وقت موعود می رسد. پدر به شهر می‌رود دخترخانواده که امسال کلاس اول است به پدر سفارش میدهد تا کیف و کفش و شلوار و مقنعه برایش بخرد تا اول مهر را مثل بقیه بچه ها با لباس نو و کیف و کفش به مدرسه برود. تا وقتی پدر از شهر برگردد دخترک رویاهای خود را می بافد. کیف مشکی، کفش سرمه‌ای، مقنعه آبی کلاس درس مدام جلوی چشمش رژه می‌روند و لحظه شماری می کند تا پدر بیاید. اما پدر با دستان خالی و پایی که نای آمدن ندارد برمی‌گردد. دخترک به استقبالش می رود اما دستان پدر خالیست و شرمندگی از خانواده چهره‌اش را در هم فشرده. به یکباره تمام رویاهای دخترک فرو‌می‌ریزد، قیمت محصول آنقدر پایین بوده که پول حق‌العمل حجره دار و هزینه جعبه‌ای که برایش فرستاده را نیز در نیاورده است!
قیمت گوجه فرنگی امسال در مزرعه کیلویی 800 تومان و در میادین میوه و تره بار کیلویی 1000 تومان فروخته شده است. گوجه فرنگی محصولی پر هزینه است. از آماده سازی زمین گرفته تا آبیاری هفته‌ای یکبار،کارگری، خاک و کود دادن پای بوته و برداشت هزینه های زیادی دارد.
* کشت گوجه فرنگی چقدر هزینه دارد؟
علی عزیزی کشاورز صیفی کار قوچانی که 5 هکتار گوجه فرنگی کاشته است گفت: «امسال گوجه فرنگی کیلویی 800 تا 1000 تومان به فروش می رود و قیمت بسیار پایین است. شش ماه است زحمت می‌کشیم. هزینه‌های کارگری بسیار بالا است. از ابتدای فروردین فقط پول پای این محصول ریختیم. از خرید بذر های گرانقیمت گرفته تا آماده سازی زمین و مجبور هستیم هفته‌ای یک بار این محصول را آبیاری کنیم. آب به این آسانی گیر نمی آید و مجبوریم برای آبیاری زمین آب خریداری کنیم .هزینه های از بین بردن علف های هرز بسیار بالا است. سم‌ها بی‌تاثیر شده‌اند و مجبوریم دو تا سه برابر حد معمول علف کش استفاده کنیم. استفاده چندین باره از علف کش باعث می شود هزینه های ما بالا برود.»
وی می‌گوید: «نمی‌دانم چه اتفاقی افتاده که علف‌کش‌ها بی‌تأثیر شده‌اند. بعضی می‌گویند قلابی هستند و تاثیری در از بین بردن علف های هرز ندارند و ناچاریم برای اینکه محصول از بین نرود چندین بار سمپاشی کنیم. همه اینها قیمت تمام شده ما را بالا می‌برد.»
عزیزی گفت: «امسال هزینه کرایه ها هم بیشتر شده است. هزینه حمل نسبت به سال گذشته 200 تومان افزایش یافته و البته هزینه جعبه هایی که گوجه فرنگی را داخل آن می ریزیم نیز بیشتر شده است. امسال نه تنها قیمت محصول گوجه فرنگی پایین است بلکه هزینه‌های تمام شده هم بالا رفته و در نهایت هیچ سودی برای ما نمی‌ماند. به زور شاید بتوانیم هزینه های خودمان را در بیاوریم.»
ناراحتی کشاورزان صیفی کار فقط مربوط به قوچان نیست کشاورزان منطقه آذربایجان شرقی و استان اردبیل هم امسال بسیار ناراضی هستند، آنها می‌گویند قیمت‌ها نسبت به هزینه ها بسیار پایین است. دولت برنامه‌های صادراتی ندارد و نظارتی بر تنظیم بازار نمی کند.
ابراهیم موسی زاده کشاورز صیفی‌کار ساکن استان اردبیل گفت: «یک خانواده 4 نفره هستیم که از ابتدای سال تاکنون هر روز در این زمینی که گوجه فرنگی کاشته ام کار می‌کنیم. اینجا این طور نیست که کارها با ماشین انجام شود اصولاً کار صیفی کاری ماشینی نیست و بیشتر کارها توسط کارگر انجام می‌شود و ما چون پول نداریم به کارگر پرداخت کنیم مجبوریم خودمان هر روز صبح تا شب در این زمین کار کنیم تا بتوانیم کارهای آن را تمام کنیم.»
