فرهیختگان: وزارت اقتصاد در کنار وظایف اصلی خود، عهده‌دار چند مسئولیت مهم در کشور است که در نگاه برخی کارشناسان اساسا این مسئولیت‌ها باید در ساختاری فرای دولت و وزارت اقتصاد قرار داشته باشد. مرکز اطلاعات مالی و مبارزه با پولشویی (FIU) که مسئولیت دریافت، تجزیه و تحلیل گزارش‌های تراکنش‌های مشکوک و سایر اطلاعات مربوط به پولشویی، جرایم منشأ مرتبط و تامین مالی تروریسم و ارسال نتایج به‌دست‌آمده به مراجع ذی‌صلاح را برعهده دارد، امروز جزئی از این وزارتخانه است و این روزها پس از آنکه حاشیه‌های اجرای action plan گروه ویژه اقدام مالی یا همان FATF زیاد شده، ایده‌های مهم و ضروری درخصوص تحولات بنیادین درخصوص این مرکز ارائه شده است. سیدیاسر جبرائیلی، پژوهشگر و کارشناس اقتصاد سیاسی معتقد است اصولا FIU باید به جای دولت در قوه قضائیه باشد و برای این عقیده خود نیز استدلال‌هایی مبتنی‌بر قوانین و ظرفیت‌های داخلی و همچنین تجربه‌های خارجی دارد. مشروح این سخنان را در گفت‌وگوی «فرهیختگان» با وی در ادامه می‌خوانید.
فقدان اشراف حاکمیتی بر روندهای مالی یعنی نظارت از محیط مستعد فساد حذف شود
ایده انتقال FIU به قوه قضائیه دارای چه استدلال‌های علمی و ضرورت‌های امروز کشور است و چرا باید این تغییر اساسی صورت پذیرد؟
ما برای جلوگیری از فساد در بخش مالی حتما نیازمند اشراف اطلاعاتی بر روندهای مالی هستیم؛ یعنی اگر این اشراف وجود نداشته باشد، مانند این است که عملا به دست خود یک بانک را از تجهیزات ایمنی همانند دوربین و... خلع سلاح کنیم تا انگیزه برای سارقان برای ورود به بانک ایجاد شود.
فقدان اشراف حاکمیتی بر روندهای مالی به این معناست که نظارت و دیدبانی را از محیط مستعد فساد حذف کنید، بنابراین وجود یک نهاد مربوط به اطلاعات مالی در کشور قطعا ضروری است. این از آن چیزهای خوبی است که خود باید داشته باشیم. در مقابل اما نکته خیلی مهم درباره FIU این است که اگر این مرکز را در چارچوب FATF یعنی در چارچوب دستورالعمل‌های FATF فعال کنیم، این فرصت برای جلوگیری از فساد تبدیل به تهدید خواهد شد، لذا چنین اقدامی یک تهدید برای اقتصاد کشور است و بردن روندهای مالی کشور زیر ذره‌بین سیستم‌های اطلاعاتی بیگانه خواهد بود. این موضوع هم به این علت است که مبادلات اطلاعاتی بین FIUها پیش‌بینی شده است و با توجه به اقداماتی که غربی‌ها علیه ما انجام می‌دهند، روشن است که تلاش خواهند کرد تا اطلاعات این بخش از اقتصاد ما را به دست بیاورند، بنابراین اشراف اطلاعاتی لازم است.
FIU لازم است، اما فارغ از FATF باید این موضوع دیده شود. در این زمینه باید این را در نظر گرفت که FATF با کنوانسیون‌های پالرمو و CFT زیرساخت حقوقی برای انتقال اطلاعات به خارج را فراهم می‌کند، لذا داشتن FIU ضروری است، ولی حتما باید از الحاق به کنوانسیون پالرمو و CFT و برقراری ارتباط به شکل مدنظر دولت به این کنوانسیون‌ها پرهیز کنیم.
