معرفی و شرحی از آثار علمی شهید آیت الله دستغیب
صلوة الخاشعین
این کتاب پر ارج نخستین اثر شهید محراب آیت الله دستغیب است که اولین چاپ آن به صورت چاپ سنگی در 45 سال قبل انجام گرفته است، در بحبوحه شور و شوق آن شهید به معنویات نوشته شده و همان طور که از نامش پیداست از آیه شریفه الهام گرفته که در سوره مؤمنون می فرماید: «قد افلح المومنون الذین هم فی صلاتهم خاشعون» هر آینه اهل ایمان رستگار شدند آنان که در نمازشان خاشع می باشند. سالیان دراز این کتاب نایاب بود و مشتاقان از دور و نزدیک به سراغش می آمدند، اما مقدر چنین بود که پس از شهادتش این کتاب کیمیا اثر، در اختیار علاقمندان قرار گیرد.
این کتاب از مقدمه و چهار مطلب و خاتمه تشکیل شده است. در مقدمه آن مختصری از اصول عقاید و بخشی از روایاتی که درباره فضیلت نماز رسیده است سخن می رود که نماز مقبول موجب خاموش کردن آتش های افروخته شده است و از هر صدقه و حج و عمره ای برتر است.
در مطلب اول در باره دلیل های لزوم حضور قلب و شرح معنی خشوع و خضوع بحث می کند و نماز را برای برپا داشتن یاد خدا می داند و می فهماند که چگونه نمازگذار با پروردگارش مناجات کننده است و جز به مقدار حضور قلب از نماز پذیرفته نیست.
در مطلب دوم مقصود از حضور قلب و چگونگی تحصیل آن را تشریح می نماید و پیدا شدن حضور قلب را در ایجاد مقتضی و برطرف کردن موانع می داند و مقتضیات آن را مهم دانستن نماز می شمارد که در نتیجه فهمیدن فناء دنیا و بقاء آخرت و یقین به لذت های معنوی می داند که نماز وسیله تحصیل آنهاست و خلاصه اساس غفلت را در دنیادوستی می داند که به زینت های واهی آن دلبسته و از یاد خدا بی خبر می سازد.
در مطلب سوم مانی افعال و اقوال نماز و مقدمات آن مورد بحث قرار می گیرد و برای طهارت معنوی که از مقدمات نماز مقبول است، پاکی از کبر و فخر و هوی حقد و حسد و عداوت ستم و متابعت و میل به شهوات، حب دنیا و غفلت از یاد حق را شرط می داند، لباس تقوا را برای پوشش در حقیقت نماز لازم می داند و به جا آوردن نماز را در خانه محبوب مؤثرتر می بیند. آنگاه در افعال نماز از قیام و رکوع و سجود و جلوس و اقوال نماز از حمد و سوره و ذکر رکوع و سجود و تسبیحات و تشهد و سلام، کلمات نغز و جملاتی پر معنی را همراه با آیات و روایات بیان می فرماید.
در مطلب چهارم از شرائط و معانی باطنی نماز و موانع قبولی آن سخن می رود و برای تحصیل حضور قلب راهنمائی هائی از بزرگداشت حق و تنظیم او همراه با شناختن پستی نفس خود می نماید و لازمه این دو معرفت را خشوع معرفی می نماید. از خوف و رجاء در نماز سخن می گوید و از پیدا شدن عجب می ترساند و در آخر در باره حدیث مشهور معاذ برای پیشگیری از پیدا شدن موانع قبلی بحث می نماید.
خاتمه کتاب را بخشی از دستورات سیر و سلوک الی الله تشکیل می دهد که چگونه فکر و اندیشه را باید کنترل نمود و اوقات شبانه روز را تقسیم کرد و در هر حال از توشه آخرت غفلت ننمود.
داستان های شگفت
رغبتی که همگان به شنیدن سرگذشت دیگران دارند قابل انکار نیست، بخشی از سرگرمی های زندگی را همین موضوع تشکیل می دهد و فرصت طلبان از این احساس طبیعی نهایت بهره را برده و با ذکر داستان های جعلی و سرگذشت های مهیج دروغین جیب خود را پر می سازند. قرآن مجید و دیگر کتاب های آسمانی از این احساس طبیعی بشر استفاده مثبت فرموده و با ذکر داستان های حقیقی و سرگذشت خوبان و بدان نکات متعددی را یادآوری می فرمایند و بدیهی است که بیان حقایق در ضمن داستان رساتر و در دل بهتر جا می گیرد. بزرگان دین نیز این روش کتاب آسمانی را پیروی کردند و حقائق و معارف را در ضمن داستان ها و مثل ها بیان کردند تا گیراتر و به فهم و قبول نزدیک تر باشد.
