده می رسد.

* علوفه دام های موجود در روستاهای اطراف از کنار این دریاچه تامین می شود و توسعه دامپروری را ممکن می سازد.

* زیست، تولید مثل، تکثیر و حفظ بقای نسل بسیاری از حیوانات وحشی مانند خرگوش ،روباه، گراز و پرندگان بومی و مهاجر به حیات زریوار وابسته است. این جانداران یکی دو تا نیستند و 97 گونه پرنده، 32 گونه پستاندار، 13 گونه خزنده و 11 گونه ماهی را شامل می شوند.

* حیات 100 گونه گیاهی تنها در صورت بقای زریوار ادامه می یابد که از میان آنها می توان به گونه ی نادر گیاه گوشگ یا گوشت‌خوار اشاره نمود.

* چشم انداز بهاری و تابستانی، پاییز هزار رنگ و یخ بستن سطح دریاچه در زمستان ویژگی های کم نظیری را به آن بخشیده است و بسیاری از عاشقان طبیعت را به این مکان می کشاند. حضور گردشگران بخشی از منافع اقتصادی مردم منطقه را تامین می کند و در معیشت آنان تاثیر گذار است.

حالا لحظه ای، این منطقه را بدون زریوار تصور کنید…. چه فاجعه ای رخ می دهد؟

دریاچه زریوار چه قدر تا خط پایان فاصله دارد؟

شاید برای آنکه بدانیم چه قدر زمان برای نجات دریاچه باقی مانده است باید کمی علمی تر به موضوع نگاه کنیم. دریاچه نیز مانند انسان، روزی متولد می شود، زندگی می کند و روزی می میرد…

تولد دریاچه در مرحله ای به نام الیگوتروف رخ می دهد. در این زمان آب دریاچه کامل شفاف و روشن و فاقد هرگونه حیات است. کمی بعد تر با افزایش املاح موجود در آب و تغییر رنگ آن، آبزیان از راه می رسند و گیاهان نیز در حاشیه دریاچه شروع به رشد می کنند تا مرحله مزوترف رخ دهد. با مغذی تر شدن آب، دریاچه میزبان جانداران و گیاهان بیشتری می شود و مرحله یوترف آغاز می شود. در آخرین مرحله موسوم به دیستروف رسوبات به دریاچه وارد می شوند و از عمق آن می کاهند. کرانه های دریاچه به مرکز آن نزدیک و نزدیک تر می شوند و مرگ دریاچه را رقم می زنند.

حالا زریوار در حال گذر از مرحله سوم به چهارم است و مهم تر از همه اینکه رسوبات می توانند با پوشاندن چشمه های خودجوشِ کف دریاچه ورود آب را کاهش دهند و  مرگ آن را زودتر رقم بزنند.

درست است که این سیر طبیعی برای هر دریاچه ای رخ می دهد اما تسریع آن نظم طبیعت را بر هم می زند و عواقب ناخوشایندی را به دنبال دارد.

آیا هنوز هم امیدی هست؟

هیچ وقت برای نجات حیات دیر نیست. هنوز هم می توان با چند اقدام، تاثیراتی بزرگ را بر محیط زیست منطقه گذاشت و آن را نجات داد.

دریاچه را از آلودگی حفظ کنیم. برای این کار لازم است تا مردم منطقه و گردشگران در حالی که از زیبایی های زریوار لذت می برند، خاطر آن را با زباله ها و آلودگی هایشان نیازارند و به آن آسیب نزنند.

رسم غلط شکار را فراموش کنیم. پرندگان و حیوانات به این دریاچه و حاشیه آن پناه آورده اند و می خواهند در کنار آن به زندگی ادامه دهند پس چرا باید آنها را از زندگی محروم کنیم؟ تنها به بهای یک وعده غذای خوشمزه؟ یا استفاده از پوست آنها؟ این امر به ویژه در مورد پرندگان مهاجر باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد. این پرندگان چندماهی از سال را مهمان کشور ما هستند. آیا شکار رسم مهمان نوازی و پذیرایی از این جانداران است؟

مسئولین به فکر باشند. همه کارها در توان مردم نیست و نیازمند همکاری مسئولین است که می توانند با انجام کارهای زیر گام موثری را در جهت حفظ این اثر طبیعی بردارند:

آموزش و فرهنگ سازی مردم منطقه جهت حفظ محیط زیست

ایجاد سدهای رسوبگیر

گسترش استفاده از نی ها برای تولید صنایع دستی درروستاهای اطراف دریاچه

ایجاد هیاتهای متخصص علمی برای مطالعه در موردجنبه های مختلف دریاچه

اختصاص بودجه برای لایروبی دریاچه

 تخصیص اعتبارات و تسهییلات لازم برای تبدیل منطقه به یک قطب گردشگری

به تماشای زیبایی های دریاچه می نشینیم…

همه ی زیبایی های زریوار در قاب تصاویر نمی گنجد اما دیدن گوشه ای از آنها هم برای تجسم فضای خیال انگیز آن کافی است…

زریوار در لباس پاییزی

پرندگان غرق در آرامش دریاچه

زریوار در لباسی از جنس سرما

مراقب باشید پاهایتان یخ نزند

سخن آخر

آیا تا به حال از این دریاچه بازدید داشته اید؟

زریوار تنها یکی از جاذبه های طبیعی ایران است که در معرض خطر قرار دارد. شما نیز برایمان از محیط پیرامون خود بگویید و دغدغه هایتان را با دوستان کارناوالی خود به اشتراک بگذارید.

منتظر شما عزیزان هستیم