این روزها که متاسفانه مجددا کمبود شدید بنزین سوپر در کشور دیده می‌شود و خودروهای به‌روز مخصوصا مجهز به سیستم پرخوران(توربوشارژ و سوپرشارژ) دچار مشکل شده‌اند، سوال اصلی اینجاست که تکلیف افرادی که به هر دلیل به بنزین سوپر دسترسی ندارند چیست؟ و باید چه عکس‌العمل و رفتاری داشته باشند تا خودروی آنها از نظر فنی آسیب کمتری ببیند. اما قبل از بیان بهترین راه‌حل در این شرایط، اجازه دهید با دو مفهوم عدد اکتان و ناک بیشتر آشنا شویم.
پدیده خودسوزی (Pre-Ignition/Self-Ignition)یکی از راه های مؤثر برای افزایش راندمان موتور، افزایش نسبت تراکم مخلوط سوخت و هوا می باشد. لازم به ذکر است در صورت متراکم سازی سوخت نامناسب، دمای آن بیش از دمای اشتعال گردیده و بدون نیاز به جرقه‌زنی شمع ها، به صورت خود به خود احتراق صورت می‌گیرد. به این پدیده به اصطلاح "خودسوزی یا اشتعال خود به خود" می گویند که مطلوب نیست.
یکی از مهمترین عوامل در بروز چنین پدیده ای عدد اکتان سوخت می باشد. عدد اکتان مقیاسی است برای نشان دادن مقاومت سوخت‌ها در مقابل گرما، فشار و شروع احتراق خود بخود (بدون جرقه). یعنی هر چقدر عدد اکتان سوخت بالاتر باشد، امکان استفاده از نسبت تراکم های بالاتر فراهم می گردد.
معمولاً عدد اکتان سوخت مصرفی هر خودرو، توسط شرکت سازنده روی درب باک خودرو درج می‌گردد.
بنزین با کیفیت پائین احتمال خودسوزی و احتراق های درون سیلندر، قبل از موعد را بالا می‌برد که عوارض زیر را در پی دارد:
1. کاهش راندمان موتور
2. بد کار کردن موتور
3. داغ کردن موتور
4. بالا رفتن میزان مصرف سوخت
5. اعمال ضربات ناگهانی به قطعات موتور و افزایش احتمال آسیب دیدگی آنها
ناک(Knock)زمانی کــه مخلوط سوخت کــه ماده ای با قابلیت اشتعال بالاست پیش از رسیدن پیستون ها به نقطه مرگ بالا و زده شدن جرقه توسط شمع منفجر شود (بخاطر متراکم شدن و دمای بالا)؛ موتور دچار کوبش (Knock) خواهد شد کــه این مساله برای موتور بسیار مضر است.
در اثر ناک زدن، دمای محفظه احتراق خودرو بالا می‌رود، به سوپاپ ها فشار وارد می شود و در اثر ضربه و حرارت خطر ذوب شدن، شکستن و یا سوراخ شدن پیستون وجود دارد.
هر چقدر نسبت تراکم پیشرانه بیشتر باشد، احتمال وقوع پدیده ناک افزایش خواهد یافت. این موضوع در خودروهای مجهز به سیستم پرخوران (توربو و سوپر شارژ) به دلیل تراکم هوای ورودی به موتور و همینطور دمای بالاتر آن، اهمیت بسیار بیشتری دارد.
اگر اکتان سوخت پایین باشد (بنزین با کیفیت پائین)، هنگام بالارفتن از سربالایی یا حرکت با دور موتور پایین با دنده مرده، موتور شروع به ناک زدن می کند.
Knock چه مشکلاتی ایجاد می‌کند؟این پدیده باعث کاهش قدرت، افزایش آلودگی موتور، صدمه به موتور شامل: تابدیدگی شاتون‌ها، از بین رفتن پیستون‌ها و در مواردی سوراخ شدن آنها، معیوب شدن سیلندر و فشار نامتناسب به میل‌لنگ و مجموعه یاتاقان‌ها می‌شود.
با خودرویی که Knock می‌زند چگونه رفتار کنیم؟حال تحت هر شرایطی، فرض کنید به بنزین با کیفیت دسترسی نداریم که این روزها بسیاری از مالکان خودروهای بروز در تهران و شهرستان‌ها چنین مشکلی را دارند. در این شرایط فشار را از روی پیشرانه کم کنید. از تجهیزات برقی و کولر خودرو کمترین استفاده را داشته باشید، در دور موتورهای پایین کمترین فشار را بر روی پدال گاز وارد کنید و در سربالایی‌ها با دور موتور بالاتر حرکت کنید.
بطور کل توصیه می‌شود در شرایطی کــه سوخت مناسبی مصرف نمی‌‌کنید، از تخته گاز رفتن و هرگونه فشار و شتاب‌گیری پرهیز نمایید، همچنین همواره سعی کنید دور موتور خودرو در محدوده میانی مجاز باشد، ضمن اینکــه برای شتاب‌گیری، بهترین راهکار استفاده از دنده‌های سنگین‌تر در کنار فشار حداقلی بر روی پدال گاز است.
امیدواریم دلیل کمبود بنزین سوپر هر آنچه باشد، به زودی مرتفع شود زیرا تعداد خودروهایی که در این میان آسیب می بینند و دچار خطر هستند، بسیار زیاد است.
