در طب شرقی از گیاهان و قارچ‌های مختلفی استفاده می‌شود. در این بین، قارچ گانودرما از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. قارچ گانودرما خواص فراوانی برای سلامتی دارد. ازجمله خواص قارچ گانودرما می‌توان به تقویت سیستم ایمنی و مبارزه با سرطانها اشاره کرد. البته برخی معتقدند این قارچ برای سلامتی ضررهایی نیز دارد. در این مطلب به بررسی خواص قارچ گانودرما و عوارض احتمالی مصرف آن می‌پردازیم.
قارچ گانودرما چیست؟
قارچ گانودرما (رِی‌شی یا جان‌افزا) نوعی قارچ است که در مناطق گرم و مرطوب آسیا می‌روید. این قارچ هزاران سال است که عضو ثابت طب شرقی است.
با اینکه بیشتر افراد این قارچ را به‌شکل تازه مصرف می‌کنند، ولی مصرف اَشکال دیگر آن به شکل پودر یا عصاره‌ٔ محتوی مولکول‌های خاص نیز رایج است. این قارچ 400 جزء زیست‌فعال دارد که خواصش از آنها نشئت می‌گیرد. تأثیر مصرف اَشکال مختلف قارچ گانودرما در مطالعات مختلف انسانی و جانوری مورد بررسی قرار گرفته است. برخی از خواص این قارچ در این مطالعات مشخص شده‌اند و برای اثبات قطعی برخی دیگر از خواص آن به مطالعات بیشتری نیاز است.
خواص قارچ گانودرما
1. تقویت دستگاه ایمنی
یکی از مهمترین خواص قارچ گانودرما، تقویت دستگاه ایمنی است. درحالی‌که برخی جزئیات هنوز قطعی نیستند، مطالعات درون‌کشتگاهی نشان می‌دهند که قارچ گانودرما می‌تواند بر ژن‌های گلبول‌های سفید خون تأثیر بگذارد. گلبول‌های سفید خون نقش مهمی در دستگاه ایمنی برعهده دارند. علاوه بر این برخی مطالعات نشان دادهاند که برخی از اشکال قارچ گانودرما ممکن است مسیر التهاب را در گلبول‌های سفید خون تغییر بدهد.
تحقیقات در بیماران سرطانی نشان داده که برخی مولکول‌های یافت‌شده در قارچ گانودرما می‌توانند فعالیت یک نوع از گلبول‌های سفید به نام «سلول‌های کُشنده‌ٔ طبیعی» را افزایش بدهند. این سلول‌ها می‌توانند با عفونت‌ها و سرطانها در بدن بجنگند.
یک مطالعهٔ دیگر نشان داده قارچ گانودرما می‌تواند تعداد برخی از انواع گلبول‌های سفید خون (لنفوسیت‌ها) را در مبتلایان به سرطان روده‌ٔ بزرگ افزایش بدهد.
بیشتر خواص قارچ گانودرما در افرادی مشاهده شده که به بیماری مبتلا هستند. بااین‌حال برخی شواهد از خواص این قارچ برای افراد سالم نیز حکایت دارد.
در یک مطالعه این قارچ توانست عملکرد لنفوسیت‌ها را در مبارزه با عفونت‌ها و سرطانها در ورزشکارانی که در معرض شرایط استرس‌زا هستند، بهبود بدهد.
قارچ گانودرما محتوی ترکیبات آلی است که تأثیرشان در تقویت سلول‌های دستگاه ایمنی و افزایش سلامت دستگاه ایمنی به اثبات رسیده است.
همچنین این قارچ توانست رشد 5 قارچ بیماری‌زای مختلف را تا 58٪ کاهش بدهد. مصرف قارچ گانودرما همراه با آنتی‌بیوتیک‌ها توانست فعالیت ضدمیکروبی آنتی‌بیوتیک‌ها را افزایش بدهد.
عصاره‌ٔ قارچ گانودرما می‌تواند زمان بهبود زخم‌ها را به‌طور چشمگیری کاهش بدهد. همچنین عصاره‌ٔ قارچ گانودرما فعالیت ضدمالاریایی دارد و همزمان می‌تواند از بروز آسیب به کبد جلوگیری کند.
البته مطالعات دیگری در بزرگسالان سالم انجام گرفته که هیچ بهبودی را در عملکرد دستگاه ایمنی یا التهابات پس از 4 هفته مصرف عصاره‌ی این قارچ نشان نمی‌دهد.
درمجموع مشخص است قارچ گانودرما بر گلبول‌های سفید و عملکرد دستگاه ایمنی تأثیر می‌گذارد. بااین‌حال برای مشخص‌شدن میزان این تأثیر به مطالعات بیشتری نیاز است.
