زیرپوست «شکاف»ها در برج میلاد
طی هفته‌های اخیر خبری با عنوان شنیده شدن صداهای عجیب از برج میلاد در فضای مجازی منتشر شد. صداهای عجیبی که اگرچه از سوی مدیران این برج تکذیب شد اما برخی کارشناسان و مدیران سابق برج آن را ناشی از ایجاد شکاف و ترک‌هایی در بخشی از دیوارهای پارکینگ برج دانستند.
مقایسه وضعیت گذشته و کنونی نگهداری و پایش برج میلاد به‌عنوان یک سازه منحصر به فرد در کشور نشان می‌دهد همزمان با آغاز پروژه ساخت سازه بتنی برج میلاد طی مراحل مختلف تا پایان عملیات ساختمانی، با استفاده از سیستم‌های کنترلی دقیق و آنلاین، حرکت و رفتارهای لرزه‌ای این سازه مورد بررسی و آنالیز قرار می‌گرفت اما برخی تغییرات به وجود آمده در وضعیت کنترل و نگهداری برج امکان تعیین دقیق وضعیت کنونی آن را از بین برده است. به گفته عباس زرکوب و صنایع پسند از مدیران سابق برج میلاد بررسی‌ها نشان می‌دهد تغییر در نحوه بهره‌برداری طرح کلی برج میلاد و جابه‌جایی در محل استقرار پارکینگ از جهت پایداری اشکالی را به سازه برج میلاد وارد نمی‌کند. با این حال با توجه به اطلاعات موجود از وضعیت فونداسیون و پی سازه بتنی برج میلاد و همچنین جانمایی پارکینگ طبقاتی و گود رهاشده مربوط به فاز 2 برج میلاد چند نتیجه مشخص درخصوص وضعیت پایداری برج و سایر سازه‌های موجود در اطراف آن قابل استخراج است.
در تحلیل وضعیت ترک‌های ایجاد شده در طبقات منفی پارکینگ برج میلاد، با توجه به استقلال سازه بتنی برج و پارکینگ، این اطمینان وجود دارد که ترک در سازه پارکینگ خدشه‌ای به سازه برج وارد نخواهد کرد. سازه بتنی برج میلاد با خاکبرداری تپه گیشا جانمایی شده است. نکته مهم آن است که عمده وزن برج از خاک برداشته شده از منطقه تفاوت چندانی ندارد بنابراین خاک از وزن برج تحت فشار نیست. مطابق با آخرین برآوردها مقاومت خاک معادل 5کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع بود که نشان می‌دهد وزن وارد شده ناشی از برج کمتر از این میزان است. علاوه بر این احتمال وجود آب زیرزمینی در محدوده سازه بتنی برج میلاد و کاهش مقاومت پی برج نیز قابل رد است. بررسی‌ها در زمان ساخت سازه بتنی برج میلاد نشان می‌دهد تا عمق 100 متری سازه برج، آب زیرزمینی وجود ندارد بنابراین پی برج روی آب قرار ندارد اما آبی که در گودال‌های اطراف برج مشاهده می‌شود زهاب‌های سطحی ناشی از بارندگی است که به مرور جذب می‌شود. در حال حاضر یکی از مسائلی که درخصوص نشت آب ممکن است نگرانی‌هایی را ایجاد کند مربوط به آبنمای جانبی ساخته شده در محوطه برج میلاد است. از آن جاکه در زمان ساخت این آبنما، مسائل فنی به جهت مسدود کردن روزنه‌های نشت آب رعایت نشده ممکن است زهاب‌های سطحی را در لایه‌های خاک اطراف برج ایجاد کند که به مرور جذب می‌شود و امکان ایجاد مشکل در پایداری برج را ندارد.