در این دوره نیز شهید محراب حضرت آیت الله دستغیب بخشی از عمر پر برکت خود را به ثبت و نوشتن خاطراتی که از بزرگان دین و صاحبان تقوی و یقین داشتند صرف کردند و حاصل این رنج، کتاب پر ارج «داستان های شگفت» و به راستی و بدون اغراق کتابی است بی نظیر که از جنبه های متعدد برای اجتماع مفید است. این کتاب در چهارمین چاپ آن که کامل ترین چاپ هایش می باشد در 148 داستان تنظیم شده و با نتیجه گری های جالب آن، شهید از هر داستانی حقایق را با قلم رسا ضمیمه شیرینی داستان نموده است که برای هر پیر و جوان، عالم و عامی علاوه بر اینکه سرگرم کننده است، دانشی بر معلوماتش می افزاید و ایمانش را به غیب زیادتر و امیدش را به پروردگارش قوی تر می سازد. من در این مقام هرچه بخواهم درباره این کتاب بنویسم بهتر از مقدمه مختصری که خود آن شهید در ابتدای این کتاب نوشته نمی بینم. به گفته یکی از دوستان این مقدمه به اندازه همه این کتاب ارزش دارد، البته برای اهلش.
«این ضعیف در مدت عمر خود داستان هائی از بندگان صالحین و صاحبان تقوی و یقین دیده و شنیده ام که هر یک از آنها شاهد صدقی است بر الطاف الهیه از پیروزی کرامات و استجابت دعوات و نیل به درجات و سعادات و دیدن آثار توسل به قرآن مجید و ائمه طاهرین صلوات الله علیهم اجمعین. در این هنگام که سنین عمرم رو به آخر و از پنجاه و پنج گذشته و قاصدهای مرگ یعنی ضعف قوا و هجوم امراض مرا به قرب رحیل در جوار رب جلیل و ملاقات اجداد طاهرین و سایر مؤمنین بشارت می دهد، خواستم آنچه از آن داستان ها به خاطر دارم در این اوراق ثبت کنم به چند غرض:
1- هرچند از عباد صالحین نیستم، لکن ایشان را دوست دارم و آرزومندم که از آنها بگویم و از آنها بنویسم و از آنها بشنوم و آنها را ببینم، «گر از ایشان نیستی می گو از ایشان.»
2- چنانکه در حدیث رسیده نزد یاد خوبان، رحمت خدا نازل می شود. امید است نویسنده و خوانندگان عزیز مشمول این رحمت باشیم.
3- چون هر یک از این داستان ها موجب تقویت ایمان به غیب و رغبت قلوب به عالم اعلی و توجه به حضرت آفریدگار است، آنها را ثبت کردم تا فرزندانم و سایر خوانندگان بهره مند شوند و خصوصا در شدائد و مشکلات دچار یاس نشوند و دل به پروردگار قوی دارند و بدانند که دعا و توسل را آثاری است حتمی، چنانکه سعی در تحصیل مراتب تقوی و یقین را مقامات و درجاتی است که از حد ادراک بشر افزون است.
4- شاید پس از من عزیزی از مطالعه آنها با پروردگار خویش اشنا شود و او را یاد کند و حال خوشی نصیبش گردد. خدا هم به فضل و رحمتش این روسیاه را یاد فرماید».
گناهان کبیره
راه رسیدن به درجات عالی و پذیرفته شدن عبادت و شرط رستگاری، تقواست و خداوند پرهیزگاران را دوست می دارد و بهشت جاویدان را برایشان آماده فرموده است، بلکه ارزش هر کس به اندازه تقوای او است. مرتبه نخستین تقوا انجام واجبات و ترک محرمات است و شخص مسلمان باید واجبات و محرماتش را بشناسد تا با رعایت آنها از هلاکت ابدی برهد و به رستگاری همیشگی برسد.
عمده واجبات که همان فروع دین باشد، در رساله های عملی موجود و مورد استفاده طالبین می باشد، ولی جهت دوم تقوی که پرهیز از گناه است، با اینکه به مراتب مهم تر و لازم تر است تا زمینه پذیرفته شدن واجبات فراهم گردد، آن طوری که شایسته است به واسطه ندانستن و نشناختن گناهان رعایت نمی شود و متاسفانه برای جبران این نقص بزرگ در اجتماع دینی ما قدم مثبت و شایان توجهی برداشته نشده است و تا چندی قبل کتاب به زبان فارسی در این باره مشاهده نشده است، لذا برای برطرف کردن این کمبود در سطح جامعه اسلامی، بزرگمرد عالم اسلام و افتخار جامعه روحانیت شهید محراب حضرت آیت الله دستغیب چندین سال به تالیف و تدوین این کتاب ارزنده همت گماشت و به حق شاهکار آثار خودش را تقدیم اجتماع نمود و راستی اثری بی نظیر و جامع را که عالم و عامی هرکس در هر حدی از معلومات است می تواند از آن استفاده نماید، از خود به جا گذاشت. به فرموده خودش کتاب «گناهان کبیره و قلب سلیم» حاصل عمر من است با اینکه از نظر علمی بسیار غنی است و از نظر مدرک چیزی فروگذار نشده است، در عین حال از پیچیدگی عبارت و غلاظت سخن خالی است و با بیانی رسا و شیوا مطالب را می رساند.