2. خواص ضدسرطان
بسیاری از افراد این قارچ را به‌خاطر خواص ضدسرطانی‌اش مصرف می‌کنند. قارچ گانودرما در پیشگیری و بهبود برخی سرطانها مانند سرطان سینه و سرطان پروستات مؤثر است. این ویژگی از طریق کاهش التهابات و جلوگیری از رشد تومورها انجام می‌گیرد. در یک مطالعه بر روی 4000 زن مبتلا به سرطان پستان که درمان شده بودند، 59٪ از آنان از قارچ گانودرما استفاده می‌کردند. علاوه‌براین در چند مطالعه‌ی درون کشتگاهی مشاهده شد قارچ گانودرما می‌تواند موجب مرگ سلول‌های سرطانی بشود. بااین‌حال نتایج این مطالعات در برخی موارد در میان انسان‌ها و جانوران تفاوت داشت.
از قارچ گانودرما می‌توان در درمان سرطان خون نیز استفاده کرد. قارچ گانودرما می‌تواند خستگی، افسردگی و اضطراب را در مبتلایان به سرطان پستان و کسانی که آن را درمان کرده‌اند، بهبود بدهد.
قارچ گانودرما بر روی هورمون تستوسترون تأثیراتی دارد. از این‌رو مطالعه‌ای صورت گرفت تا تأثیر این قارچ بر روی سرطان پروستات مشخص بشود. در ابتدا مطالعات بر روی یک مورد نشان داد که این قارچ می‌تواند به درمان سرطان پروستات کمک بکند. ولی در مطالعات گسترده‌تر بعدی نتیجه‌‌ی مشابهی مشاهده نشد.
همچنین مطالعاتی بر روی قارچ گانودرما انجام گرفت تا تأثیر احتمالی آن در درمان سرطان روده‌ٔ بزرگ مورد بررسی قرار بگیرد. برخی مطالعات نشان داد درمان یک ساله با قارچ گانودرما می‌تواند تعداد و اندازه‌ٔ تومورها را در روده‌ٔ بزرگ کاهش بدهد. علاوه‌براین نتایج حاصل از چندین مطالعه نشان می‌دهد این قارچ می‌تواند بر بیماران سرطانی تأثیر مثبتی داشته باشد. این فواید از طریق افزایش فعالیت گلبول‌های سفید خون است که در مبارزه با سرطان و بهبود کیفیت زندگی در مبتلایان به سرطان مؤثر است. با این‌حال پژوهشگران توضیح دادهاند که قارچ گانودرما باید همراه با درمان‌های معمول مصرف بشود و نباید این قارچ را جایگزین درمان‌های رایج کرد.
البته بسیاری از مطالعات از تأثیر قارچ گانودرما بر سرطان کیفیت بالایی ندارند و به مطالعات بیشتری در این زمینه نیاز است.
3. مبارزه با خستگی و افسردگی
شاید تأثیر قارچ گانودرما در تقویت دستگاه ایمنی آن‌قدر موردتأکید قرار گرفته شده که باعث غفلت ما از سایر خواص آن شده است. این در حالی است که قارچ گانودرما خواص دیگری نیز دارد. ازجملهٔ این خواص می‌توان به کاهش خستگی و افسردگی و درنتیجه بهبود کیفیت زندگی اشاره کرد. در یک مطالعه تأثیر قارچ گانودرما بر روی 132 فرد مبتلا به ضعف اعصاب بررسی شد. ضعف اعصاب با درد، گیجی، سردرد و حساسیت همراه است. پژوهشگران دریافتند در اثر مصرف 8 هفته‌ای مکمل قارچ گانودرما، خستگی افراد کاهش یافته و افراد بیشتر احساس تندرستی می‌کنند.
مطالعهٔ دیگری بر روی 48 زن مبتلا به سرطان پستان که درمان شده بودند، نشان داد در اثر مصرف 4 هفته‌ای پودر قارچ گانودرما، خستگی افراد کاهش و کیفیت زندگی‌شان بهبود یافت. همچنین این افراد کمتر دچار اضطراب و افسردگی شدند. همچنین در مطالعهٔ دیگری مصرف قارچ گانودرما همراه با روند درمان توانست عوارضی مانند خستگی و افسردگی را در این زنان بهبود بدهد.
درحالی‌که برخی خواص قارچ گانودرما برای بیماران به اثبات رسیده، هنوز خواص این قارچ برای افراد سالم به‌طور دقیق مشخص نشده است.
4. سلامت قلب
یک عصاره از پروتئین‌های موجود در قارچ گانودرما توانست فشار خون موش‌های مبتلا به فشار خون بالا را تا مدت 8 ساعت کاهش بدهد.
همچنین قارچ گانودرما می‌تواند از آسیب به سلول‌های دیواره‌ٔ رگ‌های خونی بکاهد.
