ماجرای طرح انتقال آب دریای خزر به کویر سمنان در اواخر دولت دهم به شکل جدی در دستور کار قرار گرفت. حساسیت‌ها نسبت به این انتقال زمانی بیشتر شد که رئیس جمهوری سال گذشته در سفر خود به سمنان اعلام کرد این طرح حتما اجرا می‌شود و دولت از اجرای آن حمایت می‌کند.
به گزارش به نقل از روزنامه همشهری ،پس از آن، نمایندگان مجلس، در حالی که این طرح در بودجه سال 97 از ردیف اعتباری خارج شده بود و حتی به اجرای آن رأی منفی داده بودند، به اختصاص اعتبار برای اجرای طرح مطالعات پروژه در بودجه سال 98 رأی مثبت دادند.
تاکنون دلایل زیادی برای اثبات زیان‌بار بودن اجرای طرح انتقال آب خزر به سمنان عنوان شده است که اغلب در ردیف مسائل محیط زیستی و اقتصادی قرار می‌گیرد، اما جامعه‌شناسان معتقدند این قبیل پروژه‌ها در کنار همه مخاطره‌های زیست‌محیطی و طبیعی خود پیامدهای اجتماعی گسترده‌ای هم دارند.
تغییر الگوی مصرف آب
«افزایش مهیایی آب» در مقصد انتقال یکی از پیامدهای اجتماعی چنین پروژه‌هایی به شمار می‌آید. افزایش مهیایی آب یعنی به دلیل فراوانی آب در منطقه‌ای که مردم آن منطقه با شرایط موجود سازگار شده‌اند، شکل مصرف و برنامه‌ریزی‌ها تغییر کند؛ روندی که در تضاد با طرح ملی سازگاری با کم‌آبی است و از نگاه جامعه‌شناسان می‌تواند به لجام‌گسیختگی مصرف در مقصد انتقال منجر شود.
عضو هیات علمی دانشگاه مازندران معتقد است علاوه بر لجام‌گسیختگی در مصرف، چالش‌های دیگری مانند رشد آسیب‌های اجتماعی هم در سمنان می‌تواند به این جامعه آسیب وارد کند.
محمود شارع‌پور با بیان این‌که باید از تجربه انتقال آب اصفهان به یزد درس بگیریم، اظهار کرد: از یک سو اجرای پروژه‌های صنعتی بدون پشتوانه‌های مطالعاتی، اصفهان را دچار انواع چالش‌ها مانند آلودگی هوا و شیوع سرطان‌ها کرد و از سوی دیگر در یزد شاهد افزایش آسیب‌های اجتماعی مانند خودکشی، طلاق، سرقت و اعتیاد هستیم.
شاید این پرسش پیش بیاید که انتقال آب چه ربطی به این مسائل دارد؟ پاسخ اینجاست که با انتقال آب و استقرار صنایع به واسطه این افزایش مهیایی آب، مهاجرپذیری اتفاق می‌افتد و با ورود مهاجران بافت اجتماعی و حتی نسبت جنسیتی منطقه میزبان تغییر می‌کند و شهر به خوابگاه تبدیل خواهد شد. ما نمی‌خواهیم برای سمنان چنین اتفاقی بیفتد.
ترویج مهاجرپذیری در سمنان
این جامعه‌شناس همچنین اجرای این قبیل پروژه‌ها را عامل نابودی بخش زیادی از اقتصاد و حتی اجتماع محلی دانست و با اشاره به حساسیت مجامع بین‌المللی روی انتقال آب بین حوضه‌ای گفت: یونسکو برای انتقال آب بین حوضه‌ای چند معیار را مطرح کرده است. نخست این‌که آیا منطقه مد نظر کمبود آب اساسی دارد یا با عددسازی‌ها برای آن نیاز تعریف شده است؟
وی افزود: در گزارش‌ها منتشرشده عنوان شد نیاز آبی سمنان 62 میلیون متر مکعب است که 40 میلیون متر مکعب آن در دسترس است و 22 میلیون متر مکعب دیگر باید تامین شود. مسئولان در طرح انتقال موضوع افق 1425 را مطرح کرده‌اند و برای سمنان نیاز آبی 85 میلیون متر مکعبی در نظر گرفته‌اند که آب مورد نیاز جمعیت 5/1 میلیون نفری است.