قلب سلیم
مستفاد از آیات و اخبار، برنامه پیغمبران در تزکیه و تعلیم خلاصه می شود که برای کمال انسانیت راه منحصر می باشد، تزکیه یعنی پاکسازی نیز قبل از تعلیم لازم است. وظیفه انبیاء پاک کردن مردم از رذائل اخلاقی و زشتی های نفس و به تعبیر دیگر مساعد کردن زمینه برای بارور شدن اعمال و اعتقادات است، بدیهی است اگر بهترین تخم ها را با آبیاری مرتب ولی در زمین نامساعد بکارند نه تنها نفعی ندارد بلکه خود آن تخم را نیز از کف داده اند، اینست که گفتیم برنامه پیغمبران پیش از تعلیم تزکیه است یعنی آمادگی نفس برای بارور شدن اعتقاد و عمل.
اگر بیماری های اندرون برطرف نگردد آنچه اسباب هدایت از جهت تعلیمی است نتیجه عکس دارد همانطوری که از آیات و اخبار بسیاری استفاده می گردد.
برنامه تزکیه انبیاء نیز در دو مرحله بیرون و اندرون دنبال می شود یعنی برای پاک شدن نفس و بارور شدن اعتقاد و عمل لازم است موانع و خار و خاشاک برطرف گردد موانعی که مربوط به اعضاء و قلب است یا به تعبیر صریح از گناهان بدنی و قلبی دور شود.
تزکیه نسبت به افعال همان ترک گناهان کبیره است و تا شخص از همه کبائر پرهیز نکند نباید انتظار داشته باشد اعمالش سودمند شود همانطور که در صریح قرآن است: «خداند تنها از پرهیزکاران می پذیرد.»
تزکیه نفس و پاکی اندرون را نیز شرط هدایت و سعادت دانسته و می فرماید: «کسانی که ایمان آوردند و ایمانشان را به ستم نپوشاندند برای ایشانست امنیت و ایشانند راه یافتگان.» (سوره انعام 6 آیه 82)
اینجاست که شهید محراب آیت الله دستغیب پس از کتاب گناهان کبیره به فکر تکمیل آن در مرتبه دوم تقوی افتاد و به تعبیر خودش «قلب سلیم» کلاس دوم این راه است.
این کتاب را در دو بخش عمده تنظیم کرده است، بخش اول در عقائد و بخش دوم در اخلاق، از آنچه باید نفس انسانی پاک باشد و به هرچه که بایستی آراسته شود با بیانی رسا و قلمی شیوا به رشته تحریر درآورده است.
قیام حسینی(ع)
قیام ابی عبدالله الحسین(ع) نقطه عطفی در تاریخ اسلام می باشد که چون کوکب درخشانی فصل جدیدی در زندگی بشریت می گشاید، انقلابی که مبدأ و منشاء انقلابات دیگر و حرکتی شگرف که موجب تحرک بیشتر گروه ها و جنبشی فوق العاده که سبب بیداری توده ها و پیدایش افکار جدید و آزادیخواهی های حقیقی که در بندگی خدا خلاصه می شود، گردید.
با فریاد «مرگ با شرافت بهتر از زندگی ننگین است» و «اگر دین ندارید، در زندگی دنیایتان آزاد مرد باشید» روح حمیت و جوانمردی را در غافلان و بی خبران بیدار می کند و با ناله «خدایا به خواست تو خشنودم و برای فرمانت فرمانبردار، جز تو معبودی ندارم» راه بندگی را در رضا و تسلیم برای خدا می نمایاند و با مناجات «همه مردمان را به جملگی در راه دوستی تو رها نمودم و خانوده ام را برای دیدارت به اسارت دادم.
خداوندا اگر مرا در را دوستیت پاره پاره کنی، دلم به غیر تو مایل نمی گردد» راه عشق بازی و محبت ورزی حقیقی را نشان می دهد.
زاده حسین و پیرو مکتبش که خون حسینی(ع) در اعماق وجودش می جوشید، حضرت آیت الله شهید عبدالحسین دستغیب در زمینه قیام جدش حسین علیه السلام سخنرانی های جالب و آموزنده ای دارد که تا این تاریخ تنظیم نشده و امید است بزودی این اثر نفیس هم در اختیار علاقمندان گذاشته شود و شکی نیست که چون سایر آثار معظم له مورد استقبال همگان قرار می گیرد.
