آترواسکلروز (تصلب شرایین) زمانی رخ می دهد که رگ های خونی انتقال دهنده اکسیژن و مواد مغذی از قلب به دیگر قسمت های بدن سفت و ضخیم می شوند که گاهی اوقات جریان خون به اندام ها و بافت ها را محدود می کند. سرخرگ های سالم انعطاف پذیر و نرم هستند، اما با گذشت زمان، دیواره آنها می تواند سفت و سخت شود، که این شرایط به نام سخت شدن سرخرگ ها شناخته می شود.
به گزارش گروه سلامت عصر ایران به نقل از "مایو کلینیک"، آترواسکلروز نوعی از آرتریواسکلروز (Arteriosclerosis) است، اما این اصطلاحات گاهی اوقات به جای هم استفاده می شوند. آترواسکلروز به انباشت چربی ها، کلسترول و مواد دیگر در و روی دیواره داخلی سرخرگ ها (پلاک) ارجاع می شود که می تواند جریان خون را محدود کند.
پلاک می تواند پاره شده، و محرکی برای تشکیل یک لخته خون باشد. اگرچه آترواسکلروز اغلب به عنوان یک مشکل قلبی در نظر گرفته می شود، اما می تواند سرخرگ ها در هر قسمت از بدن انسان را تحت تاثیر قرار دهد. آترواسکلروز ممکن است قابل پیشگیری و درمان پذیر باشد.
علائم
آترواسکلروز به تدریج شکل می گیرد و آترواسکلروز خفیف معمولا هیچ نشانه ای ندارد.
شما معمولا تا زمانی که سرخرگ به اندازه ای باریک شده یا مسدود شود که دیگر جریان خون کافی به اندام و بافت ها نرسد، علائم آترواسکلروز را تجربه نمی کنید. گاهی اوقات، یک لخته خون مسیر جریان خون را به طور کامل مسدود می کند، یا حتی پاره شده و می تواند موجب یک حمله قلبی یا سکته مغزی شود.
علائم آترواسکلورز با شدت متوسط تا شدید به این که کدام سرخرگ ها تحت تاثیر قرار گرفته اند، بستگی دارد. به عنوان مثال:
آگر با آترواسکلروز در سرخرگ های قلب خود مواجه باشید، ممکن است علائمی مانند سینه درد یا فشار در سینه (آنژین) را تجربه کنید.
اگر با آترواسکلروز در سرخرگ های منتهی به مغز مواجه باشید، ممکن است علائم و نشانه هایی مانند بی حسی ناگهانی یا ضعف در دست ها یا پاها، دشواری در تکلم، از دست دادن موقت بینایی در یک چشم، یا افتادگی ماهیچه ها در صورت را تجربه کنید. این علائم به یک حمله ایسکمیک گذرا اشاره دارند که در صورت عدم درمان ممکن است به یک سکته مغزی منجر شود.
اگر با آترواسکلروز در سرخرگ های دست یا پای خود مواجه باشید، ممکن است علائم بیماری سرخرگ محیطی مانند احساس درد پاها هنگام پیاده روی را تجربه کنید.
اگر با آترواسکلروز در سرخرگ های منتهی به کلیه های خود مواجه باشید، ممکن است فشار خون بالا یا نارسایی کلیوی را تجربه کنید.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر فکر می کنید به آترواسکلروز مبتلا هستید، با پزشک خود صحبت کنید. همچنین، به علائم اولیه جریان خون ناکافی مانند سینه درد (آنژین)، پا درد یا بی حسی توجه داشته باشید.
تشخیص اولیه و درمان زودهنگام می تواند از تشدید شرایط آترواسکلروز و بروز یک حمله قلبی، سکته مغزی یا دیگر شرایط اورژانسی پزشکی پیشگیری کند.
دلایل
آترواسکلروز یک بیماری پیشرونده با آهنگی آهسته است که ممکن است از دوران کودکی نیز آغاز شود. اگرچه دلیل دقیق این شرایط همچنان نامشخص است، آترواسکلروز ممکن است با آسیب دیدگی لایه داخلی یک سرخرگ آغاز شود. آسیب دیدگی ممکن است به واسطه موارد زیر رخ دهد:
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- تری گلیسیرید بالا
- سیگار کشیدن و استفاده از دیگر منابع تنباکو
- مقاومت به انسولین، چاقی یا دیابت
- التهاب ناشی از بیماری ها مانند آرتریت، لوپوس یا عفونت ها، و یا التهاب به دلیلی ناشناخته
زمانی که دیواره داخلی سرخرگ آسیب می بیند، سلول های خون و مواد دیگر اغلب به بخش آسیب دیده چسبیده و در دیواره داخلی سرخرگ انباشته می شوند.
