انتقال آب خزر به سمنان، بحران‌های محیط زیست را تشدید می‌کندپرونده انتقال آب خزر به سمنان که تصور می‌شد با تصمیم نمایندگان مجلس در دی‌ماه95 مبنی بر حذف این طرح، برای همیشه بسته شده است، هفته گذشته با سفر رئیس‌جمهور به سمنان دوباره صدرنشین اخبار محافل محیط‌زیستی شد.
به گزارش به نقل از همشهری ،رئیس‌جمهور در سفر به سمنان در حالی از اجرای طرح انتقال‌آب خزر به سمنان خبرداده است که طی سال‌های گذشته، کارشناسان همواره نسبت به پیامدهای فاجعه‌بار طرح‌های انتقال آب هشدار داده‌اند. آنها می‌گویند با به پایان رسیدن دوره سدسازی، همان تفکر سازه‌ای که سدسازی را تنها راه‌حل برای مقابله با کم‌آبی می‌دانست اکنون گزینه انتقال آب ازحوضه‌ای به حوضه دیگر را جایگزین سدسازی کرده که به‌مراتب خطرناک‌تر از سدسازی است.
پیشینه طرح
طرح انتقال آب خزر به سمنان پیشینه‌ای طولانی دارد. این طرح که در سال‌های گذشته تحت عناوین مختلف مطرح شد آخرین‌بار هشتم تیرماه89، از سوی کارگروه بررسی تأمین آب استان سمنان، اجرای آن ضروری اعلام شد. در پی آن، هیأت وزیران 14دی‌ماه89 بررسی این طرح را به وزیر وقت نیرو ابلاغ کرد و در ادامه این فرایند، 30خرداد91 پروژه انتقال آب خزر به سمنان به شرکت آب نیرو ارجاع داده می‌شود. در آن زمان، مسئولان و متولیان این طرح اعلام کردند که قرار است سالانه یک میلیارد و 200میلیون مترمکعب آب خزر با هدف تأمین بخشی از آب شرب و آب مورد نیاز صنعت و بخش کشاورزی به شهرهای دامغان، سمنان و شاهرود منتقل شود. هزینه اجرای این طرح هم 15هزار میلیارد ریال اعلام شد. همزمان با طرح این مباحث در رسانه‌ها، جمع پرشماری از کارشناسان صاحب‌نام، اجرای چنین طرحی را مغایر با معیارهای زیست‌محیطی اعلام و تأکید کردند که این طرح نه از نظر اقتصادی مقرون‌به‌صرفه است و نه توجیه زیست‌محیطی دارد.
سرانجام تلاش‌های منتقدان دلسوز حوزه آب و توسعه پایدار، منابع طبیعی و محیط‌زیست کشور و پیگیری‌های رسانه‌ها به بار نشست و دی‌ماه95 پس از سال‌ها کشمکش بر سر انتقال آب خزر به سمنان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی در ادامه بررسی لایحه ششم توسعه، در اقدامی قابل تحسین با حذف بند «ح» ماده45 یکی از مواد الحاقی کمیسیون تلفیق، از وقوع یکی از بزرگ‌ترین فجایع زیست‌محیطی در کشور جلوگیری کردند. براساس بند«ح» ماده45، مجوز انتقال آب از دریاچه‌های بسته به‌ویژه دریاچه خزر برای دولت صادر شده بود.
علت مخالفت نخبگان با طرح‌های انتقال آب
کارشناسان می‌گویند اگر امروز گردوغبار مهمان گاه و بی‌گاه 23استان کشور است و هرازگاهی آسمان پایتخت را فرامی‌گیرد ناشی از تصمیماتی است که طی چند دهه پیش اتخاذ شده و اکنون باید شهروندانی که کمترین نقشی در این تصمیم‌گیری‌ها و تصمیم‌سازی‌‌ها نداشته‌اند تاوان آن را پس بدهند.
اگر یک میلیون هکتار از کل 3میلیون هکتار عرصه‌های تالابی کشور خشک شده و ارومیه تا آستانه تبدیل شدن به بزرگ‌ترین کانون گردوغبار نمکی پیش رفته است، اگر زندگی در 2استان خوزستان و سیستان و بلوچستان دشوار شده است، اگر بیش از نیمی از 602 دشت کشور با بحران کم‌آبی مواجه است و 70دشت کشور از خط قرمز کم‌آبی هم عبور کرده است، اگر فرونشست زمین در برخی مناطق کشور به 54سانتی‌متر در سال رسیده و ایران رکورددار فرونشست زمین است، اگر میزان فرسایش خاک در ایران 5برابر متوسط جهانی است و با از دست دادن سالانه 2میلیارد تن خاک صدرنشین فرسایش خاک در جهان است، اگر پدیده خشکیدگی (زوال) بلوط‌ها تا به امروز نزدیک به 2میلیون هکتار از 6میلیون هکتار رویشگاه‌های زاگرسی را نابود کرده، اگر زاینده‌رود خشک شده، اگر باتلاق گاوخونی و جازموریان در حال تبدیل شدن به کانون‌های گردوغبارهستند و اگر 180هزار هکتار عرصه‌های حاشیه پایتخت (دشت قزوین و ورامین) تبدیل به کانون‌های گردوغبار شده همه و همه ریشه در مدیریت غلط منابع آبی کشور دارد. کارشناسان می‌گویند انتقال حوضه به حوضه آب در واقع تداوم همان سیاست‌های مخربی است که محیط‌زیست را تا آستانه بحران پیش برده و اجرای این طرح‌ها بر معضلات موجود دامن می‌زند.