سیدالشهداء
رواج مکتب اهل بیت و دوستی ایرانیان به این خانواده بحث های متعددی راجع به حضرت اباعبدالله الحسین(ع) را پیش آورد و مخصوصا درباره قضیه کربلا مطرح می شود، آیا واقعه کربلا تقدیر خدائی بود؟ و آیا مقدرات مستلزم جبر است؟ پس حسین(ع) و یارانش مزدی ندارند و قاتلینشان نیز عقابی نباید داشته باشند چون جبر است؟ دیگر آنکه آیا حسین(ع) می دانست در این سفر کشته می شود یا نمی دانست؟ اگر می دانست چرا رفت و به دست خود، خودش را به هلاکت انداخت و اگر نمی دانست چگونه امام معصوم از چنین جریان مهمی بی اطلاع است و با علم امام و مقام امامت منافات دارد. از همه اینها گذشته هدف حسین(ع) از حرکت به سوی کربلا چه بود؟ آیا برای ریاست و تشکیل حکومت بود یا برای نهی از منکر و یا به قول عوام برای شفاعت کردن از گنهکاران امت، خودش را به کشتن داد؟ دیگر آنکه چرا زن ها و بچه ها را با خودش آورد؟ کسی که می داند کشته می شود، چرا به خانواده اش زحمت سفر را تحمیل می کند؟ مصیبت و داغ مردان برای آنان کافی است، چرا مرارت اسارت به آن افزوده گردد؟
اینها و نظائرش بحث هائی است که در ایام عاشورا توسط آیت الله شهید دستغیب در سالیان پیش انجام گرفته و قسمت هائی از آن ثبت شده است. بیست مجلس از این سخنرانی ها به نام کتاب «سیدالشهداء» به چاپ رسیده است و با مطالعه این کتاب که به زبانی بسیار ساده و قابل فهم برای عموم بیان شده است، از مطالعه بسیاری از کتاب هائی که در این زمینه نوشته شده، خواننده بی نیاز می شود.
همچنین در این کتاب شریف هدف عالی حسین(ع) را معرفی ایمان و حقیقت بندگی دانسته و شأن آقا را بالاتر از قیام به خاطر ریاست دنیوی و تشکیل حکومت به جهت مادی آن می داند.در این کتاب ثابت می کند که حسین(ع) می دانسته در سفر کربلا کشته می شود و وظیفه خطیرش اقتضاء می کرده حرکت کند و دین اسلام را با کشته شدنش حفظ نماید و بدون اینکه خود را به هلاکت بیندازد، هدف حاصل نمی شد و بلکه اگر به کربلا نمی رفت، خود را به دست خودش به هلاکت همیشگی افکنده بود. بردن زن ها و بچه ها نیز ضروری بود تا جلوی تبلیغات سوء بعدی بنی امیه را بگیرد و آنان را مفتضح نماید و در حقیقت اسارت زن ها متمم قیام و شهادت ابی عبدالله(ع) بود تا نهالی را که نشاند، آبیاری کنند و بارور گرداند.
خطبه شعبانیه
در آخرین روزهای ماه شعبان، رسول خدا(ص) در خطبه نماز جمعه مطالب لازم و عام النفعی راجع به برنامه اسلامی ماه مبارک رمضان تذکر فرمود. نخست بزرگی این ماه عزیز را رساند که بهترین ماه هاست، شب هایش بهترین شب ها و روزهایش بهترین روزهاست. در این ماه شریف، خداوند بندگانش را به مهمانی دعوت فرموده است و پذیرائی های مناسب مقامش از آنان می فرماید؛ نفس هایشان تسبیح و خوابشان عبادت و اعمالشان پذیرفته و دعایشان مستجاب است، لذا پیغمبر(ص) مسلمانان را به دعا و نیت راست و دل پاک تشویق می فرماید تا از خدا بخواهند به روزه و خواندن قرآن در این ماه موفق گردند و مشمول رحمت های الهی گردند، مخصوصا در اوقات نمازهای واجب دست به دعا بردارند که بهترین ساعات است و خداوند در این ساعات نظر لطف به بندگانش داشته، مناجاتشان را پاسخ و دعایشان را مستجاب می فرماید. سپس به رعایت زیردستان سفارش می فرماید و مخصوصا افطار دادن را به مقدار توانائی هرکس تاکید می فرماید.
استعاذه
بشر ضعیف آفریده شده و با اقتضائات مادی و شهوانی که در نهادش نهفته است و اسباب غفلت و دوری از یاد خدا و آخرت از درون و بیرون برایش آماده شده است و دشمن بزرگش شیطان مرتباً خود و فرزندان و یارانش در کمین او هستند، با این ترتیب راستی که بیچاره وار نیاز به پناهندگی دارد تا با کمک نیروئی فوق ماده و طبیعت او را دستگیری نماید و از دشمن خارجی اش شیاطین انسی و جنی حفظ کند و در مبارزه با نفس و دشمن داخلی نیز او را یاری نماید. آن نیروی لایزال جز حول و قوه خدا چیست و آن یاور حقیقی جز حق کیست؟ لذا برای خدا پرستان و اهل تقوی جز پناهندگی به درگاه خدا از شر شیطان راهی نیست.
این معنی «استعاذه» است که در جمله «اعوذبالله من الشیطان الرجیم» خلاصه می شود، اما به زبان گفتن آسان ولی با حقیقت آنرا پیاده کردن مشکل است. اینجاست که شهید محراب آیت الله دستغیب با آن احاطه کم نظیری که به آیات و اخبار و کتاب های روائی داشت و با آن برداشت های صحیحی که از آیات و اخبار می کرد، در همین یک موضوع سی مجلس سخنرانی فرمود و درباره حقیقت استعاذه، معنی و اهمیت آن، شرائط و ارکان آن صدها مطلب جالب و خواندنی و شنیدنی آموخت. با عنوان کردن آیات قرآن و استشهاد به آنها ارکان اساسی استعاذه را در پنج مطلب پرورانید، تذکر، توکل، اخلاص و تضرع، حقایق را با زبانی ساده و بیانی رسا که برای همه کس قابل درک باشد تذکر فرمود.