دومین نکته آن است که هر چند خاکبرداری انجام شده برای ساخت پارکینگ طبقاتی در محدوده ممنوعه انجام نشده اما ترک ایجاد شده در دیواره‌های پارکینگ به نظر می‌رسد به دلیل عجله‌ای که در زمان استقرار سیستم‌های پیش تنیده(پیش ساخته) در سازه پارکینگ وجود داشت ایجاد شده است اما می‌توان گفت این ترک‌ها ربطی به سازه اصلی برج میلاد ندارد و آسیبی را متوجه آن نخواهد کرد. به تعبیر دیگر این ترک‌ها پایداری برج را زیرسوال نخواهد برد و از این طریق برج در معرض واژگون شدن نیست.
سومین نکته درخصوص گودال مربوط به اجرای فاز دوم برج میلاد است که در فاصله چندصدمتری نسبت به سازه بتنی برج ایجاد شده است. یکی از مشکلات مهم درخصوص این گودال ناپایداری مربوط به دیواره‌های گودال است که چند سال است رها شده. اگرچه از دیدگاه مهندسی مسیر درست آن است که فاصله میان خاکبرداری و شروع عملیات ساخت‌وساز اندک باشد تا به اصطلاح خاک هوازده نشود اما متاسفانه این موضوع در مورد گود کنار برج میلاد رعایت نشده است. از این جهت ممکن است مشکلاتی به جهت پایداری دیواره‌های گود ایجاد کند. البته این موضوع به معنای ایجاد مشکل در پایداری سازه بتنی برج میلاد نیست.
در این خصوص رضا میرصادقی از مدیران ارشد برج میلاد در سال‌های گذشته با اشاره به دو بازدید اخیر از وضعیت کنونی برج میلاد معتقد است: مطابق با مطالعات انجام شده پایدارسازی دیواره‌های گود جانبی برج میلاد که در سال 91 انجام شده حداکثر تا سه سال ضمانت داشته، هر چند تا پایان سال 95 مانیتورینگ انجام شده اما از آن سال به دلایلی بررسی‌های دوره‌ای متوقف شده است. به‌طوری که در شهریور سال گذشته آثار شکاف‌های نامحسوسی در زیر پارکینگ منفی سه مرکز همایش‌ها مشاهده و در پی آن گزارشی به شهردار وقت ارائه شد. با وجود آنکه با پیگیری شهردار وقت، بودجه‌ای جهت پایدارسازی و مانیتورینگ گود جانبی و پارکینگ برج اختصاص پیدا کرد اما این عملیات انجام نشد. به گفته وی اخیرا درخصوص این مشکل با شورای شهر نامه‌نگاری‌های متعددی انجام شده چراکه عدم بررسی و مانیتورینگ می‌تواند مشکل فعلی را به یک بحران به معنی نشست و تخریب مرکز همایش‌ها تبدیل کند. به این ترتیب می‌توان گفت هر چند در وضعیت اولیه پیش‌بینی‌های کامل برای ایجاد امنیت سازه برج انجام شده اما در صورتی که سیستم‌های پایش و نگهداری آن به‌روز نباشد اطمینان اولیه برای دور از خطر بودن سازه برج نیز از بین خواهد رفت.
نمایشگاهی که نمایشگاه نشد
نمایشگاه شهر آفتاب یکی از پروژه‌های بزرگ و پرهزینه‌ای است که در اواخر دوره گذشته مدیریت شهری با هدف انتقال کامل محل برگزاری نمایشگاه‌های مختلف از درون محدوده پایتخت به خارج از شهر به بهره‌برداری رسید. اما با گذشت سال‌ها از بهره‌برداری این نمایشگاه نه‌تنها این هدف محقق نشده بلکه بررسی وضعیت دخل و خرج این نمایشگاه در کتاب بودجه‌ای پایتخت نشان می‌دهد بار بودجه‌ای جدیدی از محل نگهداری و مدیریت این نمایشگاه بر دوش مدیریت شهری گذاشته شده است.
