بسیاری از ما زمان خود را صرفِ اندیشیدن درباره‌ی گذشته و آینده می‌کنیم. ممکن است آرزو کنیم که ای کاش زندگی‌مان جور دیگری بود، ممکن است نالان از کرده‌ها و پشیمان از گفته‌هایمان باشیم و ممکن است رفتار اطرافیانمان ما را در فکر فرو ببرد. حتی وقتی شاد هستیم، شاید از این بترسیم که شادی‌مان دوامی نداشته باشد یا اینکه شاید به‌اندازه‌ کافی شاد نباشیم، یا به هر طریق، از این بترسیم که چیزی را از دست بدهیم. به این فکر کنید که چقدر در زندگی، درنگ می‌کنید و به لحظه‌ای که در آن هستید، فکر می‌کنید و از کاری که در آن لحظه انجام می‌دهید، لذت می‌برید. ذهن آگاهی (mindfulness) خصیصه‌ مهمی در زندگی پرمشغله‌ی ماست و پرورش آن مزایای بسیاری برای سلامتی، رفاه، روابط و حرفه‌ ما دارد. در این مقاله، به شما می‌گوییم ذهن آگاهی چیست و چطور می‌توانیم ذهن آگاهی بیشتری داشته باشیم.

«شما باید در حال زندگی کنید، با هر موج برخیزید و زندگی جاوید خود را در هر لحظه بیابید. نابخردان روی جزیره‌ی فرصت‌های خودشان می‌ایستند و چشم به سرزمین دیگری می‌دوزند. سرزمین دیگری وجود ندارد، زندگی دیگری جز این زندگی وجود ندارد».

هِنری دیوید ثورو (Henry David Thoreau)، نویسنده و شاعر

ذهن آگاهی چیست

تعریف مرکز ذهن آگاهی آکسفورد از ذهن آگاهی چنین است: «آگاهی‌ای که از طریق تمرکز خودخواسته‌ به زمان حال شکل می‌گیرد و با کنجکاوی دلسوزانه و بی غل‌ و‌ غش همراه است. ما از طریقِ پرورشِ آگاهی می‌آموزیم چگونه در زمان حال زندگی کنیم و اندیشیدن به گذشته و نگران شدن از آینده را کنار بگذاریم.»

به بیان ساده‌، ذهن آگاهی شما زمانی به اثبات می‌رسد که از افکار، احساسات و اَعمال خود آگاه باشید. به عبارت دیگر، افکار، احساسات و اَعمال خود را در هر موقعیت، به طور کامل حس کنید.

برای این که ذهن آگاهی را تجربه کنید، این تمرین ساده را انجام دهید. مغزتان را از هر گونه فکر خالی کنید و رویِ تنفس‌تان تمرکز کنید. به حسِ تنفس توجه کنید. به صدایی که ایجاد می‌کند، گوش دهید و به بالا و پایین شدن قفسه‌ی سینه‌تان نگاه کنید. سعی کنید این کار را حداقل به مدت یک دقیقه انجام دهید.

این تمرین ساده‌ی مدیتیشن، مصداق ذهن آگاهی است و درباره‌ی توجه کردن به چیزی است که در هر لحظه تجربه می‌کنید.

در زندگی امروزه، تمرین ذهن آگاهی می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. ما دائما به واسطه‌ی گوشی‌های هوشمند، رسانه‌های اجتماعی، حجم کار رو به افزایش و روابط و نیازهای توأم با آن، گرفتار حواس پرتی می‌شویم. ذهن آگاهی، توانایی حضور کامل در زندگی پرمشغله‌ی روزمره و لذت بردن از انواع تجربیات را به ما می‌دهد.

مزایای ذهن آگاهی چیست

ذهن‌آگاهی، مزایای مهم و زیادی دارد.

نخست، به شما کمک می‌کند در لحظه زندگی کنید. زمانی که ذهن آگاهی را در خودتان بپرورانید، به چیزهایی که در لحظه، در اطراف شما وجود دارند، توجه می‌کنید و دیگر به گذشته‌ای که توانایی تغییر و آینده‌ای که توان پیش‌بینی کامل آن را ندارید، فکر نمی‌کنید.

طبق نتایج مطالعات انجام‌شده، ذهن آگاهی با تقویت هوش هیجانی (Emotional Intelligence: EI) همراه است. زمانی که هوش هیجانی شما بالا باشد، از افکار، احساسات، کلمات و اَعمال خود آگاه هستید و تأثیر آنها بر دیگران را درک می‌کنید. این خودآگاهی به این معناست که شما به دیگران توجه کامل می‌کنید، حرف‌هایی نمی‌زنید که ناخواسته سبب رنجش آنها شود و قادر هستید در لحظه، قدردان وقایع مثبت زندگی‌تان باشید.

ذهن آگاهی همچنین کمک می‌کند تا بیشتر احساس رفاه کنید. طبق یافته‌های یک مطالعه، افزایش ذهن آگاهی به‌مرور زمان، منجر به کاهش استرس و به‌هم‌ریختگی خلق‌وخو می‌شود. نتایج مطالعه‌‌ دیگری نشان می‌دهد که ذهن آگاهی به پروراندن حس همدلی کمک می‌کند و سبب افزایش رفتارهای نوع‌دوستانه می‌شود.