معاد
سخن از آخرت و مواقف آن بسیار رفته، اما سخنی شیرین تر از گفتار مرد آخرت شهید محراب آیت الله دستغیب در این باره سراغ ندارم. یک ماه مبارک رمضان در این باره سخن گفت و خلاصه آن به صورت کتابی جالب به نام «معاد» آن به دست علاقمندان رسیده و هنوز مکرر به چاپ می رسد، حتی در سنگرهای مبارزین ما در جبهه ها نقش عمده و به سزائی ایفا می کند و به یاد لقاء حق آنان را در دفع دشمن بی باک می نماید. بحث های این کتاب از نخستین منزل که مرگ و حالت اختضار است شروع می شود، از کیفیت فیض روح و آسانی و سختی جان دادن، حضور اهل بیت هنگام نزع و از پرسش های قبر و فشار آن صحبت می کند. در فصل دوم از برزخ و عالم مثالی و وادی السلام و وادی برهوت، مظهر بهشت و دوزخ برزخی و از حوض کوثر سخن می رود و به پاره ای شبهات پاسخ می دهد.
در فصل سوم قیامت را مطرح می سازد و برپائی آن را لازمه عدل خدا می داند و نمونه هائی از زنده کردن مرده ها را در این عالم، شاهد توانائی خدا می داند. آنگاه از فزع قیامت و کسانی که در امانند بحث می کند، از نشانه های گناه بر چهره مجرمین و روز پنجاه هزار ساله و نامه اعمال سخن ها می گوید. آنگاه از میزان و سنجش اعمال، از حساب و تفکر و اخذ حقوق و سپس از صراط و عقبات هفتگانه آن و در آخر از شفاعت و اعراف بحث می کند. سپس به سراغ بهشت می رود و از خوردنی ها و آشامیدنی ها، کاخ ها و کرسی ها و فرش ها و ظرف ها و همسران بهشتی و گل ها و عطرها، نغمه ها و لذت های روحانی آن یاد می کند. آنگاه از دوزخ و عذاب های مختلف آن، از خوردنی ها و آشامیدنی ها و لباس ها، روی سیاه و غل و زنجیر و موکلین جهتم و عذاب های روحی طاقت فرسایش خبر می دهد و به اشکال هائی که شده پاسخ کافی می دهد که خدای رحمان را با عذاب چه کار و عمر کوتاه چرا عذاب همیشگی به دنبال داشته باشد؟
خدایش او را غریق رحمت کند و با اجداد طاهرینش محشورش فرماید.
توحید
در آخرین ماه شعبان از عمر پربرکت مرد خدا شهید محراب آیت الله دستغیب به دعوت صدا و سیمای جمهوری اسلامی مرکز شیراز سلسله بحث های عام المنفعه را شروع کردند و 34 جلسه آن به نام کتاب «توحید» چاپ و در اختیار علاقمندان گذاشته شد.
شهید عبارات نخستین خطبه نهج البلاغه را در معرفی خداوند مورد بحث قرار می دهد و با بیانی ساده مطالب مشکل را خیلی جالب پیاده می کند، خدا را همراه هر موجودی بدون حلول و اتحاد معرفی می کند و برای آگاهی برداشتن حجاب را از چشم دل ضروری می شمارد، حرکات کمی و کیفی را نشانه محرک دانا و اصلا آفرینش را برای پی بردن به علم و قدرت بی پایان خداوند می داند.
آیات خدا را تذکر می دهد، نر و ماده و دوستی همسر و خواب و آثار شگفت و کرات آسمانی با حرکات منظم و ابرهائی که مسخرند و بدن انسان و قدر تنهائی عجیبی را که در آن به کار رفته است، یادآور می شود. از تسبیح ملکوتی موجودات و نظر استقلالی و مرآتی و مراتب یقین سخن می رود و امنیت را نتیجه ایمان می داند، نه دانش تنها و ثابت می کند که اگر در بندگی خالص شوید، چشمه های رحمت از دل هایتان جاری می شود.
در بحث توحید ذاتی ثابت می کند که تعدد در واجب الوجود محال است و حلول و اتحاد کفر آنگاه وحدت خالق را از وحدت خلق و ربط و ارتباط بین آفریده ها و هدف از آفرینش آنها را نشانه یکتائی آفریدگارشان می داند. از شرح صدر سخن می گوید و نشانه های آن را برمی شمارد و از اینکه هستی مطلق قابل تعدد نیست پرده برمی دارد و برای معیت خدا به موجودات به معیت روح به بدن تشبیه می کند و از احاطه نفس احاطه رب را می فهماند و معیت قیومیه را همان رحمت رحمانیه و رحیمیه خدا می داند و از روایتی جالب منتهای قرب بنده را به خدا به برکت ملازمت نوافل بیان می کند. در بحث توحید صفاتی، همه صفات را به علم و قدرت حق برمی گرداند و خدا را در صفات نیز بی مانند می داند، آنگاه کمالات تکوینی بلکه کسبی همه موجودات را نیز از خدا دانسته، لذا جز او را سزاوار حمد بالاستقلال نمی داند.