موسی زاده گفت: «بذر گوجه فرنگی بسیار گران است هر کیلو بذر وارداتی را 400 هزار تومان خریداری کرده و در خزانه کاشتیم پس از یک ماه مراقبت نشاها آماده شد. زمین اصلی را پس از چندین بار شخم زدن آماده کرده و نشاها را به زمین اصلی انتقال دادیم و از آن موقع هفته‌ای یکبار آبیاری می‌کنیم و مرتب علف‌های هرز آن را وجین می‌کنیم و مجبوریم چندین بار علف کش استفاده کنیم. سه بار کود دادیم که همه اینها هزینه‌های بسیاری را برای ما داشته است. اما حالا که وقت محصول است گوجه فرنگی 800 تومان به فروش می‌رود مجبوریم برای فروش این محصول آن را به 60 کیلومتر آن طرف تر ببریم و در شهر اردبیل به فروش برسانیم که این حتی هزینه حمل جعبه و هزینه برداشت ما را هم در نمی آورد.»
وی گفت:« امسال هزینه های شخم با تراکتور هم بالا رفته است هزینه شخم یک هکتار زمین پنجاه هزار تومان است است که باید چندین بار شخم بزنیم به دلیل کم آبی در این منطقه هم باید پول زیادی برای خرید آب بدهیم.»
* منحنی زیگزاگ سطح زیر کشت و قیمت گوجه فرنگی
بررسی نمودار سطح کشت محصولات صیفی و گوجه فرنگی در سالهای مختلف نشان می دهد که نمودار آن خطی نیست و کاملا یک منحنی زیگزاگی است یعنی سطح کشت محصولات صیفی در سالهای مختلف مرتب نوسان پیدا می کند و متناسب با آن قیمت محصول نیز بالا و پایین می‌شود.
نوسان قیمت محصولات کشاورزی در اقتصاد ما بحث جدیدی نیست دهه‌هاست که کشاورزان ما با این وضع پیش می روند یک سال قیمت ها آنقدر بالا است که مردم توان خرید ندارند و سال دیگر قیمت ها آنقدر پایین است که کشاورزان ضرر می‌کنند. منحنی عرضه و تقاضای محصولات کشاورزی در اقتصاد کشورهای جهان سوم و چهارم ایران به منحنی تار عنکبوتی معروف شده است.
* مشکل اقتصاد گوجه فرنگی کجاست؟
اما چه عاملی سبب می‌شود که کشاورزان محصولی را یک سال بیشتر و یک سال کمتر بکارند؟ طرح الگوی کشت حلقه مفقوده در این بخش است که ده سال است روی میز دولت جا خوش کرده و هنوز اجرایی نشده است.
قرار بود دولت با بررسی ظرفیت‌های هر استان اعلام کند که چه محصولی به چه میزان باید کاشته شود و مشخص شود کشاورزان هر استان چه میزان باید گوجه فرنگی، خیار و یا محصولات دیگر را بکارند.
علیمراد اکبری معاون حفاظت از آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی در این باره گفت: اجرای الگوی کشت بسیار سخت است، الزاماتی دارد که باید همه آنها مدنظر قرار بگیرد این الزامات از آمایش سرزمین گرفته تا ملاحظات اقتصادی کشاورزان را شامل می‌شود.
وی ادامه داد: اجرای الگوی کشت تنها محدود به بررسی زمین‌های کشاورزی و اینکه چه استانی چه محصولی را به چه میزانی کشت کند، نیست بلکه سود آن محصول است که تعیین می‌کند کشاورز چه بکارد و چه نکارد.
* همسایه‌ها یاری کنند تا مشکل کشت گوجه فرنگی حل شود
جوان سرافرازی مدیرکل دفتر امور آب وزارت جهاد کشاورزی نیز در یک نشست خبری گفت: طرح الگوی کشت در وزارت جهاد کشاورزی تقریباً آماده است اما مشکل و محدودیت ما در اجرا است، باید همه نهادها از جمله وزارت کشور و قوه قضاییه با وزارت جهاد کشاورزی در اجرای این طرح همکاری کنند.
