مهناز افشار داریوش اقبالی و آمپول نالوکسان

 

فرادید؛ در چند روز گذشته انتشار ویدیویی از مهناز افشار که به معرفی آمپول نالوکسان می‌پردازد با واکنش‌های بسیاری همراه بود.

 

مهناز افشار در این ویدیو از مردم می‌خواهد در مورد این آمپولِ ارزان اطلاع رسانی کنند. به نظر می‌رسد مهناز افشار در هنگام منتشر کردن این ویدیو فکرش را هم نمی‌کرد با این همه واکنش مختلف مواجه شود. واکنش‌هایی گسترده و جنجالی که باعث شد دیگر نیازی به اطلاع رسانی مردم نباشد!

اما آمپول نالوکسان چیست؟ در ابتدا به ویژگی‌های این آلبوم از زبان دکتر سید علی فاطمی نایب رئیس انجمن داروسازان ایران می‌پردازیم: (برای اطلاع دقیق از ویژگی‌های این دارو به انتهای مطلب بروید).

«نوع تزریقی "نالوکسان"، یک داروی ضد مسمومیت با مواد مخدر است که از آن برای تشخیص اعتیاد هم می‌توان استفاده کرد. واقعیت این است که تجویز صحیح و به موقع این دارو می‌تواند جان یک فرد مسموم به مواد مخدر هم‌خانواده تریاک نظیر مورفین، متادون، هروئین و فنتانیل را که قادر به تنفس نیست و در آستانه مرگ قرار گرفته را نجات دهد.

تزریق خودسرانه نالوکسان، می‌تواند بسیار خطرناک باشد و عوارض متعددی به دنبال داشته باشد. ضمن اینکه این دارو تاثیری در رفع مسمومیت با دارو‌های خواب آور مانند کلونازپام و مواد محرک مانند کوکائین، اکستازی، شیشه و ... ندارد و متاسفانه شاهد شیوع چنین حرف‌های بی‌پایه‌ای در میان مردم از سوی برخی چهره‌های غیرعلمی هستیم.

آمپول نالوکسان معمولا در داروخانه‌های بیمارستانی و برای بخش مسمومین در دسترس است و توزیع عمومی در داروخانه‌ها ندارد.

آمپول نالوکسان جزء دارو‌های بدون نسخه یا OTC نیست که مردم بتوانند آن را راحت از داروخانه‌ها تهیه کنند، بلکه حتما به تجویز پزشک نیاز دارد و باید تزریق آن زیر نظر پزشک انجام شود؛ چون استفاده از این دارو می‌تواند باعث بروز علایم سندرم شدید قطع مصرف مواد مخدر و تشنج در فرد معتاد شود».

 

 

ماجرا از جایی شروع شد که مهناز افشار با انتشار ویدیویی در توییتر خود از آمپولی به نام «نالوکسان» نام برد که برای پیشگیری از مرگ در اثر سوء مصرف مواد مخدر کابرد دارد. او در این ویدئو گفت که سالانه 6 هزار جوان در اثر سوء مصرف مواد مخدر جان خود را از دست می‌دهند در حالی که با یک آمپول می‌شود از مرگ آن‌ها جلوگیری کرد. «نالوکسان! این آمپول ارزان است و بدون نسخه پزشک در داروخانه‌ها فروخته می‌شود.»

 

بعد از انتشار این ویدئو افشار مورد حمله جامعه پزشکی و سایرین قرار گرفت و از او خواسته شد درباره موضوعاتی که بر آن اشراف ندارد از اظهارنظر پرهیز کند.

افشار در ادامه در تازه‌ترین توییت خود ادعا کرده که این دارو را داریوش اقبالی خواننده و بنیانگذار بنیاد آینه به او پیشنهاد کرده است. اقبالی سالهاست در بنیاد خود به فعالیت فرهنگی در پیشگیری و مقابله با اعتیاد مشغول است.

متن توییت مهناز افشار چنین بود: «از طرف “بنیاد آینه” و آقای “ داریوش اقبالی” و “پزشکان مربوطه” پیشنهاد کردند بنده در مورد پیشگیری از مرگ بر اثر سومصرف مواد مخدر، در مورد نالوکسان اطلاع‌رسانی کنم. من نه مصرف‌کننده هستم نه واردکننده. پزشکان و داروسازان اگر نظرکارشناسی دیگری دارید بفرمایید! دکتر هم دکترای قدیم. نسل جوان پزشک و داروساز خیلی باید روی آستانه تحملش کار کنه! با این اعصاب و تولید سموم ناشی از عصبانیت قطعا به بیمارانی که بهتون مراجعه میکنند و خودتون آسیب میزنید:/»

 

واکنش سازمان اورژانس کشور
مجتبی خالدی سخنگوی سازمان اورژانس کشور نیز در واکنش به این ماجرا طی مصاحبه‌ای اظهار کرد: داروی نالوکسان حتما باید تحت نظر پزشک استفاده شود و دارویی نیست که بتوان با آن شوخی کرد به دلیل اینکه تداخل این دارو ممکن است منجر به مرگ افراد شود. فروش این دارو در داروخانه‌ها ممنوع است و در لیست دارو‌های otc نیست.