در بحث دیگر ولایت و اعتقاد به معاد را شرط توحید دانسته، برهان رب را مرتبه ای از عصمت برای مخلصین معرفی می کند و به مناسبت از مقام والای بندگی و مراتب توبه و به خصوص توبه خاص الخاص که از بسیاری از اشکالات پاسخ می دهد بحث می کند. در جلسات آخر حدیث عنوان بصری از حضرت صادق (ع) را مورد بحث قرار می دهد و اندرزهای حضرت را برای برطرف کردن مزاحم ها و موانع در راه خداشناسی و توحید برمی شمارد و ریاضت های شرعی را از زبان امامان(ع) بازگو می نماید.
همچنین فرمایش حضرت موسی بن جعفر(ع) را به هشام عنوان می کند که چگونه درازی آرزوها عقل را ضایع می سازد و مانع تفکر در منع حق می شود و از تعبیر نهج البلاغه که هولناک ترین چیزها را پیروی هوی و درازی آرزو می داند که از حق باز می دارد و آخرت را به فراموشی می اندازد، یاد می کند و مضرات غفلت را برمی شمارد.
بهشت جاودان
شرح و تفسیر سوره شریفه الرحمن
در 25 سال قبل بحث تفسیر شهید آیت الله دستغیب به سوره الرحمن رسید و چندین ماه سخنان جالبی در شرح این سوره مبارک عنوان فرمود که به صورت کتاب زیبنده ای به نام فوق منتشر گردید. از صفت رحمانیه خداوند شروع می شود، رحمتی که همه را فرا گرفته است، همان رحمانی که قرآن را یاد داد و انسان را آفرید و بیان را به او یاد داد. آنگاه از نعمت نظم خورشید و ماه و جریان افلاک، آسمان برافراشته و زمین گسترده و میوه ها و دانه ها و نعمت هایش سخن می فرماید و نزد یاد هر نعمتی جن و انس را مخاطب می فرماید که به کدامیک از نعمت های پروردگان تکذیب یا کافران می نمائید. از جمله نعمت هائی که در این سوره یاد فرموده است آفرینش انسان از خاک و آفرینش جن از آتش را برمی شمارد. از پروردگار دو مشرق و دو مغرب و از برخورد دو دریای شور و شیرین، با هم و از کشتی های کوه پیکر در دریاها سخن می رود. مردمان را آشنا می سازد که هر کس و هرچه بر زمین است از بین رفتن است و تنها وجه پروردگار پایدار می ماند. همه به او نیازمندند و از او درخواست می نمایند و اوست که همیشه عطاکننده است.
مظالم
زندگی فردی برای بشر میسر نیست و از وقتی که متولد می شود در کانون خانواده با پدر و مادر، برادر و خواهر و سپس بستگان دیگر آشنایی پیدا می کند در مدرسه و سپس اجتماع با دیگر سر و کار دارد و خلاصه حق هائی بر دیگران پیدا می کند و دیگران نیز نسبت به او حقوقی خواهند داشت، اثر شخصی حقوق دیگران، از پدر و مادر و بستگان و سایر افراد از همکلاسی ها، همسفری ها، هم صحبتی ها، همسایه ها، هم عقیده ها را بشناسد و از عهده اداء آن برآیند، تکلیف مهم الهی را انجام داده و موانع پیشرفت معنوی خودش را از میان برداشته است، ولی اگر نشناسد یا بشناسد، اما اعتناء ننماید. هرچند سایر جهاتش خوب باشد، مثلا عباداتش کامل باشد او را سودمند نخواهد بود و تعبیری که در همین کتاب می خوانید چون پرنده ای که بال و پرش سالم است، ولی سنگ بزرگی به پایش بسته اند، می شود و خلاصه حقوق مانع اصلی در پیشرفت معنوی و نجات از مواقف آخرتی است. اگر کسی آن را اداء کرد، این مانع را از پیش پای خودش برداشته است، وگرنه باید از حسناتش به صاحبان حق بدهد یا اگر ندارد از گناهان آنها بردارد در آن روزی که بیچاره آدمی نیازمند به حسنه است و محتاج به شفاعت تا از گناهانش کم شود و بر حسناتش افزوده گردد. کتابی که به این نام از شهید محراب آیت الله مجاهد سید عبدالحین دستغیب می خوانید بحث های جالبی در این زمینه است که با همان بیان شیوا و رسا در ضمن داستان ها و روایات شیرین پرورانیده است.
نفس مطمئنه
شکی نیست که حقیقت و ذات آدمی عبارت از جان و نفس ناطقه اوست که غیر از بدنش می باشد و اعجوبه آفرینش است که هر کس آن را بشناسد، خدای خودش را نیز شناخته است و معرفة النفس همراه معرفةالرب بوده و در قرآن مجید سیرالنفس را یکی از راه های خداشناسی چون سیر آفاق دانسته است. برای تجرد نفس یعنی از عالم ماده نبودن و جسم نبودنش استدلال های متعدد شده است و آثار عجیب نفوس و تاثیر آن در عالم ماده را مورد بحث ها قرار داده اند.