منظور این مقام مسئول این است که 4.5 میلیون بهره‌بردار کشاورزی در کشور وجود دارد و اینکه به آنها اجبار کنیم چه محصولی را بکارند و چه محصولی را نکارند امکانپذیر نیست و باید نهادهایی مانند قوه قضاییه هم با ما همکاری کنند تا کشاورزان را مجبور به کشت یا عدم کشت برخی محصولات بکنند.
به هر حال به نظر می‌رسد اگرچه مسئولان بخش کشاورزی از آماده شدن این طرح خبر می‌دهند هنوز برای اجرایی شدن آن زمان زیادی در پیش است.
*تنظیم بازار محصولات کشاورزی در دستان اهلش نیست
دلیل بعدی که بازار محصولات کشاورزی به هم ریخته و قیمت گوجه فرنگی پایین آمده این است که مسئولیت تنظیم بازار از متولی آن یعنی وزارت جهاد کشاورزی گرفته شده و به وزارت صمت سپرده شد. رئیس جمهور با این بهانه که وضعیت مردم پس از تشکیل وزارت بازرگانی بهتر خواهد اگر چه موفق به تشکیل این وزارتخانه نشد اما قانون انتزاع را به مدت دو سال معلق کرده و شرکت بازرگانی دولتی را از وزارت جهاد کشاورزی به وزارت صمت انتقال داد.
قانون تمرکز وظایف بازرگانی کشاورزی دروزارت جهاد موسوم به قانون انتزاع 6 سال پیش توسط مجلس تصویب و در شورای نگهبان تایید شد که بر اساس آن باید بخش بازرگانی کشاورزی در وزارت جهاد مدیریت می‌شد.
* کارخانه‌های تبدیلی کافی نیست
دلیل بعدی کاهش قیمت گوجه فرنگی نبودن کارخانه های تبدیلی کافی در کشور است. محصول گوجه فرنگی فرآورده‌های نظیر رب، پوره دارد و حتی ترشی و شور گوجه فرنگی نیز می توان از آن درست کرد. این محصول پر استفاده را همچنین می‌توان خشک کرده و در زمان مورد نیاز استفاده کرد.
از سوی دیگر کارخانه ها پراکنش نامناسبی دارند. در واقع این کارخانه ها در جاهایی واقع هستند که ارسال محصولات گوجه فرنگی هزینه زیادی برای کشاورزی دارد و معمولاً کشاورزان از خیر این کار می گذرند.
* خرید حمایتی گوجه فرنگی موفق بود؟
تنها اقدامی که دولت امسال انجام داده خرید حمایتی گوجه فرنگی است. اما صحبت‌های کشاورزان که از ضررو زیانشان و قیمت پایین می‌گویند نشان میدهد که این طرح موفقیت آمیز نبوده و نتوانسته قیمت محصول گوجه فرنگی را افزایش دهد تا فروش گوجه برای صیفی کاران به صرفه باشد. این طرح در مرداد ماه و در 8 استان کشور آغاز شده است.
به گفته مدیر عامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران هدف از اجرای این طرح، پایداری تولید، حفظ قیمت محصول در بازار و جلوگیری از ضرر و زیان تولید کنندگان است.
شیرزاد گفت: تاکنون بیش از 73 هزار تن گوجه فرنگی به ارزشی بالغ بر 731 میلیارد ریال از کشاورزان خریداری شده است، که سهم استان فارس بیش از 54 هزار تن، استان خراسان رضوی بیش از 13هزار تن و استان های اصفهان و اردبیل بیش از 5 هزارو 300 تن است.
طرح خرید حمایتی گوجه فرنگی اگر در کنار سایر اقدامات نظیر برنامه صادراتی، اجرای الگوی کشت و افزایش ظرفیت کارخانه های تبدیلی انجام می‌شد شاید موفق می‌شد.
دولت باید طرح الگوی کشت را اجرایی کند که برای اجرای آن نیاز به طرح آمایش سرزمین هم است همچنین نرخ خرید‌های تضمینی را طوری تعریف کند که کشاورزان به سمت محصولات راهبردی هدایت شوند، ظرفیت کارخانه‌های تبدیلی افزایش یابد، برنامه‌های صادراتی هدفمند پیش برود و دولت باید نرخ خرید تضمینی را طبق قانون تا آخر شهریورماه ارسال اعلام کند. همچنین متولی تنظیم بازار باید وزارت جهاد کشاورزی باشد زیرا وزارتخانه های غیر مرتبط نمی‌توانند موفقیت چندانی در تنظیم بازار بخش تولید کشاورزی داشته باشند.