قارچ گانودرما می‌تواند کلسترول و مقاومت به انسولین را در بیماران دیابتی کاهش بدهد.
یک مطالعهٔ 12 هفته‌ای بر روی 26 فرد نشان داد قارچ گانودرما می‌تواند کلسترول خوب را افزایش و تری‌گلیسرید را کاهش بدهد. اگرچه برخی تحقیقات دیگر در بزرگسالان سالم هیچ بهبودی را در سطح کلسترول و تری‌گلیسرید افراد نشان نداد. به‌عنوان مثال در یک مطالعه پژوهشگران مشاهده کردند مصرف قارچ گانودرما برای بیش از 16 هفته هیچ بهبودی را در کلسترول نشان نداد.
با تمام این تفاسیر به مطالعات بیشتری برای بررسی تأثیر مصرف قارچ گانودرما و سلامت قلب نیاز است.
5. کنترل قند خون
برخی مطالعات نشان دادهاند مولکول‌های قارچ گانودرما می‌توانند قند خون را در جانوران کاهش بدهند. برخی مطالعات اولیه در انسان نیز نتایج مشابهی را نشان می‌دهند. بااین‌حال بیشتر مطالعات خلاف این یافته‌ها را نشان می‌دهند. بعد از ارزیابی صدها شرکت‌کننده، پژوهشگران هیچ بهبودی را در قند خون ناشتای شرکت‌کنندگان مشاهده نکردند. نتایج حاصل از مطالعات متناقض هستند. در برخی موارد قارچ گانودرما توانست قند خون را پایین بیاورد و در برخی موارد تأثیر خاصی نداشت. در این زمینه نیز به مطالعات بیشتری نیاز است.
6. خاصیت آنتی‌اکسیدانی و کاهش التهابات
برخی مطالعات از تأثیر قارچ گانودرما در کاهش التهابات در بیماری روماتیسم، آسم و کاهش التهابات غشایی که چشم و پلک را می‌پوشاند، حکایت دارند. 14 روز مصرف قارچ گانودرما توانست شاخص‌های ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی را بهبود دهد و از خون در برابر آسیب‌های اکسیداتیو محافظت بکند. پژوهشگران همین عامل را دلیل استفاده از قارچ گانودرما به‌عنوان داروی ضدالتهاب در طب سنتی آفریقایی و چینی می‌دانند.
انواع مختلفی از عصاره‌های قارچ گانودرما توانستند از خود خاصیت ضدالتهابی و آنتی‌اکسیدانی نشان دهند و برای درمان بیماری‌های مرتبط با التهابات مفید باشند.
آنتی‌اکسیدان‌ها مولکول‌هایی هستند که می‌توانند از آسیب به سلول‌ها جلوگیری کنند. به‌خاطر همین ویژگی مصرف غذاها و مکمل‌های با خاصیت آنتی‌اکسیدانی طرفداران بیشتری پیدا کرده است. بسیاری معتقدند قارچ گانودرما خاصیت آنتی‌اکسیدانی بالایی دارد. با این‌حال چندین مطالعه تغییری را در سطح 2 آنزیم آنتی‌اکسیدانی مهم خون پس از مصرف 4 تا 12 هفته‌ای قارچ گانودرما نشان نداد.
7. بهبود آلرژی
براساس مطالعات عصاره‌ٔ قارچ گانودرما می‌تواند هر 4 نوع واکنش آلرژیک را مهار کند یا کاهش بدهد. قارچ گانودرما برای درمان بیماری‌های مختلفی ازجمله برونشیت مزمن استفاده می‌شود. زیرا می‌تواند هیستامین را کاهش بدهد. مطالعات نشان می‌دهند ترکیبات موجود در قارچ گانودرما با موفقیت مانع از تولید هیستامین از ماست‌سل‌ها (از سلول‌های طبیعی مغزاستخوان که به تعداد زیاد در بافت پیوندی یافت می‌شوند) شدند و همزمان به ثبات این سلول‌ها کمک می‌کنند.
8. محافظت از دستگاه گوارش
قارچ گانودرما می‌تواند از بروز زخم معده و سایر قسمت‌های دستگاه گوارشی جلوگیری بکند.
9. کلیه و کبد
14 بیمار مبتلا به پروتئینوری که از نشانه‌های بیماری های کلیوی است، شروع به مصرف قارچ گانودرما کردند. پروتئینوری همه‌ٔ آنها پس از مدتی بهبود یافت و دستگاه ایمنی‌شان دوباره تنظیم شد.
قارچ گانودرما توانست از موش‌ها در برابر آسیب کبدی ناشی از مصرف متوسط روزانه‌‌ٔ الکل محافظت بکند.