پیشرفت حقیقی انسانی در تزکیه نفس و سیر کمالات آن می باشد. اگر آن را رها کند، شخص را به بدی وا می دارد و تعبیر قرآن اماره، یعنی بسیار وادارنده به بدی ها می گردد، ولی اگر با موعظه و اندرز با با تفکر او را به بدی هایش آشنا سازند، خودش را ملامت می کند و به اصطلاح قرآن مجید لوامه می گردد. همان نفسی که ملهمه است خوبی و بدی هایش را پروردگارش به او الهام می فرماید، هرچند ثبات پیدا نکرده، گاهی رو به بدی می رود، ولی با تذکر و تنبیه باز می گردد تا وقتی که دیگر یک طرفی گردد و ثبات و قرار بیابد و تعبیر قرآن مجید مطمئن شود، آن وقت است که به سوی پروردگارش بازگشت می نماید، در حالی که از خدا خوشنود است و خدا نیز از او خشنود می باشد و در جوار بندگان خاص خداوند یعنی محمد و آل محمد صلوات الله علیهم اجمعین در می آید و در بهشت خاص خداوندی داخل می گردد. اینها بحث های جالبی است که توسط شهید محراب حضرت آیت الله سید عبدالحسین دستغیب رضوان الله علیه انجام گرفته و با بیانی بسیار ساده این قسم مطالب عالی را پیاده می نماید.
از تشبیهاتی که بین نفس و رب می کند راه خداشناسی را می آموزد و با مثال های جالبی که می آورد و در ضمن روایت و داستان و معجزه تجرد نفس را می فهماند و به اصطلاح با یک تیر چند نشان می زند. مراتب نفس را از آمارگی تا لوامه بودن و مطمئنه شدن برمی شمارد و شرح می دهد و آنگاه تشویق می کند بکوشند تا به مقام اطمینان نفس برسند یا لااقل لوامه باشند و در امارگی نمانند.
بندگی: راز آفرینش
شرح خطبه فدکیه حضرت زهرا(س)
یکتاشناسی و یکتاپرستی که بخش نخستین این خطبه شریف را تشکیل می دهد به معرفی کارهای خدا اختصاص دارد جهان و جهانیان را بدون سابقه و ماده قبلی آفرید بی آنکه نیازی به آفرینش آنها داشته باشد تنها برای نمایش حکمت و نشاندادن قدرت بود تا بشر به طوع و رغبت به چنین خدای دانا و توانا، مهربان و سپاسگزار رو بیاورد و دعوت فرستادگانش را پاسخ بگوید و از رحمت خودش بهشت و دوزخ را نیز معین فرمود بلکه مردمان مج نروند و به هلاکت نیفتند.
از آنجا که غرض از آفرینش بندگی خداست همانطور که صریح قرآن است که هرچه در آسمان ها و زمین است به خاطر انسان است و انسان را به خاطر بندگی خودش آفریده است و بدیهی است بندگی باید پس از شناسائی باشد تا معبودش را نشناسد چگونه او را می پرستد لذا، راز آفرینش در بندگی خدا خلاصه می شود که معرفت در ضمن آن افتاده است.
در این خطبه شریف با عباراتی فصیح این حقیقت را آشکار فرموده و با شرح جالب و بیان ساده برای عموم توسط شهید محراب آیت الله دستغیب تفهیم گردیده است بنابراین عنوانی بهتر از «بندگی راز آفرینش» برای این کتاب سراغ نداریم.
ایمان
اگر دین برایمان به خدا استوار است و حقیقتش عقد قلبی و گروش دل می باشد آثار عجیبی که برای آنست عبارتست از صبر که خود بر اقسام مختلف می باشد صبر بر طاعت و معصیت و مصیبت.
و از آن جمله بیم و امید به خدا است تنها از خدا بترسد و به او امیدوار باشد از آثار ایمان دوستی خداست که خدا را از هرچه غیر او است بیشتر می خواهد تا کارش به آنجا می رسد که علاقه ای بغیر خدا ندارد و هر کس و هرچه را هم که دوست بدارد به خاطر خداست.
از آثار ایمان زهد است که حقیقتش عبارت از بی میلی به دنیا است و امر قبلی است.
از آثار ایمان خشوع برای حق و یاد او است و این معنی در دل نرم پیدا می شود نه در دل های سخت.
باید واضع شود که اسلام غیر از ایمانست ایمان خبردار شدن دل و باور داشتن آنچه زبان اقرار کرده است می باشد.
در این کتاب شریف این قسم مطالب و صدها مطلب جالب دیگر را از کسی می خوانید که مدارج ایمان را خودش طی کرده و این اثر نفیس را از خودش به یادگار گذاشت.
عدل
ستم از کسی سر می زند که کمبود داشته باشد تجاوز به مال یا جان یا ناموس دیگری می نماید تا دفع شهوت نماید یا خشم خودش را فرو نشاند یا بیش از حد انتقام بگیرد تا دلش خنک شود و در هر صورت کمبودی که در خود احساس می نماید جبران نماید.