با گذشت زمان، رسوبات چربی (پلاک) ناشی از کلسترول و دیگر محصولات سلولی نیز در بخش آسیب دیده سرخرگ شکل گرفته و آن را سخت و باریک می کنند. در نتیجه، اندام ها و بافت های متصل به سرخرگ مسدود شده خون کافی برای ارائه عملکرد درست دریافت نمی کنند.
در نهایت، تکه های رسوبات چربی ممکن است جدا شده و وارد جریان خون شوند.
افزون بر این، دیواره داخلی نرم پلاک ممکن است پاره شده و کلسترول و مواد دیگر وارد جریان خون شوند. این ممکن است به تشکیل یک لخته خون منجر شود که می تواند جریان خون را به بخشی خاص از بدن مسدود کند، همانند زمانی که موجب مسدود شدن جریان خون به قلب شده و به بروز یک حمله قلبی منجر می شود. لخته خون می تواند به دیگر بخش های بدن نیز سفر کرده و موجب انسداد جریان خون به اندامی دیگر شود.
عوامل خطرآفرین
سخت شدن سرخرگ ها به مرور زمان رخ می دهد. جدا از افزایش سن، عوامل دیگری می توانند خطر آترواسکلروز را افزایش دهند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فشار خون بالا
- کلسترول بالا
- دیابت
- چاقی
- سیگار کشیدن و استفاده از دیگر منابع تنباکو
- سابقه خانوادگی ابتلای زودهنگام به بیماری قلبی
- ورزش نکردن
- یک رژیم غذایی ناسالم
عوارض
عوارض آترواسکلروز به این که کدام سرخرگ ها تحت تاثیر قرار گرفته اند، بستگی دارد. به عنوان مثال:
بیماری سرخرگ کرونری. زمانی که آترواسکلروز سرخرگ های نزدیک به قلب را تحت تاثیر قرار می دهد، ممکن است به بیماری سرخرگ کرونری مبتلا شوید که می تواند موجب سینه درد (آنژین)، یک حمله قلبی یا نارسایی قلبی شود.
بیماری سرخرگ کاروتید. زمانی که آترواسکلروز سرخرگ های نزدیک به مغز را تحت تاثیر قرار می دهد، ممکن است به بیماری سرخرگ کاروتید مبتلا شوید که می تواند موجب یک حمله ایسکمیک گذرا یا سکته مغزی شود.
بیماری سرخرگ محیطی. زمانی که آترواسکلروز سرخرگ های دست ها یا پاها را تحت تاثیر قرار می دهد، ممکن است با مشکلات گردش خون در این اندام ها مواجه شوید که به نام بیماری سرخرگ محیطی شناخته می شود. این شرایط می تواند حساسیت فرد نسبت به گرما و سرما را کاهش دهد که خطر سوختگی یا یخ زدگی را افزایش می دهد. در موارد نادر، گردش خون ضعیف در دست ها یا پاها می تواند موجب مرگ بافت (قانقاریا) شود.
آنوریسم. آترواسکلروز می تواند موجب آنوریسم شود که یک عارضه جدی محسوب شده و می تواند در هر قسمت از بدن انسان رخ دهد. آنوریسم به تورم در دیواره سرخرگ که با گذشت زمان می تواند شکلی شبیه یک بادکنک به خود بگیرد، گفته می شود.
بیشتر افراد مبتلا به آنوریسم هیچ نشانه ای ندارند. درد و حس ضربان در بخشی که آنوریسم شکل گرفته ممکن است شکل بگیرد و توجه داشته باشید که یک موقعیت اورژانسی پزشکی در نظر گرفته می شود.
اگر آنوریسم بترکد، ممکن است با خونریزی داخلی که زندگی فرد را در معرض خطر قرار می دهد، مواجه شوید. اگرچه معمولا رویدادی ناگهانی و فاجعه بار است، نشت آرام خون نیز ممکن است. اگر یک لخته خون از آنوریسم خارج شود ممکن است سرخرگی در نقطه ای دیگر از بدن را مسدود کند.
