قدیمی ترین روستای تاریخی جهان از پلکان می افتد؟! + تصاویر

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، پویا طالب نیا در نشست بررسی وضعیت منطقه هورامان در جمع خبرنگاران اعزامی به کردستان اظهار داشت: منطقه هورامان به عنوان یکی از قدیمی ترین یکجانشینی در تاریخ بشریت است، و هم اکنون با توجه به ثبت ملی چند اثر در این منطقه به دنبال ثبت ملی هورمان در یونسکو هستیم و در حال تکمیل پرونده آن هستیم که البته با مشکلاتی نیز مواجه هستیم.

وی ادامه داد: به هر حال ساخت خانه های با معماری پلکانی و از جنس سنگ نسبت به مصالح دیگر بسیار گرانتر است بطوریکه یک کمتر ساخت چنین خانه های با سنگ مبلغی برابر با 50 هزار تومان هزینه می برد ولی با آجر مبلغی برابر با 5 هزار تومان، بنابراین باید در این زمینه افراد ساکن این مناطق از نظر مالی مورد حمایت قرار گیرند تا انگیزه خود برای ساخت خانه های سنگی را از دست ندهند.

طالب نیا همچنین به مشکل ساخت خانه های خطی برخلاف ساختار خانه های پلکانی گریزی زد، گفت: ساختار معماری خانه های مناطق هورامان که در بر گرفته از بیش از 60 تا 70 روستا است و حتی تا مناطقی از عراق نیز گسترش دارد، پلکانی است، یعنی اگر سه طبقه بنا وجود داشته باشد بنای سوم 120 متر، بنای دوم 100 متر و بنای اول باید 80 متر مساحت داشته باشد ولی هم اکنون شاهد ساخت اناع خانه ها با مصالح آجر و به صورت خطی هستیم بطوریکه در حریم جاده خانه های زیادی در حال ساخت است و به نوعی این خانه ها در این امتداد، روستاها را به هم وصل می کنند که این کار دقیقا با فلسفه معماری پلکانی هوارمان اشکال دارد و می تواند چالشی برای عدم ثبت جهانی هورامان در یونسکو شود.

مدیر پایگاه منظر فرهنگی هورامان با اشاره به برگزاری مراسم های آیینی در هورامان که تلفیقی از انسان، فرهنگ و طبیعت است، گفت: متاسفانه به دلیل تبلیغات کم در معرفی هورامان، مردم این مناطق پلکانی را با ماسوله اشتباه می گیرند، با این وجود ما در حال آماده کردن پرونده  30 روستای مناطق هورامان برای ثبت جهانی در یونسکو هستیم و چون برخی از این روستاها در کشور عراق است امکان دارد این پرونده به صورت مشترک در یونسکو مطرح شود.

به گزارش تسنیم، اورامان به کردی یعنی هورامان یا Hewraman) نام منطقه‌ای کوهستانی در غرب ایران و شرق عراق است که ساکنان آن به گویش هورامی سخن می‌گویند.

دربارهٔ خاستگاه نامگذاری هورامان دیدگاه‌های گوناگونی مطرح شده که هیچ‌یک از لحاظ زبان‌شناسی تأیید نشده‌اند. از جمله در زبان اورامی هَور به معنی ابر و آما به معنی آمدن است و مفهوم کلی آن جایی که ابرها از آن می‌آیند.

نظریه دیگر واژه اورامان یا هورامان از دو بخش اهورا و «مان» به معنی خانه، جایگاه و سرزمین می‌داند و آنرا سرزمین اهورایی و جایگاه اهورا مزدا تفسیر می‌کند. «هور» در اوستا به معنی خورشید است. هورامان را می‌توان جایگاه خورشید هم معنی کرد.

جغرافیای طبیعی و سیاسی

این منطقه بیشتر کوهستانی و دارای دره‌های پرپیچ‌وخم و عمیق و رودبارهای بی شمار است. از مجموع آب این چشمه‌ها و رودبارها دو رودخانه سیروان و لیله پایه ریزی می‌شوند که در نقطه‌ای به نام دروله در نزدیکی مرز ایران و عراق به هم می‌پیوندند.

از میان این چشمه‌ها می‌توان چشمه بل را نام برد که با دبی سه هزار تا چهار هزار لیتر در ثانیه پرآب‌ترین آنهاست و به سیروان می‌ریزد و از سویی رودی که از آن پایه ریزی می‌شود کوتاهترین رود جهان است.

روستای تیپیک در اورامان با معماری پله‌ای

هر چند که بخش بزرگی از منطقه اورامان از کوه‌های بلند و پربرف ساخته می‌شود. اما در ارتفاعات پائین‌تر و در دامنه همین کوه‌ها جنگلهای متراکم کم و بیش وسیعی وجود دارند. پوشش جنگلی این ناحیه همچون پوشش عمومی رشته‌کوه زاگرس بیشتر از درختان بلوط است. درختان دیگری مانند گلابی‌وحشی و زالزالک نیز به تعداد چشمگیری یافت می‌شود. این جنگلها از دیرباز تأمین‌کننده سوخت زمستانی اهالی منطقه بوده‌اند.

بخش بزرگی از اورامان در استان کرمانشاه و بخش کوچکتری در حلبچه در خاک عراق واقع است. از مناطق مهم شهری آن نیز می‌توان به پاوه، نوسود، نودشه، بیاره و حلبچه اشاره کرد، که البته در شهرهایی نظیر مریوان، کامیاران، سنندج، کرمانشاه، جوانرود و تهران نیز از طریق مهاجرت مردم هورامی زبان ساکن شده‌اند.هورامان روی همرفته خود به چند بخش تقسیم می‌شود که عبارت اند از هورامان لهون، هورامان تخت و ژاورو.