واکنش مردم
علاوه بر جامعه پزشکی کشور رسانه‌ها و افراد گوناگون در شبکه‌های اجتماعی به آنچه «تبلیغ یک داروی مرگ‌آور» از سوی «بازیگری که سودای پزشکی در سر دارد» به واکنش و اظهار نظر در این مورد پرداختند که شنیدن برخی از آن‌ها خالی از لطف نیست.

 

یک کاربر توییتر به نام هیدن به کنایه در زیر توییت مهناز افشار نوشته است: «از شوهرت بپرس اون وارد کننده‌ی خیلی خوبیه!»

 

 

موارد و مقدار مصرف:
الف) برطرف کردن ضعف تنفسی شناخته شده یا مشکوک ناشی از دارو‌های مخدر، طبیعی یا سنتتیک، متادون، نالبوفین، پنتازوسین و پروپوکسی فن.

بزرگسالان: مقدار 2-0.4 میلی‌گرم تزریق وریدی، زیر جلدی یا عضلانی می‌شود که این مقدار بر حسب نیاز، هر 3-2 دقیقه تکرار می‌گردد. در صورت عدم پاسخ بعد از مصرف 10 میلی‌گرم دارو، باید به تشخیص مسمومیت ناشی از دارو‌های مخدر شک کرد. یا 40 میلی گرم وریدی دوز اولیه سپس 0.4 میلی گرم در ساعت انفوزیون می‌شود.

کودکان: 0.01 میلی گرم/کیلوگرم وریدی. در صورت نیاز دوز می‌توان از 0.1 میلی گرم/کیلوگرم استفاده کرد. دوزاژ انفوزیون وریدی، 0.024 تا 0.16 میلی گرم/کیلوگرم/ساعت می‌باشد. در صورت عدم دسترسی به راه وریدی می‌توان دارو را به صورت عضلاتی یا زیر جلدی در مقادیر منقسم تزریق کرد. یا در نوزادان یا کودکان تا 5 سال 0.1 میلی گرم/کیلوگرم وریدی هر 2 تا 3 دقیقه در صورت لزوم و در کودکان 6 سال و بزرگتر 2 میلی گرم وریدی هر 2 تا 3 دقیقه در صورت لزوم تزریق می‌شود.

 

ب) برطرف کردن افسردگی بعد از عمل جراحی.
بزرگسالان: مقدار 0.1-0.2 میلی‌گرم هر 3-2 دقیقه، بر حسب نیاز، تزریق وریدی می‌شود. یا 0.005 میلی گرم/کیلوگرم وریدی و تکرار در 15 دقیقه در صورت لزوم. یا 0.01 میلی گرم/کیلوگرم عضلانی برای دوز دوم. می‌تواند با دوز 0.0037 میلی گرم/کیلوگرم/ ساعت انفوزیون شود.

کودکان: 0.005 تا 0.01 میلی گرم وریدی، تکرار هر 2 تا 3 دقیقه در صورت لزوم تا زمانی که میزان برگشت مطلوب به دست آید.
نوزادان (برای درمان خفگی نوزادی [asphyxia neonatorum]): مقدار mg/kg 0.01 در ورید نافی تزریق و تا سه نوبت هر 3-2 دقیقه تکرار می‌شود.
تست نالوکسان برای تشخیص وابستگی به اپیوئید: بزرگسالان: 0.16 میلی گرم وریدی. اگر بعد از 20 تا 30 دقیقه هیچ نشانی از ترک مشاهده نشد، دوز دوم را 0.24 میلی گرم وریدی تزریق کنید.

مکانیسم اثر
اثر آنتاگونیستی دارو‌های مخدر (شبه تریاک): مکانیسم دقیق این عمل مشخص نمی‌باشد. ولی به نظر می‌رسد به طور رقابتی اثر آنتاگونیستی در بیش از یک گیرنده دارو‌های شبه تریاک در سیستم اعصاب مرکزی دارد. نالوکسان بیشتر اثرات اپیوئید از جمله دپرسیون تنفسی، sedation کاهش فشار خون را آنتاگونیزه می‌کند.

فارماکوکینتیک
جذب: بعد از مصرف خوراکی به سرعت غیرفعال می‌شود. بنابراین، مصرف این دارو تنها از راه تزریقی است. طول مدت اثر دارو با تزریق عضلانی یا مصرف مقادیر بیشتر، طولانی‌تر از تزریق وریدی یا مصرف مقادیر کمتر است.