بیماری مزمن کلیه. آترواسکلروز می تواند سرخرگ های منتهی به کلیه ها را تحت تاثیر قرار داده و از رسیدن خون اکسیژن‌دار کافی به آنها پیشگیری کند. با گذشت زمان، این شرایط می تواند بر عملکرد کلیه ها اثر گذاشته و دفع مواد زائد از بدن را مختل کند.
پیشگیری
تغییرات سبک زندگی که برای درمان آترواسکلروز توصیه شده اند می توانند به پیشگیری از آن نیز کمک کنند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ترک سیگار
- مصرف مواد غذایی سالم
- ورزش منظم
- حفظ وزن سالم
تشخیص
پزشک طی یک معاینه جسمانی ممکن است نشانه های سرخرگ های باریک شده، بزرگ شده یا سخت شده را شناسایی کند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- نبض ضعیف یا ناموجود زیر منطقه تحت تاثیر قرار گرفته
- کاهش فشار خون در اندام تحت تاثیر قرار گرفته
- صدای سوت مانند بالای سرخرگ ها که با استفاده از یک گوشی پزشکی (استتوسکوپ) شنیده می شود
با توجه به نتیجه معاینه جسمانی، پزشک شما ممکن است یک یا تعدادی از آزمایش های تشخیصی را تجویز کند که از آن جمله می توان به موارد زیر اشاره کرد:
آزمایش خون. آزمایش خون می تواند به بررسی سطوح کلسترول و قند خون که می توانند خطر آترواسکلروز را افزایش دهند، کمک کند.
سونوگرافی داپلر. پزشک ممکن است از سونوگرافی داپلر برای اندازه گیری فشار خون در نقاط مختلف دست یا پا استفاده کند. این اندازه گیری ها می توانند به پزشک در ارزیابی درجه انسدادها و همچنین سرعت جریان خون در سرخرگ ها کمک کند.
شاخص قوزک-بازویی. این آزمایش می تواند به تشخیص آترواسکلروز در سرخرگ های دست ها یا پاها کمک کند.
پزشک ممکن است فشار خون در قوزک پا را با فشار خون در بازو مقایسه کند. این به عنوان شاخص قوزک-بازویی شناخته می شود. اختلاف غیر طبیعی ممکن است نشان دهنده بیماری عروق محیطی باشد که معمولا به واسطه آترواسکلروز شکل می گیرد.
الکتروکاردیوگرام. الکتروکاردیوگرام سیگنال های الکتریکی که از قلب عبور می کنند را ثبت می کند. یک الکتروکاردیوگردام می تواند شواهد یک حمله قلبی پیشین را آشکار کند. اگر نشانه ها و علائم بیشتر هنگام ورزش شکل می گیرند، پزشک ممکن است از بیمار بخواهد هنگام انجام آزمایش روی یک تردمیل پیاده‌روی کرده یا روی دوچرخه ثابت رکاب بزند.
آزمایش استرس. آزمایش استرس که به نام آزمایش استرس ورزشی نیز شناخته می شود، برای جمع آوری اطلاعات درباره شرایط قلب هنگام فعالیت جسمانی انجام می شود.
از آنجایی که قلب هنگام ورزش نسبت به بیشتر فعالیت های روزانه سخت‌تر و سریع‌تر کار می کند، یک آزمایش استرس ورزشی می تواند مشکلاتی که در این اندام وجود دارند اما مشهود نیستند را نمایان کند.
این آزمایش معمولا شامل پیاده‌روی روی تردمیل یا رکاب زدن با دوچرخه ثابت می شود، در شرایطی که ریتم قلب، فشار خون و تنفس زیر نظر قرار دارند.
کاتتریزاسیون قلبی و آنژیوگرام. این آزمایش می تواند باریک شدن یا انسداد سرخرگ های کرونری را نشان دهد.
آزمایش های تصویربرداری دیگر. پزشک ممکن است از سی‌تی اسکن یا آنژیوگرافی تشدید مغناطیسی (MRA) برای بررسی شرایط سرخرگ ها استفاده کند. این آزمایش ها می توانند میزان سختی یا باریک شدن سرخرگ های بزرگ و همچنین آنوریسم و رسوب کلسیم در دیواره سرخرگ ها را نشان دهند.
درمان
تغییرات سبک زندگی، مانند دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم و ورزش منظم، اغلب مناسب‌ترین درمان برای آترواسکلروز هستند. گاهی اوقات، ممکن است به مصرف دارو یا انجام عمل جراحی نیز نیاز باشد.