وعده‌های محقق نشده برای دریاچه
ماه‌ها قبل از افتتاح و بهره‌برداری از دریاچه چیتگر(شهدای خلیج فارس)، هدف از احداث آن تبدیل شدن غرب پایتخت به جذاب‌ترین نقطه گردشگری عنوان شد. نقطه‌ای که نه‌تنها شهروندان پایتخت، بلکه به‌صورت فراشهری بتواند جذب گردشگر داشته باشد. بررسی وضعیت گردشگری در محدوده این دریاچه نشان می‌دهد: طی سال‌های گذشته بهره‌برداری از آن به ساده‌ترین شکل ممکن انجام شده و حتی برخی پروژه‌های مکمل همچون ایجاد سه جزیره ویژه تفریحات آبی درون دریاچه پیگیری نشده است.
قفل و زنجیر بزرگ‌ترین پارک تهران
پارک پردیسان نیز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین پارک‌های شهر تهران، با مشکلات متعددی در بهره‌برداری همچون حجم زیادی از فضاهای غیرقابل استفاده و ایجاد موانع جدید پیش‌روی استفاده‌کنندگان مواجه است. درب‌های پارک پردیسان –یکی از بزرگ‌ترین پارک‌های شهر تهران- در میانه مسیر پیاده‌روی شهروندان، با تصمیم جدید مالکان پارک، در روزهای تعطیل بسته می‌شود. اجرای این تصمیم ضدگردشگری، از هفته گذشته آغاز شد و حتی در تعدادی از همین روزهای تعطیل اخیر ادامه پیدا کرد و اکنون باعث تعجب و سرگردانی گردشگران در پارک شده است.
پارک پردیسان، جزو بزرگ‌ترین پارک‌های شهر تهران است که ساکنان غرب پایتخت در طول روز و به‌خصوص ایام تعطیل از این مجموعه برای گذران اوقات فراغت، پیاده‌روی، ورزش، تفریح و بازی کودکان و همچنین پیک‌نیک خانوادگی بهره می‌برند. برای درک بزرگی پارک پردیسان، همین بس که مساحت پارک تقریبا حدود نصف پهنه شهرک غرب است. «پردیسان» البته با پارک‌های قدیمی و بزرگ شهر، دو «تفاوت طبیعی عمده» دارد و آن، «فضای باز عریض و بکر» در داخل پارک و همچنین «مسیر 8کیلومتری بیضی‌شکل» در اطراف این فضا است که کل مجموعه پارک را به همراه باغ وحش در بخش دیگری از پارک تشکیل می‌دهد.
فضای باز رها شده در پارک پردیسان همان‌طور که «ظرفیت بالقوه» این پارک برای توسعه فضاهای گردشگری و تفریحی محسوب می‌شود، در حال‌حاضر به دلیل متروک بودن آن و نگهداری نادرست و بهره‌برداری غیرحرفه‌ای از فضا، یکی از پررنگ‌ترین «نقاط ضعف» پردیسان نیز به شمار می‌رود. در کنار این نقطه ضعف بزرگ پارک پردیسان، به مسیر پیاده‌روی نیز دو ایراد جدی زیست‌محیطی و فنی وارد است. ایراد اول به تردد آزاد خودروها با سرعت تهدیدکننده سلامت گردشگران و افرادی که برای پیاده‌روی، این مجموعه از شهر را انتخاب کرده‌اند مربوط می‌شود و ایراد دوم نیز سطح پردست‌انداز، ناصاف و مملو از چاله ناشی از فرسودگی آسفالت قدیمی و کهنه مسیر پیاده‌روی است.
از هفته گذشته در کنار مصائب گردشگری در پارک پردیسان، یک اقدام ضدپیاده‌روی -و کاملا خلاف جهت سخنرانی‌های مقامات دولتی و شهری تهران درباره «ضرورت تغییر سبک زندگی و حرکت در پایتخت»- در میانه پارک اتفاق افتاده است که تقریبا «استفاده متعارف و همیشگی پایتخت‌نشین‌ها برای اشکال مختلف گردشگری و پارک‌گردی» در این مجموعه را غیرممکن کرده است. در‌های آهنین در دو قسمت از مسیر پیاده‌روی در پارک پردیسان که به دور ساختمان متعلق به یک سازمان دولتی کشیده شده است، با تصمیم جدید و بدون اطلاع‌رسانی عمومی در سطح پارک، در روزهای تعطیل، قفل و زنجیر می‌شود.
