علی نیکبخت* - مستند «افسانه‌های وارونه» ساخته علی همراز روایت‌گر خاطرات چند دختر و نگاه فلسفی آنها به روزمرگی است. «افسانه های وارونه» در جشن مستقل سینمای مستند ایران به مثابه یک تجربه سینمایی متفاوت است که در آن، مرز میان واقعیت و خیال به چالش کشیده می‌شود.
این مستند نه تنها روایت‌گر خاطرات چند دختر و نگاه فلسفی آنها به روزمرگی است، بلکه تلاشی است برای ثبت و مدیریت احساسات و افکار فردی و اجتماعی. در دنیای به شدت در حال تغییر امروز، مدیریت این افکار، علایق، توانایی‌ها و ضعف‌ها به نوعی تبدیل به یک هنر شده است، که در این اثر به شکل زیبایی به تصویر کشیده می‌شود.
در هسته این مستند، پرسه‌زنی بر اساس روزمرگی و انتخاب‌های حتی به غلط جایگاه ویژه‌ای دارد. تجربه‌گرایی که از دل این انتخاب‌ها می‌جوشد، به خلق یک روایت اصیل و غیرخطی می‌انجامد. این روایت در لفافه فرم پرسه‌زنی است که خود در درونش دنیایی از سوالات و ابهامات را حمل می‌کند؛ سوالاتی که در فضای خلسه‌ای از واقعیت و خیال، زندگی و مرگ به هم می‌پیوندند.
مستند به نوعی در تلاش است تا واقعیت را به رقص درآورد، شاید در قالب یک فیلم قادر به جای دادن تمام پیچیدگی‌های ذهنی نباشیم، اما تمرکز بر این تلاش، جذابیت و چالش آن را دوچندان می‌کند. این "من" که در لحظه‌های روزمره به مرور خود را کشف می‌کند، شاید در نهایت به این نتیجه برسد که "من نیستم". این نوع از روایت‌گری که به تدریج در مرزهای ذهنی و غیرواقعی شکل می‌گیرد، حقیقتاً به شکلی درمانی و فلسفی در این مستند، نمایانگر بحران‌های فردی و اجتماعی است.
در این راستا، می‌توان گفت که مستند در سبک علی همراز، یک "تراپی درمانی" با دوربین است؛ سفری که در آن خطر در هر گام محسوس است. حرکت در این مرز باریک، که آینده‌اش به لحاظ مفهومی و ساختاری نامعلوم است، خود جاذبه‌ای است که به آن دلبسته‌ایم. جغرافیای متفاوتی که این مستند از دیگر آثار سینمایی به آن اشاره دارد، فضای ناگفته‌ای از واقعیت‌های پنهان را به نمایش می‌گذارد که ما را به چالش می‌کشد.
این مستند بی‌تردید مخاطب خاص خود را خواهد داشت؛ مخاطبی که نه تنها به دنبال درک یک روایت ساده و خطی نیست، بلکه در جستجوی حقیقتی است که در پیچیدگی‌های این اثر نهفته است.»
جشن مستقل سینمای مستند ایران رویدادی سالانه است که با همکاری انجمن صنفی تهیه‌کنندگان سینمای مستند و انجمن صنفی کارگردانان سینمای مستند و زیر نظر هیئت رئیسه جشن برگزار می‌شود.
این جشن در دوره سیزدهم به ریاست محمد شکیبانیا به شیوه آکادمی داوری و اختتامیه آن در 9 اسفند 1403 برگزار خواهد شد.
*علی نیکبخت (منتقد و کارشناس سینما)