باستان‌شناسی و تاریخ

کهن‌ترین آثار سکونت انسان در بررسی‌ها و کاوشهای باستان‌شناسی در اطراف روستای هجیج، ناو و اسپریز یافت شده و مربوط به دوران پارینه سنگی است که طبق گزارش باستان شناسان بیش از چهل هزار سال تا حدود 12 هزار سال قدمت دارند.

آثار کشف شده شامل ابزارهای سنگی غارنشینان اولیه، استخوان حیوانات شکار شده که بیشتر متعلق به بز کوهی بوده و بقایای اجاق است که در چند غار از جمله گیلوان و مرو دارای کشف شده است. طبق نظر باستان شناسان انسانهای نئاندرتال که اسکلت آنها در غارهای بیستون و شانیدر یافت شده در پیش از چهل هزار سال پیش در این منطقه می‌زیستند و پس از انقراض آنها انسان هوشمند جدید در این منطقه سکنا گزیده است که آثار آنها در غار کناچه کشف شده است.

آثاری از سکونت انسان در عصر آهن در نزدیکی روستای روآر یافت شده شامل چند سکونتگاه و یک گور بزرگ سنگی با سقف گنبدی شکل است که حدود سه هزار سال قدمت دارد. این گور سنگی احتمالاً از قدیمی‌ترین شواهد گنبد سازی در غرب زاگرس است که با شیوه خشکه‌چین ساخته شده است.

از دیگر آثار عصر آهن در اورامان سنگ‌نبشته اورامان در نزدیکی تنگی ور است. این کتیبه مربوط به دوره آشوری‌ها است که نقش سارگون دوم شاه آشور بر آن نمایش داده شده که همراه با کتیبه‌ای میخی به زبان آشوری در شرح لشکرکشی‌های وی در غرب زاگرس و اورامان است.

از دوره سلوکی و اشکانی چند پوست نوشته کشف شده که با عنوان بنچاق اورامان از آنها یاد می‌شود. این مجموعه در درون یک ظرف سفالی در غاری نزدیک روستای پالنگان در دره تنگی ور کشف و بوسیله دکتر سعید خان کردستانی به موزه بریتانیا در لندن اهدا شد که در نهایت به کتابخانه بریتانیا منتقل شدند. این پوست نوشته‌ها به زبان یونانی و پهلوی نوشته شده‌ و سند فروش تاکستان و زمین اند که در آنها به اسامی ساکنان منطقه مانند پاتسپار، تیراک پسر آپن و اویل پسر بشنین اشاره شده است. طبق این اسناد در آن دوره اشخاص با نام پدر شناخته می‌شدند.

در دوره افشار و قاجار برخی از طوایف ساکن اورامانات برای تقویت قوای نظامی نواحی شرقی مازندران و جلوگیری از حملات ازبکان، به نزدیکی گرگان کوچانده شدند.

زبان

مردم این منطقه کرد هستند.آنان به گویش هورامی تکلم می‌کنند. هورامی دارای چند زیر شاخه شامل لهونی، تختی، بیسارانی، حلبچه‌ای و شیخانی است. در مورد ماهیت گویش هورامی و جایگاه آن در گروه زبان‌های شمال غربی ایران دیدگاه‌ها گوناگون وجود دارد از جمله اُرانسکی که آنرا گونه‌ای از گویش‌های کردی گورانی و زازا می‌داند اما طبق نظر مکنزی هورامی مانند دیگر گویش‌های گورانی، دارای برخی مشخصات آوایی است که آن را به گویش‌های مرکز ایران نزدیک‌تر می‌کند. اتنولوگ هورامی را در دسته زازا-گورانی جایی داده است؛ که زبانی مستقل از زبان‌های کردی است.

معماری و فرهنگ

معماری اورامانات کاملاً با کوهستان انطباق یافته و متکی بر ساخت و ساز با استفاده از سنگ و بصورت خشکه چین است و خانه‌ها در روستاهای منطقه با توجه به شیب تند دامنه‌های صخره‌ای به صورت پلکانی ساخته شده‌است. خانه‌ها در اکثر موارد در دو طبقه ساخته شده و براساس معیشت فضاهای خانه‌ها با یکدیگر متفاوت است و خانه‌های افراد باغ دار، کشاورز، دامدار کمابیش با هم متفاوت است. در بسیاری از موارد طبقه همکف به محل نگهداری گله و انبار اختصاص دارد. فضای اصلی مسکونی در طبقه بالاتر واقع است و از بخش‌های مختلفی تشکیل می‌شود.

مردم منطقه معتقدند اورامانات تخت زمانی شهری بزرگ بوده و مرکزیتی خاص داشته به همین دلیل از آن به عنوان تخت یا مرکز حکومت ناحیهٔ اورامان یاد می‌کرده‌اند. به غیر از وضعیت خاص روستا از نظر معماری، موقعیت چشمه‌های پرآب، مراسم خاص و آداب و رسوم و وجود مقبره و مسجد پیر شالیار و به ویژه جمعیت و تعداد سکنه قابل توجه آن نشانگر اهمیت منطقه از دوره‌های گذشته است. پوشاک کردی آمیزه‌ای از رنگ و نقش است. لباس مردم اورامانات کردی است. پیش از ورود پارچه و کفش‌های خارجی و سایر منسوجات داخلی به‌استان کردستان، بیشتر پارچه‌ها و پای‌افزار مورد نیاز آنها توسط بافندگان و دوزندگان محلی بافته و ساخته می‌شده‌ است.