در حیوانات آلوده به مالاریا قارچ گانودرما توانست همزمان از آسیب‌های کبد و عفونت بالقوه‌ٔ مالاریا جلوگیری بکند.
10. محافظت از ساختار اعصاب
قارچ گانودرما توانست عملکرد مغز را در موش‌های مصرف‌کننده‌ٔ الکل بهبود بدهد. این ویژگی از طریق افزایش تأمین انرژی مغز و کاهش پیام‌رسان‌های عصبی بازدارنده اتفاق افتاد. قارچ گانودرما خاصیت ضدتشنج دارد. این قارچ از TNF-آلفا و IL-1 می‌کاهد که از سیتوکین‌های مؤثر در بروز صرع هستند.
11. کمک به خوابیدن
متخصصین طب سنتی ژاپنی و چینی به‌خاطر خاصیت خواب‌آور قارچ گانودرما آن را برای درمان بی‌خوابی تجویز می‌کنند.
مقدار مصرف
برخلاف برخی غذاها و مکمل‌ها، میزان مصرف قارچ گانودرما به شکل مصرفی آن بستگی دارد. بیشترین مقدار مصرفی برای زمانی است که فرد بخواهد خود قارچ را مصرف بکند. در این موارد فرد می‌تواند بین 25 تا 100 گرم قارچ گانودرما در روز مصرف بکند. این مقدار برای عصاره‌ٔ خشک‌شده‌‌ٔ آن باید تقریبا یک‌دهم قارچ گانودرمای تازه باشد. به‌عنوان مثال افرادی که 50 گرم قارچ گانودرمای تازه مصرف می‌کنند باید تقریبا 5 گرم از عصاره‌ٔ قارچ گانودرما را استفاده بکنند. مقدار مصرفی عصاره‌ٔ قارچ از بین 1٫5 تا 9 گرم در روز متغیر است. علاوه بر این برخی مکمل‌ها ممکن است فقط محتوی بخش خاصی از این قارچ باشند که در این صورت باید مقدار مصرفی پایین‌تر هم بیاید.
خطرها و عوارض احتمالی قارچ گانودرما
باوجود شهرت خوب قارچ گانودرما برخی افراد سلامت آن را زیر سؤال می‌برند. برخی تحقیقات نشان می‌دهند کسانی که به‌مدت 4 ماه از قارچ گانودرما استفاده می‌کنند، دو برابر بیشتر از دیگران در معرض بروز عوارض هستند. بااین‌حال این تأثیرات خفیف بوده و به‌صورت افزایش اندک احتمال ناراحتی معده و مشکلات گوارشی بروز می‌کند. همچنین هیچ تأثیر منفی‌ای بر سلامت کبد گزارش نشده است.
همچنین یک تحقیق دیگر نشان داد مصرف 4 هفته‌ای عصاره‌ٔ قارچ گانودرما هیچ تأثیر مخربی بر سلامت کلیه و کبد ندارد. برخلاف این گزارش‌ها، مشکلات جدی کبدی در 2 مورد از مطالعات گزارش شده است. هردوی این افراد در گذشته با مصرف قارچ گانودرمای تازه دچار عوارض نشده بودند. اما با تغییر مصرف آن به شکل عصاره‌ٔ پودرشده، دچار برخی عوارض جانبی شدند.
قابل توجه است که بسیاری از مطالعات بر روی قارچ گانودرما اطلاعاتی راجع به سلامت یا عوارض آن را به همراه ندارند. بنابراین در این زمینه اطلاعات محدودی در دست است.
در برخی موارد نادر نیز قارچ گانودرما با تقویت دستگاه ایمنی موجب بدترشدن وضعیت مبتلایان به بیماری‌های خودایمنی شد.
درمجموع برخی افراد باید قارچ گانودرما را با احتیاط بیشتری مصرف بکنند. این دسته شامل زنان باردار یا شیرده، افراد دارای اختلالات خونی، افرادی که می‌خواهند عمل جراحی داشته باشند و افراد با فشار خون پایین می‌شود.
سخن آخر
قارچ گانودرما یک قارچ معروف در طب شرقی است. قارچ گانودرما می‌تواند دستگاه ایمنی را با تقویت گلبول‌های سفید خون تقویت بکند. همچنین این قارچ می‌تواند اندازه و تعداد تومورها را در برخی سرطانها کاهش و کیفیت زندگی را در برخی مبتلایان به سرطان بهبود بدهد.
بیشتر مطالعات انسانی نشان دادهاند که این قارچ نمی‌تواند کلسترول، قند خون و آنتی‌اکسیدان‌ها را بهبود بدهد. اما قارچ گانودرما می‌تواند در برخی موارد در بهبود خستگی و افسردگی مؤثر باشد.