خروج FIU از دستگاه اجرایی راه سیاسی‌کاری در مبارزه با فساد را می‌بندد
چرا حضور FIU در دستگاه قضایی فرصت است؟
من چند نکته درباره این موضوع دارم؛ ما مشکلاتی که در تعامل پرونده‌های فساد در سال‌های گذشته بین دستگاه اجرایی و دستگاه قضایی خود داشتیم، این بود که فساد اتفاق افتاده بود، اما به دلیل اینکه دولت‌ها تعلقات سیاسی به جریان‌ها داشته یا انگیزه‌های سیاسی داشتند، از تشکیل پرونده فساد و ارسال آن به قوه قضائیه خودداری کردند.
قصه حقوق‌های نجومی و قصه بدهی‌های بانکی را می‌بینید. اینها مواردی از فسادهای پولی و مالی است که در قوه مجریه اتفاق افتاده، اما به خاطر اینکه باید پرونده تشکیل می‌شد و به قوه قضائیه می‌رفت، این پرونده تشکیل نشده و الان می‌بینید که چند سال از فرمان رهبری درباره حقوق‌های نجومی می‌گذرد، ولی هیچ اتفاقی رخ نداده است. آقا فرمودند برخورد شود و نشد و همچنین در مورد مسائل دیگر نیز اینچنین بود.
پس مشکلی اینجا وجود دارد که اگر FIU در قوه مجریه فعالیت کند، فردا باید منتظر این دست سیاسی‌کاری‌هایی که درباره پرونده‌های آشکار فساد که در دولت‌های مختلف اتفاق افتاده یا می‌افتاد، باشید. آقایان مجمع تشخیص و دیگرانی که می‌خواهند درباره این تصمیم بگیرند، باید به سابقه این امر توجه کنند که تجربیاتی داریم که اینها ترجیح بر تئوری‌هایی دارند که تجربه نشده‌اند. باید این تجربیات را مدنظر قرار دهیم. تجربه گذشته می‌گوید اینکه انتظار داشته باشید برای یک فساد در قوه مجریه پرونده تشکیل شود و به قوه قضائیه بیاید و رسیدگی شود، با این اختلالات مواجه است.
ایراد دیگر استقرار FIU در قوه مجریه این است که چون دولت بخشی از نظام اجرای قانون و حکم ما نیست، انگیزه مبارزه با فساد کاهش می‌یابد، لذا به تجربه دیده‌ایم که مسیر تشکیل پرونده برای مفاسد در دولت با دست‌اندازهایی مواجه است و اقدام لازم با تاخیر صورت می‌گیرد. علاوه‌بر این باید گفت ما امروز یک بحران اطاله دادرسی داریم و با این اقدام یک بحران جدید برای رسیدگی به مفاسد هم ایجاد می‌کنیم؛ یعنی به خاطر مبادلات بین‌دستگاهی پرونده‌ها با تاخیر فرآیند خود را طی خواهند کرد.
بانک جهانی هم تجربه استقلال FIU از دستگاه اجرایی را مثبت می‌داند
نکته بعدی این است که در گزارش بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول هم به این اشاره شده است؛ در صفحه 11 این گزارش آمده که استقلال FIUهایی که در قوه مجریه هستند، زیر سوال است! لذا یکی از ضرورت‌هایی که بتوانیم با فساد مالی برخورد کنیم این است که نیاز داریم FIU از قوه مجریه استقلال داشته باشد. اصلا باید گفت فلسفه تفکیک قوه قضائیه از قوه مجریه هم همین است؛ یعنی اگر دستگاه قضایی زیر نظر دولت بود، چه اتفاقاتی رخ می‌داد؟ به همان دلیل FIU هم نباید زیر نظر دولت باشد؛ مخصوصا در ساختار نظام سیاسی ما.
سامانه مناسب برای اجرای وظایف FIU در قوه قضائیه پیش‌بینی شده
در رابطه با تشکیل FIU در قوه قضائیه برخی منتقدان می‌گویند اگر این ایده اجرا شود، نیازمند ایجاد ساختار جدید در آنجا هستیم، نظر شما چیست؟
این نقد جواب دارد. ماده 117 قانون برنامه ششم توسعه قوه قضائیه را مکلف کرده تا پایان سال دوم اجرای قانون برنامه توسعه یعنی تا پایان سال جاری یک سامانه الکترونیک ایجاد کند که امکان پاسخگویی فوری و برخط استعلامات موردنیاز مراجع قضایی ذی‌صلاح درخصوص اموال اشخاص محکوم‌شده را داشته باشد. این مرکز باید به‌صورت متمرکز تحت نظارت مستقیم رئیس قوه قضائیه فعالیت کند و از طریق دسترسی برخط به کلیه بانک‌های اطلاعات افراد حقیقی و حقوقی، نیازهای کشور را درخصوص تکمیل فرآیندهای قضایی تامین کند.