داروها
داروهای مختلفی می توانند آثار آترواسکلروز را کاهش داده یا حتی معکوس کنند.
داروهای کلسترول. کاهش کلسترول بد (LDL) می تواند انباشت رسوبات چربی در سرخرگ ها را کند، متوقف یا حتی معکوس کند. افزایش سطوح کلتسرول خوب (HDL) نیز ممکن است مفید باشد.
داروهای ضد پلاکت. پزشک شما ممکن است داروهای ضد پلاکت، مانند آسپرین، را برای کاهش احتمال انباشت پلاکت ها در سرخرگ های باریک شده، تشکیل لخته خون و بروز انسداد بیشتر تجویز کند.
داروهای مسدودکننده بتا. این داروها بیشتر برای درمان بیماری سرخرگ کرونری استفاده می شوند. آنها ضربان قلب و فشار خون را کاهش می دهند، فشار کاری قلب را کاهش داده و اغلب علائم سینه درد را تسکین می دهند. مسدودکننده های بتا خطر حملات قلبی و برخی مشکلات ریتم قلب را کاهش می دهند.
مهارکننده های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE). این داروها ممکن است به کند کردن پیشرفت آترواسکلروز از طریق کاهش فشار خون و ایجاد آثار مثبت بر سرخرگ های قلب کمک کنند. این داروها می توانند خطر حملات قلبی عودکننده را کاهش دهند.
مسدودکننده های کانال کلسیم. این داروها فشار خون را کاهش می دهند و گاهی اوقات برای درمان آنژین استفاده می شوند.
قرص های آب (ادرارآورها). فشار خون بالا یک عامل خطرآفرین اصلی برای آترواسکلروز است. داروهای ادرارآور فشار خون را کاهش می دهند.
داروهای دیگر. پزشک شما ممکن است داروهایی خاص را برای کنترل عوامل خطرآفرین خاص برای آترواسکلروز، مانند دیابت، تجویز کند. گاهی اوقات داروهای خاص برای تسکین علائم آترواسکلروز، مانند پا درد هنگام ورزش، تجویز می شوند.
تغییرات سبک زندگی و درمان های خانگی
تغییرات سبک زندگی می توانند به پیشگیری و کند کردن پیشرفت آترواسکلروز کمک کنند.
ترک سیگار. سیگار کشیدن به سرخرگ ها آسیب می زند. اگر سیگار می کشید یا از دیگر محصولات تنباکو استفاده می کنید، ترک آن بهترین روش برای متوقف کردن پیشرفت آترواسکلروز و کاهش خطر عوارض آن است.
ورزش منظم. ورزش منظم می تواند امکان استفاده کارآمدتر از اکسیژن را برای ماهیچه ها فراهم کند. همچنین، فعالیت جسمانی می تواند گردش خون و رشد سلول های خونی جدید را بهبود ببخشد. ورزش به کاهش فشار خون و کاهش خطر دیابت نیز کمک می کند.
حداقل 30 دقیقه ورزش روزانه در بیشتر روزهای هفته را هدف قرار دهید. همچنین، اگر از وقت کافی برخوردار نیستید می توانید تمرینات اینتروال 10 دقیقه ای را مد نظر قرار دهید.
به جای استفاده از آسانسور می توانید از پله ها استفاده کنید، هنگام وقت ناهار زمانی را به پیاده‌روی اختصاص دهید یا هنگام تماشای تلویزیون حرکات ورزشی ساده را انجام دهید.
سالم غذا خوردن. یک رژیم غذایی دوستدار قلب که بر اساس میوه ها، سبزی ها و غلات کامل شکل گرفته است و میزان کربوهیدرات های پالایش شده، قندها، چربی اشباع و سدیم در آن کم است، می تواند به کنترل وزن، فشار خون، کلسترول و قند خون کمک کند.
کاهش وزن اضافه و حفظ وزن سالم. اگر اضافه وزن دارید، کاهش کیلوهای اضافه می تواند به کاهش خطر فشار خون بالا و کلسترول بالا، دو عامل خطرآفرین کلیدی برای ابتلا به آتراسکلروز، کمک کند.
همچنین، کاهش وزن خطر دیابت را کاهش داده یا به مدیریت این بیماری کمک می کند.
مدیریت استرس. سطوح استرس را تا حد امکان کاهش دهید. تکنیک های مدیریت استرس، مانند تن‌آرامی، یوگا و تنفس عمیق را مد نظر قرار دهید.