 

پخش: به سرعت در بافت‌ها و مایعات بدن انتشار می‌یابد.

متابولیسم: به سرعت در کبد و عمدتاً از طریق کونژوگه شدن، متابولیزه می‌شود.

دفع: این دارو از راه ادرار دفع می‌شود. نیمه عمر پلاسمایی دارو 90-60 دقیقه در بزرگسالان و سه ساعت در نوزادان است.


مکانیسم اثر:
موارد منع مصرف و احتیاط

موارد منع مصرف: حساسیت مفرط شناخته شده نسبت به دارو.

موارد احتیاط: در بیماران با حساسیت قلبی و اعتیاد به اپیوئید با احتیاط مصرف شود. اگر بیمار وابستگی به اپیوئید دارد، نالوکسان می‌تواند یک سندرم قطع مصرف حاد ایجاد کند. با احتیاط استفاده شده و بیمار به دقت مونیتور شود.

موارد منع مصرف و احتیاط:
عوارض جانبی
قلبی - عروقی: تاکی‌کاردی، افزایش فشار خون. ارست قلبی، کاهش فشار خون، فیبریلاسیون بطنی.
دستگاه گوارش: تهوع و استفراغ (با مصرف مقادیر زیاد).
اعصاب مرکزی: تشنج، ترمور.
تنفسی: ادم ریه.
پوست: تعریق.
سایر عوارض: علائم ترک (در بیماران وابسته به اپیوئید با دوز‌های بالاتر از مقدار پیشنهاد شده).
مسمومیت و درمان
هیچ‌گونه عوارض شدید ناشی از مصرف بیش از حد این دارو، به جز علائم سندرم شدید قطع مصرف دارو‌های مخدر در افراد معتاد به این داروها، شناخته نشده است.

اطلاعات دیگر:
طبقه‌بندی فارماکولوژیک: آنتاگونیست اوپیوئید.
طبقه‌بندی درمانی: آنتاگونیست دارو‌های مخدر.
طبقه‌بندی مصرف در بارداری: رده C.

ملاحظات اختصاصی
علاوه بر ملاحظات مربوط به تمامی آنتاگونیست‌های دارو‌های مخدر، رعایت موارد زیر نیز توصیه می‌شود:

قبل از تجویز نالوکسون، باید احتمال وجود ذره در آمپول و تغییر رنگ دارو بررسی شود.
برای جلوگیری از بروز علائم سندرم قطع مصرف دارو‌های مخدر، باید از معتاد نبودن بیمار به دارو‌های مخدر اطمینان حاصل کرد (هم‌چنین، احتیاط‌های لازم در مورد فرزندان مادران معتاد نیز به عمل آید).
از آنجا که طول مدت اثر نالوکسون کوتاه‌تر از بیشتر دارو‌های مخدر است، برای درمان موارد مصرف حاد بیش از حد دارو‌های مخدر در افراد غیرمعتاد، تکرار مصرف نالوکسون اغلب ضروری است.

همراه با مصرف نالوکسون، باید به باز بودن راه تنفسی، تنفس و گردش خون بیمار نیز توجه کرد. وضعیت تنفس و سیستم قلبی - عروقی بیمار در تمام مدت در حد طبیعی نگهداری شوند. ممکن است سرعت تنفس افزایش یابد. بیمار باید از نظر تعداد تنفس و افزایش آن به بیش از حالت تنفسی تحت مراقبت باشد. سرعت تنفس طی 2-1 دقیقه افزایش می‌یابد و این اثر تا 4-1 ساعت باقی می‌ماند.

مصرف نالوکسون برای درمان ضعف تنفسی ناشی از مصرف دارو‌های غیرمخدر شبه تریاک بی‌اثر است.

نالوکسون را می‌توان در دکستروز پنچ درصد یا محلول کلرور سدیم تزریقی رقیق کرد. محلول بعد از تهیه، باید طی 24 ساعت استفاده شود.

مصرف نالوکسون در مواردی که علت ضعف تنفسی مشخص نیست، بی‌خطرترین دارو است.

نالوکسون را می‌توان به صورت انفوزیون مداوم وریدی مصرف کرد، زیرا در بسیاری از موارد برای کنترل عوارض جانبی ناشی از تزریق خارج سخت‌شامه‌ای مرفین ضروری است. دوزاژ معمول دارو 2 میلی‌گرم در ml 500 از دکستروز 5% یا محلول نرمال سالین می‌باشد.

نالوکسون تولرانس یا وابستگی روانی یا فیزیکی ایجاد نمی‌کند.

دارو را با فرآورده‌های حاوی بی‌سولفیت، متابی‌سولفیت، آنیون‌های با زنجیره طولانی، آنیون‌های با وزن مولکولی بالا و محلول‌های با pH قلیایی مخلوط نکنید.

محلول تزریقی در pH 2.5 تا 5 پایدار است.