این اقدام باید صورت بگیرد تا توقیف اموال مذکور به سرعت و به سهولت انجام شود. پس سامانه مشابهی در قوه قضائیه در برنامه ششم ما پیش‌بینی شده است. حالا باید از قوه قضائیه سوال شود که این سامانه را ایجاد کرده یا خیر؟ به نظر من این سامانه همان FIU است؛ یعنی این چیزی که ماده 117 قانون برنامه ششم از قوه قضائیه خواسته ایجاد کند، همان FIU است، منتها دایره عمل آن قدری گسترده‌تر است. اینجا بعد از محکومیت است و در FIU بررسی روندهای مشکوک و تشکیل پرونده هم هست، بنابراین این ساختار وجود دارد و ساختار دیگری لازم نیست، که برخی آقایان گفته‌اند دردسر درست می‌شود، این انتقاد وارد نیست.
گفته می‌شود که کار FIU یک کار اجرایی است. این انتقاد صحیح نیست؟
خیر، کار FIU اجرایی نیست. FIU گزارش تولید نمی‌کند. تولیدکنندگان گزارش مشکوک دستگاه‌های اجرایی هستند. FIU این گزارش‌ها را دریافت و آنالیز کرده و هر جا لازم است پیگیری می‌کند و تشکیل پرونده می‌دهد، بنابراین این انتقاد هم وارد نیست که کار FIU یک کار اجرایی است.
علاوه‌بر این، با اخباری که چند وقت پیش توسط برخی نمایندگان مجلس و برخی رسانه‌ها منتشر شد، تهدید دیگری هم متوجه FIU است؛ اینکه اطلاعات ما به خارج از کشور برود و اشراف اطلاعاتی دشمن در روندهای مالی ما ایجاد شود. هم ماجرای مذاکرات برجام و حضور آقای دری اصفهانی را می‌توان مدنظر داشت و هم ماجرایی که عرض کردم چند وقت پیش منتشر شد و اخباری که باید بررسی شود، درخصوص رئیس FIU گفته شد.
لذا باید بدانیم که تهدید جدی این است که اطلاعات مالی ما به خارج از کشور برود. ما امروز در جنگ اقتصادی هستیم. در جنگ اقتصادی همانند هر جنگ دیگری اشراف اطلاعاتی برای به هدف خوردن حملات دشمن ضروری است و نباید اجازه دهیم این اشراف ایجاد شود.
برخی این را بیان می‌کنند که تعاملات خارجی قوه قضائیه ضعیف است و این تعاملات در دولت قوی است و برای مبادلات اطلاعات در دولت این اتفاق بهتر رخ می‌دهد!
ما می‌گوییم اتفاقا این حسن است که FIU را در جایی ایجاد کنیم که امکان درز اطلاعات از آن به خارج از کشور خیلی سخت‌تر باشد، بنابراین این انتقاد هم وارد نیست. گزارش بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول درباره ایجاد FIU در قوه قضائیه سه حسن را ذکر کرده است؛ از نظر مداخله سیاسی این اتفاق متضمن استقلال بالایی است. دوم اینکه اطلاعات مستقیما در اختیار نهادی قرار می‌گیرد که باید هم تحقیقات و هم محاکمه کند؛ هر دوی اینها وظیفه قوه قضائیه است. حالا چه ضرورتی دارد اطلاعات را در جای دیگر انباشت کرده و سپس از آنجا به جای دیگر ارسال کنید؟
حسن سوم این است که به مقامات قضایی این اجازه را می‌دهد به‌سرعت اقداماتی نظیر ضبط دارایی‌ها و فریز کردن حساب‌های بانکی و بازجویی‌ها و بازداشت‌ها را انجام دهند. این سرعت در رسیدگی به فساد خیلی مهم است و ما خود را نباید از این امتیاز محروم کنیم.