طرح انتقال آب خزر از نگاه نمایندگان مجلس
نماینده مردم دامغان در مجلس شورای اسلامی 24تیرماه96 به ایرنا گفت که مجوز انتقال آب دریای خزر به سمنان به‌دلیل افزایش خشکسالی‌ها و کمبود آب در بسیاری از مناطق شهری و روستایی این استان حداکثر تا 2ماه آینده نهایی می‌شود.
ابوالفضل حسن‌بیگی در توجیه این طرح تصریح کرد: انتقال آب دریای خزر به سمنان برای ریشه‌کنی روند خشکسالی در استان ضروری است و مسئولان استانی باید برای عملیاتی شدن این طرح همصدا شوند.
همان زمان قاسم احمدی‌لاشکی، عضو مجمع نمایندگان مازندران مجلس در گفت‌وگو با خانه‌ملت با تأکید بر برنامه‌محوری سازمان محیط‌زیست در دولت دوازدهم، ضمن مخالفت با طرح انتقال آب خزر به سمنان گفت: در دوره جدید موضوعاتی در رابطه با احیای محیط‌زیست خطه شمال کشور در راستای صیانت از پوشش جنگلی و دریایی لازم است که جلوگیری از انتقال آب دریای خزر به سمنان و ادامه اجرای طرح تنفس جنگل مهم‌ترین آن را شامل می‌شود. انتقال آب، حرکتی است که سرانجام دریاچه ارومیه را به‌دنبال خواهد داشت. احمدعلی کیخا، عضو کمیسیون کشاورزی، آب و منابع طبیعی مجلس تیرماه96 به همشهری گفت: طرح‌های انتقال آب از یک حوضه به حوضه دیگر مثل خزر به ســمنان یا خلیج‌فارس و دریای عمان به داخل کشــور که درطول سال‌های گذشته به دفعات مطرح شده بیش از آنکه پشــتوانه فنی و علمی داشــته باشد ناشــی از وعده‌های انتخاباتی یا درخواست بخشی از مردم بوده‌است. کیخا که دکترای اقتصاد آب از استرالیا دارد، خاطرنشان کرد: به فرض آنکه مطالعات ارزیابی زیست‌محیطی طرح‌های انتقال آب بر اجرای این طرح‌ها صحه بگذارد، در این صورت آیا دولت از منابع مالی لازم برای اجرای چنین طرح‌های پرهزینه‌ای برخوردار است؟ بنابراین، راهکار مقابله با بحران آب را باید در گزینه‌های دیگر جست‌وجو کرد.
واکنش نمایندگان به طرح دوباره انتقال آب خزر
نماینده مردم قائمشهر در مجلس شورای اسلامی چهارشنبه گذشته در واکنش به اجرای طرح انتقال آب خزر به سمنان به پایگاه خبری گزارشگران سبز گفت: رئیس‌جمهور دوباره موضوعی را مطرح کرد که پرونده‌اش بسته شده بود.عبدالله رضیان تصریح کرد: در برنامه ششم تلاش شده که برای اجرای این پروژه بودجه مصوب شود، اما نمایندگان مجلس که همگی هم اهل شمال نیستند، به این مسئله رأی ندادند و ردیف بودجه پروژه انتقال آب خزر به سمنان از برنامه‌های مالی سال‌جاری حذف شد. به‌گفته رضیان پروژه انتقال آب خزر به سمنان یک پروژه غیرکارشناسی است زیرا انتقال آب شور دریا برای رفع نیازهای کشاورزی هزینه‌های سنگینی خواهد داشت و هزینه‌های انتقال آب، انجام این برنامه را فاقد صرفه اقتصادی می‌کند. ولی‌الله نانواکناری، نماینده بابلسر و فریدونکنار نیز با ابراز تأسف از سخنان رئیس‌جمهور گفت: رئیس‌جمهور به بحث‌های کارشناسی بی‌توجه است. سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت نیرو با این طرح مخالف هستند. باید از تجربه‌ای که در دریاچه ارومیه داریم، درس بگیریم. نانواکناری تأکید کرد: موضوع غیرکارشناسی که امروز توسط رئیس‌جمهور مطرح شد، همه صاحب‌نظران را متحیر کرد که چرا چنین اظهارنظری از زبان رئیس‌جمهور جاری شده است.
