رکسانا خوشابی؛ کارشناس ارشد مشاوره
شب یلدا یا شب چله آخرین روز آذرماه، شب اول زمستان و درازترین شب سال است.
ایرانیان باستان با باور به اینکه فردای شب یلدا با طلوع خورشید، روزها کمی بلندتر شده و تابش نور بیشتر خواهد شد، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش خورشید نامیده و برای آن جشن بزرگی برپا می‌کردند.
کلمه یلدا به معنی ولادت، زایش و تولد است.
از دوران باستان تاکنون ایرانیان بر این باور بودند که از فردای این شب، یعنی شب یلدا به دلیل بلندتر شدن طول روز و کاهش طول شب، تابش نور ایزدی افزایش می‌یابد و به همین دلیل این شب را شب زایش مهر و شب زایش خورشید می‌دانند.
از غروب آفتاب 30 آذر تا طلوع آفتاب 1 دی را شب یلدا یا شب چله می‌گویند.
این شب بلندترین شب سال است و پس از آن طول روز بلند و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شود و ایرانیان چندین هزار سال است که این شب را تا طلوع آفتاب بیدار می‌مانند.
نور، روز و روشنایی خورشید، نشانه‌هایی از خداوند بود، در حالی که شب، تاریکی و سرما نشانه‌هایی از اهریمن!
مشاهده تغییرات مداوم شب و روز مردم را به این باور رسانده بود که شب و روز یا روشنایی و تاریکی در یک جنگ همیشگی به سر می‌برند.
روزهای بلندتر، روزهای پیروزی روشنایی بود، در حالی که روزهای کوتاه‌تر، نشانه‌ای از غلبه تاریکی! بنابراین می‌توانیم به فرزندان خود بگوییم جشن شب یلدا جشنی است که از 7 هزار سال پیش تاکنون در میان ایرانیان برگزار می‌شود، یعنی حدود 7 هزار سال پیش نیاکان ما به دانش گاه‌شماری دست پیدا کردند و دریافتند که نخستین شب زمستان، بلندترین شب سال است.
مراسم و آداب جشن
آیین شب یلدا یا شب چله، خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار و شیرینی و میوه‌های گوناگون است که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی هستند.
در این شب فال گرفتن از اشعار زیبای کتاب حافظ نیز مرسوم است.
می‌توانیم آماده کردن خوراکی‌های شب یلدا را به کمک کودکان‌مان انجام بدهیم، یعنی از آنها بخواهیم در دانه‌دانه کردن انارها ما را یاری کنند، سفره یا میز شب یلدا را بچینند و آماده کنند، یکی دو بیت یا غزل حافظ را حفظ کنند و بخوانند و مراسم یلدا را یاد بگیرند.
باید تا جایی که می‌توانیم آنها را تشویق کنیم روش‌های مبتکرانه‌ای ابداع کنند تا یلدا را زیباتر و دلنشین‌تر کنند.
آیین‌های جشن شب یلدا
همان‌طور که گفته شد، یکی از آیین‌های شب یلدا در ایران، تفال با دیوان حافظ است. مردم، دیوان اشعار لسان‌الغیب را با نیت خاصی باز می‌کنند و فال دل خویش را از او طلب می‌کنند.
در برخی دیگر از شهرهای ایران نیز شاهنامه‌خوانی رواج دارد.
بازگویی خاطرات و قصه‌گویی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها نیز یکی از مواردی است که یلدا را برای خانواده ایرانی دلپذیرتر می‌کند، اما همه اینها روش‌هایی است تا خانواده‌ها گرد یکدیگر آیند و بلندترین شب سال را با شادی به صبح برسانند.
در سراسر ایران زمین، جایی را نمی‌یابید که خوردن هندوانه در شب یلدا جزء آداب و شیوه آن نباشد.