با بسته شدن این درها، عملا طول مسیر پیاده‌روی و ورزش برای شهروندان پایتخت، منقطع و مسدود می‌شود.
نرده‌های آهنین و این درها در اوایل دهه 90 و بعد از مطرح شدن فروش بخشی از پارک پردیسان توسط دولت وقت به یک شرکت ساختمانی در بخشی از پارک نصب شد. حصارکشی در پارک پردیسان در آن زمان برای جداسازی محدوده ساختمان سازمان محیط‌زیست از دیگر بخش‌های پارک انجام شد و البته در همان زمان، در روزهایی درها قفل می‌شد اما بعد از واکنش عمومی به این رفتار نامناسب، تاکنون، درها حتی در ساعت اولیه صبح که شهروندان برای ورزش صبحگاهی وارد پارک می‌شوند، باز بوده است.
با این حال، به دلیل استقرار یک سازمان دولتی در وسط پارک پردیسان، کاربری اصلی پارک از گذشته تاکنون همواره تحت‌تاثیر قرار گرفته است.
پردیسان یک پارک شهری است و در شکل متعارف، باید به‌عنوان دارایی سبز شهر (عرصه عمومی)، در خدمت شهروندان باشد. اما این عرصه فعلا مالکیت دولتی دارد و شکل نامناسب و مملو از ایراد بهره‌برداری، مدیریت و نگهداری پارک پردیسان، سبب شده عملا شهروندان در اولویت دوم نسبت به کارمندان محیط‌زیست قرار بگیرند. در حال‌حاضر پرسنل این سازمان دولتی اجازه تردد آزاد با خودروهای خود در پارک را دارند. در این میان شهرداری تهران سال گذشته با امضای یک تفاهمنامه با سازمان محیط‌زیست وعده داد نظام مدیریت و بهره‌برداری از پارک پردیسان را به نفع «شهروندان گردشگر پارک پردیسان» متحول کند. اما وضع موجود پارک نشان می‌دهد شهرداری تاکنون، در تغییر چهره و امکانات ناقص پارک به نفع شهر و شهروندان ناموفق بوده است.
تنها اقدام مثبت طی این یک سال استقرار 24 ساعته نگهبانان تامین‌کننده امنیت پارک برای مردم بوده است. در حالیکه مشکل روشنایی، آسفالت مسیر پیاده‌روی، رانندگی پرخطر با خودرو در پارک و این اواخر قفل و زنجیر درب‌های آهنین در بخشی از مسیر پیاده‌روی، «عمل متضاد دولت و شهرداری نسبت به سخنرانی‌های جذاب مسوولان دولتی و شهری درباره محیط‌زیست مطلوب و شهر انسان‌محور» را نشان می‌دهد. حداقل اقدام شهرداری تهران در راستای مسوولیتی که با امضای تفاهمنامه با سازمان محیط‌زیست برای خود تعریف کرد، می‌توانست افزایش تراکم درختان در پهنه پارک و رسیدگی به معابر مخصوص پیاده‌روی باشد.
اما در شرایطی که شهردار تهران در برنامه اصلی خود برای اداره پایتخت، «دل‌کندن تهرانی‌ها از خودرو و میدان دادن به حرکت‌های پیاده در معابر عمومی شهر» را به‌عنوان نیاز فوری تهران به این نوع تغییر سبک اعلام کرده و حتی در بخشی از این برنامه، تغییر کاربری برخی خیابان‌های شهر با هدف عرصه دادن به عابران پیاده را پیش‌بینی کرده است، فعلا از رسیدگی به اوضاع پارک پردیسان، ناتوان مانده است.