نابودی ذخایر ژنتیک و افزایش گازهای گلخانه‌ای
استاد گیاه‌شناسی دانشگاه تهران در واکنش به طرح انتقال آب خزر، به همشهری گفت: مهم‌ترین مشکلی که انتقال آب خزر ایجاد می‌کند تغییرات وسیع در اکوسیستم‌های منطقه است. این تغییرات وسیع در شرایطی که محیط‌زیست کشور با انواع معضلات محیط‌زیستی نظیر گردوغبار، فرسایش خاک، فرونشست و نابودی زیست‌بوم‌های آبی مواجه است علاوه بر تخریب‌های گسترده باعث تشدید معضلات موجود می‌شود. در واقع هیچ کشوری با اجرای پروژه‌هایی از این دست به مشکلات خود اضافه نمی‌کند. حسین آخانی تصریح کرد: در حالی می‌خواهند این پروژه را اجرا کنند که متعهد به کاهش گازهای گلخانه‌ای هستیم و بدیهی است که برای شیرین کردن این آب از یک‌سو، و از سوی دیگر برای انتقال آن و گذر از ارتفاعات البرز باید انرژی زیادی مصرف شود که افزایش گازهای گلخانه‌ای را به‌دنبال دارد؛ بنابراین اجرای این پروژه عقلانی نیست. به گفته این عضو هیأت علمی، مسیر عبور انتقال آب، یک مسیر بسیار حساس است که در آن، ذخایر ژنتیک بسیار غنی وجود دارد؛ در نتیجه عبور لوله انتقال آب، آسیب‌های جدی به این ذخایر وارد می‌کند. علاوه براین، پس از انتقال آب، تمرکز فعالیت‌های صنعتی و افزایش جمعیت در مقصد، شرایطی را فراهم می‌کند که تداوم آن وابسته به آبی است که منتقل می‌شود اما اطمینانی به تداوم این آب وجود ندارد. تجربه نشان داده چنین طرح‌هایی به هزار دلیل، ممکن است پس از مدتی به حالت تعلیق دربیاید؛ طبیعی است که تعلیق انتقال آب، خسارت‌های جبران‌ناپذیری بر کشور تحمیل می‌کند.
انتقال آب خزر با کدام توجیه ؟
رئیس انجمن علمی جنگلبانی ایران در واکنش به طرح دوباره انتقال آب خزر به سمنان، به همشهری گفت: در کشور ما برخلاف کشورهای توسعه‌یافته به تأثیر و پیامدهای طرح‌ها و پروژه‌ها در درازمدت توجه نمی‌شود و با همین رویکرد ، اغلب توسعه را به منابع ناپایدار گره می‌زنند. متأسفانه طرح انتقال آب خزر علاوه بر تخریب‌های وسیعی که حین اجرا به‌جا می‌گذارد، آینده تردیدآمیزی دارد. هادی کیادلیری می‌گوید: در مدیریت کلان آب ، راه‌حل بحران آب، در سد‌سازی‌‌ها و انتقال آب از یک منطقه به منطقه دیگر دیده شده و با همین تفکر قرار است آب خزر به سمنان منتقل شود اما آیا می‌توان بدون آمایش و ارزیابی توان یک منطقه طرح‌های کلان را اجرا کرد؟ کیادلیری که دانش‌آموخته دکترای جنگلداری است، تأکید کرد: برخلاف فلات مرکزی ایران که در آن سقوط سطح آب‌های زیر‌زمینی و مصرف آب‌های باستانی را شاهد هستیم، در شمال کشور خشکسالی از ارتفاعات شروع شده به‌طوری که اکثر یخچال‌های باستانی محو شده‌اند و چشمه‌ها و رودخانه‌ها خشک یا این روزها نسبت به گذشته زودتر از موعد مقرر فاقد آب می‌شوند.
به گفته این استاد دانشگاه، حدود 63کیلومتر از مسیر انتقال آب خزر به سمنان از جنگل‌های کشور عبور می‌کند این درحالی است که یکی از بزرگ‌ترین عوامل نابودی جنگل‌های شمال قطعه‌قطعه‌کردن این جنگل‌ها ناشی از اجرای طرح‌های عمرانی مغایر با توسعه پایدار است. علاوه براین، ورود به ذخیره‌گاه‌های ارس و قطع درختان ارس به لحاظ قانونی ممنوع است. کیادلیری گفت: طبق اظهارات کارشناسان، میزان نیاز آب آشامیدنی در سمنان حدود 40میلیون مترمکعب برآورد شده که با اصلاح الگوی مصرف، این میزان آب کاملا قابل تأمین است و دیگر نیازی به اجرای این طرح نیست. براین اساس، آیا با اعتبارات درنظر گرفته‌شده برای پروژه انتقال آب خزر به سمنان نمی‌توان زیرساخت‌ها و الگو‌های مصرف را اصلاح کرد؟ آیا نمی‌توان با آموزش درست، وضعیت را بهبود بخشید؟ صرفه‌جویی 25در صد آب بخش کشاورزی و سایر بخش‌ها برابر با کل آب سد‌های کشور است. او یادآور شد: میزان آب مورد مصرف صنعت در این پروژه بیش از 300میلیون مترمکعب درنظر گرفته شده است. سؤال این است که شهر صنعتی اصفهان حدود 70میلیون مترمکعب آب در صنعت مصرف می‌کند، برای سمنانی که این پتانسیل صنعتی را ندارد چگونه 300میلیون مترمکعب برای مصرف صنعت درنظر گرفته شده است؟