نکات قابل توصیه به بیمار
1- خانواده را از لزوم تزریق دارو مطلع سازید.

2- به خانواده بیمار اطمینان دهید که تا رفع عوارض اپیوئیدی بیمار مونیتور می‌شود.

مصرف در سالمندان: معمولاً برای بیماران سالخورده مقادیر و مصرف کمتری توصیه شده است، زیرا این بیماران نسبت به اثرات جانبی و درمانی دارو حساس‌تر هستند.

مصرف در کودکان: غلظت استفاده شده جهت از بین بردن دپرسیون ناشی از اپیوئید پس از جراحی، در نوازدان و کودکان mg/ml 0.02 می‌باشد.

مصرف در شیردهی: ترشح نالوکسون در شیر مشخص نیست. با احتیاط مصرف شود.

اشکال دارویی:
اشکال دارویی:
Injection: 0.4 mg/ml
اطلاعات دیگر:
طبقه‌بندی فارماکولوژیک: آنتاگونیست اوپیوئید.
طبقه‌بندی درمانی: آنتاگونیست دارو‌های مخدر.
طبقه‌بندی مصرف در بارداری: رده C.
ملاحظات اختصاصی

علاوه بر ملاحظات مربوط به تمامی آنتاگونیست‌های دارو‌های مخدر، رعایت موارد زیر نیز توصیه می‌شود:

قبل از تجویز نالوکسون، باید احتمال وجود ذره در آمپول و تغییر رنگ دارو بررسی شود.
برای جلوگیری از بروز علائم سندرم قطع مصرف دارو‌های مخدر، باید از معتاد نبودن بیمار به دارو‌های مخدر اطمینان حاصل کرد (هم‌چنین، احتیاط‌های لازم در مورد فرزندان مادران معتاد نیز به عمل آید).
از آنجا که طول مدت اثر نالوکسون کوتاه‌تر از بیشتر دارو‌های مخدر است، برای درمان موارد مصرف حاد بیش از حد دارو‌های مخدر در افراد غیرمعتاد، تکرار مصرف نالوکسون اغلب ضروری است.

همراه با مصرف نالوکسون، باید به باز بودن راه تنفسی، تنفس و گردش خون بیمار نیز توجه کرد. وضعیت تنفس و سیستم قلبی - عروقی بیمار در تمام مدت در حد طبیعی نگهداری شوند. ممکن است سرعت تنفس افزایش یابد. بیمار باید از نظر تعداد تنفس و افزایش آن به بیش از حالت تنفسی تحت مراقبت باشد. سرعت تنفس طی 2-1 دقیقه افزایش می‌یابد و این اثر تا 4-1 ساعت باقی می‌ماند.

مصرف نالوکسون برای درمان ضعف تنفسی ناشی از مصرف دارو‌های غیرمخدر شبه تریاک بی‌اثر است.

نالوکسون را می‌توان در دکستروز پنچ درصد یا محلول کلرور سدیم تزریقی رقیق کرد. محلول بعد از تهیه، باید طی 24 ساعت استفاده شود.

مصرف نالوکسون در مواردی که علت ضعف تنفسی مشخص نیست، بی‌خطرترین دارو است.

نالوکسون را می‌توان به صورت انفوزیون مداوم وریدی مصرف کرد، زیرا در بسیاری از موارد برای کنترل عوارض جانبی ناشی از تزریق خارج سخت‌شامه‌ای مرفین ضروری است. دوزاژ معمول دارو 2 میلی‌گرم در ml 500 از دکستروز 5% یا محلول نرمال سالین می‌باشد.

نالوکسون تولرانس یا وابستگی روانی یا فیزیکی ایجاد نمی‌کند.

دارو را با فرآورده‌های حاوی بی‌سولفیت، متابی‌سولفیت، آنیون‌های با زنجیره طولانی، آنیون‌های با وزن مولکولی بالا و محلول‌های با pH قلیایی مخلوط نکنید.

محلول تزریقی در pH 2.5 تا 5 پایدار است.

نکات قابل توصیه به بیمار
1- خانواده را از لزوم تزریق دارو مطلع سازید.
2- به خانواده بیمار اطمینان دهید که تا رفع عوارض اپیوئیدی بیمار مونیتور می‌شود.

مصرف در سالمندان: معمولاً برای بیماران سالخورده مقادیر و مصرف کمتری توصیه شده است، زیرا این بیماران نسبت به اثرات جانبی و درمانی دارو حساس‌تر هستند.

مصرف در کودکان: غلظت استفاده شده جهت از بین بردن دپرسیون ناشی از اپیوئید پس از جراحی، در نوازدان و کودکان mg/ml 0.02 می‌باشد.

مصرف در شیردهی: ترشح نالوکسون در شیر مشخص نیست. با احتیاط مصرف شود.