پارک پردیسان عرصه‌ای است که اگر دولت و شهرداری در واقعیت مایل به رفع اشکالات و نواقص آن باشند، با کمترین هزینه و سریع‌ترین زمان ممکن، می‌توانند آن نیاز فوری تهران (تغییر سبک زندگی در شهر) را از این طریق تامین کنند. چسبندگی دولت و شهرداری به املاک دولتی و شهری، اماکن عمومی پرکاربرد در پایتخت همچون پارک پردیسان، دریاچه چیتگر و برج میلاد را از «مدیریت بهینه و حرفه‌ای امور بهره‌برداری و نگهداری» محروم کرده است. پیامد چنین وضعیتی تضعیف و نارسایی خدمات و تجهیزات شهری برای شهروندان بوده است.
بررسی مجموعه مشکلات دارایی‌های ارزشمند پایتخت مشخص می‌کند اگرچه مشکلات آنها در ظاهر متفاوت از یکدیگر است اما تمامی آنها یک سرمنشأ مشترک دارند به‌طوری که طی سال‌های گذشته آفت شرکت‌داری در مدیریت شهری پایتخت به دو شکل نادرست سبب شده تا مدیریت فضاهای شهری در یک بی‌راهه قرار گیرد. اول آنکه مدیریت شهری با حفظ مالکیت دارایی‌های پایتخت، بحث مدیریت و بهره‌برداری آنها را نیز در اختیار گرفته است و در شکل دیگر از ابتدا، مالکیت و بهره‌برداری پروژه‌های شهری را به‌طور کامل واگذار کرده است و بودجه اداره شهر را از ارزش افزوده و عواید بلندمدت آن محروم کرده است. به این ترتیب شهرداری بدون آنکه از ظرفیت بخش خصوصی به نفع منافع شهر استفاده کند، به یک خودتحریمی در استفاده از ظرفیت‌های سایر بخش‌ها و تحمیل هزینه‌های سربار به بودجه اداره شهر ناشی از بهره‌برداری پرهزینه پروژه‌های شهری دچار شده است. تحمیل هزینه‌های اضافه ناشی از حفظ بهره‌برداری پروژه‌های شهری تاجایی پیش رفته است که بودجه سالانه برای شرکت‌ها و سازمان‌های شهرداری تقریبا با بودجه اداره شهر برابری می‌کند و همین موضوع دارایی‌های پایتخت به لحاظ وضعیت بهره‌برداری را در وضعیت هشدار قرار داده است. هرچند مدیران شهری اخیرا به دنبال کاهش هزینه‌های اداره شهر از محل برون‌سپاری برخی از ماموریت‌های شهرداری هستند اما طی یک سال گذشته هنوز اتفاق عملی در این حوزه رخ نداده است.
کارشناسان شهری معتقدند با توجه به وضعیت هشدار فعلی، زمان مواجهه با دارایی‌های شهر از نوع سوم و کنار گذاشتن دو شیوه نادرست فعلی است. در قالب روش سوم، کارشناسان پیشنهاد می‌دهند مدیریت شهری در عین حفظ مالکیت پروژه‌ها و فضاهای شهری، حق بهره‌برداری و نگهداری از آنها را به بخش خصوصی کارآمد و واجدصلاحیت در یک پروسه شفاف و رقابتی واگذار کند. این شیوه مواجهه با دارایی‌های شهر دو منفعت پایدار را نصیب شهر خواهد کرد. نخست آنکه شهروندان از حداکثر امکانات چنین فضاهایی استفاده خواهند کرد و دوم آنکه هزینه‌ای که به بودجه اداره شهر بابت حفظ بهره‌برداری این فضاها تحمیل شده از بین می‌رود و عواید حاصل از آن به شهر می‌رسد.
