به گزارش مشرق، نیمه اول اسفند 1289 بود که سیدمحمود علایی طالقانی در طالقان به دنیا آمد؛ آیت‌اللهی که وقتی در 69 سالگی از دنیا رفت، به‌عنوان یکی از افراد تأثیرگذار و فرد شماره دوم انقلاب اسلامی شناخته می‌شد و آوازه‌اش در تمام دنیا پیچیده بود. آیت‌الله طالقانی از چهره‌های برجسته دینی و مبارزان سیاسی علیه رژیم پهلوی به شمار می‌رود؛ فردی که با گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، هنوز ابهامات زیادی پیرامون زندگی سیاسی و ابعاد شخصیتی ایشان وجود دارد، ابهاماتی که این بار آقایان محمدعلی محمددوست و اباذر صالحیان در مستند «پدر طالقانی» به سراغش رفته‌اند تا با روایت زندگی آیت‌الله طالقانی پاسخ‌هایش را به مخاطبان بدهند، مستندی که تولید مشترک سازمان رسانه‌ای «اوج» و شبکه «افق» محسوب می‌شود و در روزهای پایانی بهمن ماه امسال به اکران‌های دانشگاهی رسید. حال به سراغ تهیه‌کننده این اثر رفتیم تا برای‌مان از چگونگی ساخت و برخی سؤالات مطرح‌شده درباره «پدر طالقانی» بگوید.
کمی درباره چرایی انتخاب نوع این روایت از زندگی آیت‌الله طالقانی در مستند و ویژگی‌های فنی آن صحبت کنید.
از همان ابتدای ساخت «پدر طالقانی» قرار بود این مستند یک اثر تلویزیونی و گفت‌وگومحور باشد، اما هر چه بیشتر در تحقیقات پیش رفتیم، متوجه شدیم که این نوع قالب برای ساخت این مستند، نمی‌تواند آن‌طور که باید این شخصیت را نشان دهد، ازا ین رو تصمیم گرفتیم کار جدی‌تری بسازیم و الان «پدر طالقانی» دو ویژگی اصلی دارد؛ اول اینکه از بازسازی‌های مفصل استفاده کردیم و دوم اینکه خط روایی به کار دادیم و این مسأله باعث شد تا کار از گفت‌وگومحور بودن خارج شود. البته باید بگویم که قالب داکیودرام در مستندسازی، قالب جدیدی نیست و آثار دیگری نیز از این جنس ساخته شده است.
بیشتر بخوانیم:
با توجه به اینکه کار ساخت این اثر همزمان با مستند «آخرین روزهای زمستان» شروع شد، دلیل طولانی شدن روند چه بوده است؟
«پدر طالقانی» همزمان با مستند «آخرین روزهای زمستان» محمدحسین مهدویان شروع شد و به همین دلیل نمی‌توانیم بگوییم این کار کپی‌برداری از مستند مهدویان است، چرا که این ساختار مرسومی در دنیاست و ما نیز به سمت آن رفتیم. البته علت طولانی شدن روند ساخت به خاطر مسائل اجرایی و تغییر و تحولاتی بود که در اجرای کار داشتیم. همانطور که اول گفتم چون در ابتدا قرار بود کار یک اثر تلویزیونی باشد، اما بعد تصمیم به داکیودرام بودن اثر گرفتیم. همین موضوع باعث طولانی‌شدن روند ساخت شد، از سوی دیگر چون تولید اثر با این ساختار بیشتر از اینکه از سوی سفارش‌دهنده کار دنبال شود، علاقه شخصی بنده و آقای محمددوست بود که منجر به طولانی شدن روند کار شد، یعنی اولویتی از سوی سفارش‌دهنده برای ساخت این‌گونه کار وجود نداشت.
این روزها ساخت مستند با موضوع شخصیت‌های تاریخی بسیار داغ است، شما با چه نگاهی به سراغ ساخت مستند آیت‌الله طالقانی رفتید؟
دغدغه ما سیاسی نبود، ولی طبیعتاً کار ما یک اثر سیاسی است و نمی‌توان این مسأله را انکار کرد؛ چرا که آیت‌الله طالقانی در حوزه سیاسی یک شخصیت بسیار فعال است. البته این روزها جریانی که در عرصه مستندسازی وجود دارد به این‌گونه است که برای همسویی با جریانات روز سیاسی و استفاده ابزاری از فیلم، درباره شخصیت‌ها و موضوعات سیاسی مستند می‌سازد؛ ولی ما این نگاه را نداشتیم و آیت‌الله طالقانی را یک شخصیت ویژه دیدیم و اعتقاد داشتیم که ایشان نفر دوم انقلاب اسلامی است، اما به اندازه جایگاهش به او پرداخته نشده است. از طرفی شخصیت آیت‌الله طالقانی از سوی برخی جریانات خاص مانند سازمان مجاهدین و نهضت آزادی مصادره شده بود، در حالی که ایشان وابستگی طیفی و جناحی نداشت، به همین دلیل به سراغ ساخت این مستند رفتیم. آیت‌الله طالقانی علی‌رغم اینکه سعی می‌کرد همه جریانات را زیر پرچم انقلاب نگه دارد، اما هیچ‌گونه وابستگی به جریان خاصی نداشت و هر جا که جریانات با انقلاب همسو بودند با آن‌ها همراه می‌شد و هر جا که جریانات همسو نبودند مانند مجاهدین خلق از آن‌ها جدا می‌شد.