مزیت دیگر این عادت، تأثیر مثبت بر مغز است. محققان دریافته‌اند که ذهن آگاهی، تراکم ماده‌ی خاکستری مغز را در نواحی مرتبط با یادگیری، کنترل احساسات و حافظه بالا می‌برد.

ذهن آگاهی برای بدن هم می‌تواند مفید باشد. یافته‌های تحقیقی روی شرکت‌کنندگانی که هشت هفته، مدیتیشن ذهن‌آگاهی را تمرین کرده‌ بودند، با تجربه‌ی اثرات مثبت همراه بود؛ اثراتی از قبیل افزایش چشمگیر پادتن‌هایی که به سیستم ایمنی ربط دارند.

در نهایت، ذهن آگاهی می‌تواند روابط حرفه‌ای و شخصی شما را بهبود ببخشد. وقتی شما در یک موقعیت، حضور کامل داشته باشید، می‌توانید با همدلی، دلسوزی، صداقت، هوش و ملاحظه با افراد برخورد کنید. این عادت باعث جلب اعتماد، پرورش واقع‌بینی و بالا رفتن درک می‌شود.

5 نکته برای تقویت ذهن آگاهی

شما می‌توانید با استفاده از روش‌های زیر، ذهن آگاهی را در خودتان تقویت کنید.

1. ذهن آگاهی را تمرین کنید

بسیاری از ما بخش زیادی از روز را صرف فکر کردن به گذشته و آینده می‌کنیم و معمولا، کارهای روزمره را به صورت خودکار و بدون تمرکز انجام می‌دهیم. مغز ما می‌تواند جریان‌های فکری بی‌پایانی را در خود جای دهد که دنیای پیرامون ما را مشاهده و قضاوت می‌کنند.

به جای این که بگذارید افکارتان، حواس شما را پرت کنند، حوصله به خرج دهید و افراد، اشیا و موقعیت‌های پیرامون خود را مشاهده کنید. به جای تمرکز کردن روی افکارتان، به پیرامون‌تان توجه کنید.

2. درنگ کنید

ذهن آگاهی درباره‌ی حضور داشتن در لحظه است. برای درنگ کردن و توجه کردن، باید آگاهانه تلاش کنید. به چیزی که احساس می‌کنید، می‌شنوید، می‌بویید و می‌بینید، فکر کنید.

سعی کنید با جدیت تمام، هر یک از کارهایتان را به نوبت تمام کنید. چندوظیفه‌ای بودن سبب می‌شود احساس نابسامانی و آشفتگی کنید و این حالت بر پایین آمدن کیفیت کار شما اثر می‌گذارد. بهتر است به‌نوبت روی هر یک از کارهایتان تمرکز کنید.

اگر دچار حواس‌پرتی شدید، نه اَعمال‌تان را قضاوت کنید و نه حس بدی پیدا کنید. کافی است به‌آرامی توجه‌تان را به مسیر درست هدایت کنید، با انگیزه کار و تمرکز کنید.

3. به کارهای روزمره توجه کنید

راه دیگر تقویت ذهن آگاهی انتخاب کاری است که به‌صورت روزمره آن را انجام می‌دهید، اما این‌بار به شیوه‌ی دیگری درباره‌ی آن فکر کنید. برای مثال، کارهای دفتری، شستن ظروف یا جارو کردن برگ‌ها.

به جای پرت شدن حواس‌تان، روی فعالیتی که در لحظه انجام می‌دهید، تمرکز کنید. کاغذ را بین انگشتان‌تان احساس کنید، سرما و گرمای آب را روی دستان‌تان احساس کنید یا به صدای برگ‌ها هنگام جارو کردن، گوش دهید.

سعی کنید حداقل پنج دقیقه روی فعالیت‌های روزمره تمرکز کنید. شاید با انجام این کار، لذت‌تان از انجام آنها بیشتر شود و پس از اتمام آنها، نسبت به قبل حس بهتری داشته باشید.

4. احساسات خود را بپذیرید

در طول روز، چند بار افکار و احساسات خودتان را قضاوت می‌کنید؟ مثلا با خود می‌‌گویید: «من نباید این احساس را داشته باشم» یا «این فکر وحشتناکی است».

بخشی از آگاه بودن به این معناست که افکار و احساسات‌تان را به صورت «درست» یا «غلط» قضاوت نکنید. در عوض، افکار و احساسات‌تان را بپذیرید و سعی کنید بی‌طرف بمانید.

5. مدیتیشن را تمرین کنید

یکی از بهترین راه‌های پرورش ذهن آگاهی، تمرین روزانه‌ی مدیتیشن به مدت چند دقیقه است.

سعی نکنید به محض نشستن، به حالت خاصی برسید. ذهن شما احتمالا درگیر نقشه‌ها، خیال‌بافی و خاطرات است. وقتی اسیر این جریانات فکری بی‌پایان می‌شوید، افکارتان یا خودتان را قضاوت نکنید، فقط حواس‌تان را دوباره به زمان حال معطوف کنید. به تنفس‌تان فکر کنید، به احساسی فکر کنید که بدن‌تان تجربه می‌کند و روی چیزهایی که می‌توانید ببینید و بشنوید، تمرکز کنید.

هدف انجام تمرین مدیتیشن این نیست که «دست از فکر کردن بردارید»؛ بلکه هدف این است که در لحظه حضور داشته باشید. به‌مرور زمان، آگاهی شما در طول تمرین مدیتیشن بالا می‌رود و به اوقات دیگر روز هم منتقل می‌شود.