این یعنی قصد دارند جمعیت را در منطقه با افزایش مهاجرت‌ها به 2 برابر افزایش و سیاست مهاجرپذیری را ترویج دهند. این استاد دانشگاه به ارقام مربوط به نیاز آب بخش صنعت سمنان در گزارش تدوین‌شده طرح هم اشاره کرد و گفت: در این گزارش عنوان شده برای چشم‌انداز 1425، سمنان به 369 میلیون متر مکعب آب در بخش صنعت نیاز دارد. این در حالی است که نیاز آبی صنایع سمنان 105 میلیون متر مکعب است. بر اساس این گزارش، برنامه دارند تا صنایع را در استان 3 برابر کنند در حالی که سند آمایش سرزمین چنین اجازه‌ای نمی‌دهد. ضمن این‌که در هیچ جای دنیا برای توسعه صنعت، آب منتقل نمی‌‌کنند.
شائبه‌ها؛ زیر پوست پروژه
استاد جامعه‌شناسی دانشگاه مازندران در بخش دیگری از صحبت‌های خود اظهار کرد: نیاز آبی صنعت در اصفهان 170، تهران 110 و کرمان که استانی معدنی است 70 میلیون متر مکعب است. چطور نیاز آبی یک استان کویری در بخش صنعت می‌تواند از نیاز آبی همه این استان‌ها بیشتر باشد؟ از برخی داده‌های موجود در گزارش اینطور به نظر می‌رسد که نقشه‌های دیگری مطرح است که به بهانه انتقال آب ممکن است پیگیری و انجام شود.
وی با بیان این‌که ارزیابی‌های زیست‌محیطی و اجتماعی نیز از نگاه یونسکو در اولویت‌ها قرار دارند، گفت: موضوع مهم دیگر این است که سود و زیان پروژه باید بین مبدا و مقصد به یک اندازه باشد.
در کدام قسمت این طرح منافع مازندران دیده شد؟ وی با اشاره به تنش‌های ایجادشده بین سمنان و مازندران در چند سال اخیر به دلیل مطرح شدن انتقال آب خزر اظهار کرد: افزایش جدل‌ها بین مازندران و سمنان به این بهانه کاملا مشهود است. چون موضوع انتقال آب نه در این منطقه و کشور ما، بلکه در همه جای دنیا چنین پیامدهایی دارد.
مرگ جانداران دریا
عطاءالله کاویان، عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی ساری و نایب رئیس انجمن آبخیزداری ایران، هم به نکات زیست‌محیطی این انتقال اشاره کرد و گفت: تهدید چرخه غذایی دریای خزر از مهم‌ترین پیامدهای اجرای این طرح است که از ریزترین موجودات یعنی فیتوپلانگتون‌ها تا فک‌های خزری را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
گونه‌های موجود در دریای خزر توان زندگی در آبی شورتر از این دریا را ندارند و بازگرداندن نمک جداشده از آب، مرگ تمام جانداران دریا را رقم خواهد زد. تخریب مراتع، جنگل‌ها، زمین‌های کشاورزی، آبراهه‌ها و قطع درختان در مسیر 155 کیلومتری انتقال نیز از آسیب‌هایی است که توسط نایب رئیس انجمن آبخیزداری ایران مطرح شد.
این پژوهشگر معتقد است موافقان طرح بدون آن‌که برای تامین نیاز آب سمنان از راه‌های دیگر تلاش کنند، پیگیر اجرای طرح هستند. به گزارش همشهری، طبق این طرح قرار است در هر ثانیه از عمق 10 متری دریا در فاصله 3200 متری از ساحل منطقه گهرباران 14 هزار لیتر آب برداشت شود که پس از ورود به آب شیرین‌کن، 7 هزار لیتر شیرین می‌شود و 7 هزار لیتر دیگر با شوری 2 برابر آب دریا به دریا برمی‌گردد.
گزارش 800 صفحه‌ای کارشناسان درباره تبعات انتقال آب
شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی مازندران در آخرین اقدام خود، نشستی با عنوان پیامدهای منفی انتقال آب دریای خزر برگزار کرد. بخش مهمی از اظهارات بیان‌شده در این نشست 2 ساعته به پیامدهای زیست‌محیطی و مقرون به صرفه نبودن اجرای طرح از نظر اقتصادی در شرایط کنونی کشور ،که در یک گزارش منتشر شده است، اختصاص داشت. این گزارش 800 صفحه‌ای حدود یک ماه پیش و پس از چند سال پیگیری در اختیار این کارشناسان قرار گرفته و شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران آن را با عنوان «طرح نمک‌زدایی و انتقال آب از دریای خزر به فلات مرکزی ایران» تهیه کرده است. این گزارش سال 95 تهیه شده، اما تاکنون در اختیار پژوهشگران و نهادهای ذی‌ربط قرار نگرفته بود.