به نظر شما «پدر طالقانی» توانسته به آیت‌الله طالقانی فراجناحی نگاه کند؟
علی‌رغم اینکه عده‌ای می‌گویند این کار فراجناحی نبوده و جانبدارانه است، اما معتقدم اصلاً این‌گونه نیست. البته شاید ضعف‌هایی به این اثر وارد شود. به‌طور مثال عده‌ای معتقدند برخی موضوعات چالشی درباره آیت‌الله طالقانی دراین مستند مانند بحث حجاب و ولایت فقیه مطرح نشده که باید بگویم اگر هم این‌گونه است، اصلاً چرایی آن به خاطر بحث خودسانسوری و ممیزی نبوده و انتخاب موضوعات در این مستند از سوی خودمان بوده است. به عبارت دیگر اولویت ما همان موضوعاتی بوده که در مستند مطرح شده و تصور می‌کردیم موضوعی مانند حجاب با توجه به ظرف زمانی 100 دقیقه‌ای این مستند، جزو اولویت اصلی نبوده و تصور می‌کردیم که اتفاقاً پرداخت به آن‌ها باعث ابتر ماندن پرداخت درست این موضوعات می‌شود. همچنین باید این مسأله را هم بگویم که شبکه افق و سازمان اوج اصلاً به لحاظ محتوایی ممیزی را بر ما تحمیل نکرده و کاملاً با ما همسو بودند و علی‌رغم اینکه می‌گویم این اثر جزو اولویت‌های اصلی‌شان نبود و حمایت لازم صورت نگرفت، اما از لحاظ محتوایی هیچ‌گونه خط‌دهی و ممیزی از سوی این مجموعه‌ها نداشتیم.
سکوت شما درباره برخی موضوعات درباره شخصیت آیت‌الله طالقانی در این مستند، باعث بیشتر شدن ابهامات نمی‌شود؟
موضوعاتی که تصور می‌کردیم با ابهام همراه بوده را به صورت کاملاً شفاف در مستند مطرح کرده‌ایم، البته ما تحلیل خودمان را در کار نگنجاندیم و تمام تلاش‌مان این بود که این اثر، مستندی کاملاً روایی باشد و اطلاعات کاملی را درباره موضوعات مطرح شده در مستند، بیان کند و سعی کردیم شرایط را برای تحلیل درست از سوی مخاطب فراهم کنیم. معتقدیم موضوعات اصلی پیرامون شخصیت آیت‌الله طالقانی را مطرح کردیم.
با این حال عده‌ای سلیقه‌شان به‌گونه‌ای دیگر است و معتقدند باید مسائل دیگری در این مستند مطرح می‌شد که یکی از آن‌ها بحث حجاب است، هر چند بحث حجاب بحث چالشی است و اگر آن را مطرح می‌کردیم ممکن بود جریان‌سازی‌های چالشی نیز برای مستند داشته باشیم، ولی بحث حجاب در مقایسه با موضوعات بسیار مهم‌تری که در این مستند مطرح شده، از نگاه ما اولویت کمتری داشته است.
درباره مرگ آیت‌الله طالقانی ابهاماتی مانند نقش سازمان مجاهدین خلق در آن مطرح می‌شود، چرا به این مسأله نپرداختید و با توجه به تحقیقاتی که انجام دادید، نظر خودتان در این باره چیست؟
اگر ما امکان داشتیم که یک اثر 500 دقیقه‌ای را بسازیم قطعاً به این موضوع نیز می‌پرداختیم؛ اما وقتی قرار به ساخت مستندی با زمان محدود است، طبیعتاً به نکاتی که به‌زعم خودمان اساسی‌تر و ماندگارتر هستند، می‌پردازیم و چون معتقد بودیم مرگ ایشان از اولویت کمتری برخوردار است، در مستند به آن اشاره‌ای نشده است. البته استنباط شخصی‌ام این است که ابهاماتی درباره مرگ آیت‌الله وجود دارد و در شب وفات ایشان اتفاقاتی رخ داده که آدمی را به این نتیجه می‌رساند که شاید دسیسه‌هایی برای مرگ ایشان وجود داشته است، اما نمی‌توان به طور قطع درباره آن تحلیل ارائه داد. با این حال گمانه‌زنی‌هایی نیز از همان ابتدای مرگ ایشان تا امروز وجود دارد که برخی از اشخاص و جریانات در این مسأله سهیم بوده‌اند و شخصاً معتقدم اگر این موضوع درست باشد از سوی سازمان مجاهدین خط‌دهی برای مرگ ایشان انجام شده است.
مستندهایی که درباره شخصیت‌های سیاسی ساخته می‌شود، معمولاً در رسانه‌ها سر وصدای زیادی می‌کند؛ اما «پدر طالقانی» این‌گونه نشده، دلیلش چیست؟
در همان ابتدا تصمیم گرفتیم یک مستند تاریخی بسازیم که اگر 50 سال دیگر هم کسی بخواهد آیت‌الله طالقانی را بشناسد بتواند این اثر را نگاه کند، در حالی که بسیاری از مستندهای سیاسی مانند مستندی که درباره بازرگان یا مرحوم هاشمی ساخته شده، مستندهایی هستند که استفاده روز و مقطعی دارند و با توجه به جریانات سیاسی روز، این مستندها هم سمت و سوی خاص و ابزاری خود را دارند. به شخصه موافق این‌گونه مستندسازی نیستم، چرا که معتقدم این روند فیلمسازی یعنی فرهنگ را به نوعی ذیل سیاست تعریف کردن. ما در «پدر طالقانی» از این رویکرد پرهیز داشتیم و نگاه‌مان این بود که این اثر تاریخی است و به همین دلیل خیلی به دنبال هیاهو و دیده شدن به قیمت طرح مباحث سطحی و بعضاً بی‌پایه اما چالشی نبودیم. البته می‌دانستیم با این کار ممکن است فیلم دیگر چالشی نباشد و شاید طبع مخاطب عام امروزی هم -که به‌دنبال بحث‌های چالشی و سیاسی است- خیلی از این اثر استقبال نکند.
*صبح نو