حجت میرزایی از صاحب‌نظران ارشد حوزه شهری معتقد است: واگذاری مدیریت نگهداری و بهره‌برداری از فضاهای شهری از یک‌سو عملکرد مدیریت شهری را بهبود می‌بخشد و از سوی دیگر هزینه‌ها را کاهش می‌دهد. وی با اشاره به تجربه سایر شهرهای توسعه‌یافته در واگذاری امور بهره‌برداری دارایی‌های شهری به بخش خصوصی، عنوان کرد: تحقیقات اخیر انجام شده درخصوص دو شهر اصفهان و تهران نشان می‌دهد در این دو شهر امکان واگذاری تمامی امور خدمات شهری به بخش خصوصی به‌جز آتش‌نشانی وجود دارد به شرط آنکه واگذاری‌ها به‌صورت شفاف و براساس ارزش واقعی فضاها انجام شود و منجر به بهبود کیفیت خدمات‌‌رسانی شود. به گفته وی در صورت استفاده از این مسیر، شهرداری می‌تواند در حوزه عملیاتی و اجرایی حجم کار خود را کاهش دهد و در ازای آن نظارت و کنترل بر فعالیت بخش خصوصی را افزایش دهد. به گزارش «دنیای‌اقتصاد» طی یک سال اخیر، اتاق بازرگانی تهران به‌عنوان مهم‌ترین پارلمان بخش خصوصی، به دو شکل مختلف برای پذیرش بخشی از پروژه‌های شهری اعلام آمادگی کرده است اما تاکنون از سوی مدیریت شهری در این‌خصوص حرکتی انجام نشده است.
سرمشق «ایفل» برای «میلاد»
با کامل شدن برج ایفل در 1889، این برج نه تنها بلندترین سازه زمان خود، بلکه به یک اثر نوآورانه-فناورانه تبدیل شد. گرچه در زمان ساخت با انتقادهایی روبه‌رو بود، اما امروزه به یک اثر هنری بسیار زیبا ، سمبل پاریس و میراث جهانی تبدیل شده است. دولت فرانسه به الکساندر گوستاو ایفل ماموریت داد برای اولین نمایشگاه جهانی که در پاریس به مناسبت آغاز انقلاب فرانسه برگزار می‌شد، سازه‌ای را طراحی کند و بسازد. پس از گذشت 130 سال از عمر این برج، ایفل وضعیتی مشابه یا بهتر از روز اول خود دارد. این بنای تاریخی که 365 روز سال باز است، با جذب سالانه 7 میلیون گردشگر، پربازدیدترین ساختمان در جهان محسوب می‌شود. با چنین مقیاس گسترده بهره‌برداری، بدون داشتن سیستم نگهداری و تعمیر مناسب، شاید تاکنون ایفل دوام نمی‌آورد.
این وظیفه خطیر را «شرکت گرداننده برج ایفل»(SETE) عهده‌دار است. در 2005، با تصمیم مدیران شهری پاریس، مقرر شد «شرکت گرداننده برج ایفل» برای مدیریت بهینه بهره‌برداری، تعمیر و نگهداری برج تاسیس شود. با توجه به ضرورت بازدید، کنترل، تعمیر و نگهداری مداوم برجی با این خصوصیات، وظیفه این شرکت اطمینان از سلامت و عملکرد درست ایفل است. تیم فنی این برج باید اطمینان حاصل کنند ساختمان با سلامت کامل 365 روز سال به روی بازدیدگنندگان باز است، آن هم تحت شرایط امنیتی بهینه. به این دلیل 59 عضو تیم فنی برج ایفل برای عملیات نگهداری، کنترل و سازمان‌دهی نیاز به برنامه نرم‌افزاری-مدیریتی دارند. برای این کار، شرکت مذکور از نرم‌افزار «مدیریت نگهداری یارانه‌محورکارل مستر»، تولید شرکت نرم‌افزاری کارل، استفاده می‌کند. ویژگی‌های این نرم‌افزار به گونه‌ای است که امکان مدیریت نگهداری به روش پیشگیرانه و پیشگویانه را فراهم می‌سازد. در واقع مهم‌ترین ویژگی این نرم‌افزار نسبت عملیات تعمیری و پیشگیرانه آن است. در نهایت در سپتامبر 2017 متولیان این بودجه 300 میلیون یورویی را به منظور اجرای طرح 15 ساله نوسازی آغاز کردند. آنه یانیک، مدیر اجرایی شرکت گرداننده برج ایفل درباره این طرح می‌گوید: «با این اقدام، مسوولان شهر می‌خواهند اهداف آرمان‌گرایانه خود را برای جذب توریست به رخ بکشند.»