در جاهای گوناگون ایران، از گونه‌های تنقلات و خوراکی‌ها به اقتضای شیوه زندگی مردم منطقه بهره برده می‌شود، اما معمولا هندوانه میوه‌ای است که هیچ‌گاه از قلم نمی‌افتد، زیرا شمار زیادی به این باورند که اگر مقداری هندوانه در شب چله بخورند، در سراسر چله بزرگ و کوچک یعنی زمستانی که در پیش دارند، سرما و بیماری بر آنها غلبه نخواهد کرد.
بسیاری از ایرانیان در شب یلدا به شب‌زنده‌داری می‌پردازند و برخی نیز بسیاری از دوستان و بستگان خود را دعوت می‌کنند.
آنها در این شب سفره‌ای آماده می‌کنند که بی‌شباهت به سفره هفت‌سین نوروز نیست.
انواع آجیل و تنقلاتی چون نخودچی، کشمش، حلوا شکری، رنگینک و خرما و میوه‌هایی چون انار و به ویژه هندوانه، خوراکی‌های این شب را تشکیل می‌دهند و این اطلاعاتی است که ما به عنوان مادر و پدر باید بدانیم و آن را به فرزندان‌مان نیز انتقال دهیم.
انتقال روح و پیام‌های اصیل یلدا
شب یلدا برای کودکان و نوجوانان، مهم‌تر از بزرگسالان است، چون برای آنها ضروری و لازم است با آداب و رسوم ایرانی آشنا شوند، آنها را یاد بگیرند و در سال‌های آینده، به نسل بعد از خود منتقل کنند.
بهتر است والدین مراقب باشند تا روح و جوهر اصلی این آداب به فرزندان‌شان منتقل شود، نه تنها ظواهر، تجملات و خوراکی‌های آن!
یعنی فرزندان‌مان یاد بگیرند که این شب را با مو سپیدان و بزرگ‌ترهای فامیل و خانواده‌ها، یعنی با مادربزرگ‌ها، پدربزرگ‌ها و مسن‌تر‌های فامیل بگذرانند، گوشی‌ها و تلفن‌های همراه را کنار بگذارند، از فضای مجازی فاصله بگیرند و با فضای واقعی آشتی کرده و به خاطرات و داستان‌های مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌ها گوش بدهند، تجربه‌های آنها را بشنوند و درس‌های آن تجارب را درک کنند و یاد بگیرند.
شعر و تاثیر شعر در زندگی
یلدا فرصت خوبی است برای شعرخوانی و وارد کردن اشعار زیبای شعرای پارسی‌گوی به زندگی. متاسفانه در سالیان اخیر آشنایی جوانان با شعر پارسی کمتر شده، در حالی که اشعار پارسی، منابع غنی برای درک معنویات و عرفان و همچنین درک جهان هستند.
شعر می‌تواند روحیه را لطیف‌تر کند و معلومات را افزایش بدهد و دانش واژه‌ای را ارتقا ببخشد، بنابراین هر قدر که فرزندان ما بیشتر با شعر آشنا شوند، فرهیخته‌تر شده و گویی با ابزار جدیدی برای ابراز خود و عقاید و نظرات خود و همچنین ابراز احساسات و عواطف آشنا شده‌اند و هر قدر ابراز عواطف و احساسات بیشتر و موثر‌تر باشد، فرد از سلامت روان بیشتری برخوردار خواهد بود.
درک بیشتر افکار و آرای دیگران
فرزندان ما باید یاد بگیرند که دیگران و خصوصا بزرگترها را درک کنند.
چه بهتر که این بزرگترها، عزیزان خود آنها باشند، عزیزانی مانند مادربزرگ، پدربزرگ، عمه، خاله، عمو، دایی و همسران‌شان. بزرگترها هم دوست دارند که با نظرات و عقاید نسل جدید آشنا شوند و کوچک‌ترهای فامیل را درک کنند.
شب یلدا فرصت مناسبی برای این هم‌فهمی و درک متقابل است، چون همه می‌توانند در محیطی شاد و مناسب، نظرات خود را مودبانه ابراز کنند و برای این ارتباط خانوادگی و فامیلی احترام قائل شوند، آن را به رسمیت بشناسند و تا آخر عمر امتداد دهند.