اما همه این اسباب در خداوند تبارک و تعالی محال است غنی مطلقی که به هیچوجه نیازی در او راه ندارد و همه کمبودها را باید عطای او جبران نماید چگونه از او ظلم سر می زند؟
بحث های متعددی در این موضوع پیش می آید از آن جمله جبر و تفویض و تعیین مقدرات و به اصطلاح قضا و قدر- لوح محفوظ و نظائر اینها- مثلا چرا بعضی فقیر و گروهی غنی و بعضی مریض و فلج یا کور و کر و ناقص الخلقه و دیگران سالم باشند؟ از این مواردی که در سطح کوتاه و فکر ناقص منافات با عدل به نظر می آید.
آیت الله شهید دستغیب با آن توقیف خدادادی که با بیان ساده داشت این بحث ها را عنوان کرده و پاسخ های کافی به هر یک از این اشکالات داده است و راستی با مطالعه آثار ایشان در این بحث ها رفع اشکالات شده و موجب استحکام عقیده نیز می گوید و همانطور که سبک آن شهید است با ذکر داستان ها و مثال ها و شواهدی از روایات و آیات تنوع در مطالب را رعایت نموده بدون اینکه خواننده احساس خستگی کند به حقایق آشنا می شود.
اخلاق اسلامی
شهید محراب آیت الله دستغیب به تهذیب طلاب علوم دینی علاقه خاصی داشت و هر پنجشنبه درس اخلاق ویژه طلاب را ادامه می داد و می فرمود باید علماء نمونه اخلاق اسلامی باشند تا اجتماع مهذب شود و بیش از گفته ها باید با کردار و اخلاق مردم را هدایت کنند.
پس از تاکید امام امت به وحدت دانشجو و روحانی، آن بزرگوار که سخت به معنویات امام اهتمام داشت از جوانان دانشجو خواست در جلسات مزبور که در مدرسه علمیه قوام تشکیل می شد شرکت نمایند و انبوه جوانان نیز این دعوت را پذیرفتند و سیزده مجلس از این سخنرانی ها ضبط گردید و آن شهید بنا داشت این بحث ها ادامه پیدا کند که دست جنایتکار منافقین او را پرپر کرد.
بحث های این کتاب از خودشناسی و هدف از آفرینش شروع می شود و به معرفی اخلاق انسانی و حیوانی می پردازد تا بتوان از خوی های زشت پرهیز کرد و به خوی های انسانی روی آورد. سپس درباره کبر و حرص و بخل و حب دنیا بحث ها می کند و خشم رحمانی و شیطانی را آشکار می سازد و حد وسط میان افراط و تفریط با بیانی رسا و شیوا پیاده می کند.
آدابی از قرآن
شرح و تفسیر سوره شریفه حجرات
لازمه ایمان به خدا و شناختن رسول، رعایت ادب و احترام کامل نسبت به نماینده خداوند یعنی محمد(ص) می باشد از این گذشته حفظ شخصیت او اساس بقاء و سیادت اجتماع اسلامی خواهد بود. در بخش نخستین این کتاب از آدابی که در معاشرت با پیغمبر(ص) است سخن می رود از پیشی گرفتن بر او و بلند کردن صدا و خواندن او مانند دیگران و غیر آن بحث می کند.
در بخش دیگر از پذیرفتن بدون تحقیق حرف فاسق منع می فرماید و راستی بسیاری از فتنه ها و نزاع ها در نتیجه پذیرفتن دروغ اشخاص فتنه انگیز است که از روی غرض های شخصی دو نفر یا بیشتر را به جان یکدیگر می اندازند.
در بخش دیگر از برادری ایمانی میان تابعین پیغمبر(ص) سخن می رود که همه را چون برگ های یک درخت و اعضای یک بدن می داند لذا در برابر ناراحتی یک فرد سایر افراد نمی توانند بی تفاوت باشند پس اگر با مدارا و نصیحت چاره آشوبگر نشد باید با زورگو به منطق زور معامله کرد و پیش از دامنگیر شدن آشوب، آشوبگر را بر سر جایش نشانید البته با رعایت عدالت و تقوی و جنبه خدائی و روحانیت در جنگ و صلح.
آنگاه برای نگهداری یگانگی در اجتماع مسلمین، باید عوامل پراکندگی را جستجو کرد و از بین برد چیزهای عمده ای که دل ها را از یکدیگر می برد در گمان به بیکدیگر بردن و در نتیجه تجسس و پی جوئی کردن، سپس مسخره نمودن و به لقب زشت و دشنام یکدیگر را یادن تا برسد به غیبت کردن و به یکدیگر فخر فروختن و نظائر آن یافت می شود.
در این سوره شریف برای پیشگیری از این امور دستور فرموده یکدیگر را مسخره نکنید چه بسا آنرا که مسخره می کنید از شما بهتر و کم عیب تر باشد و به لقب زشت یکدیگر را یاد نکیند و از پی جوئی کار دیگران نهی و گمان بد را گناه و غیبت کردن را مردارخواری می داند.
سرای دیگر
شرح و تفسیر سوره شریفه واقعه
عمده این کتاب گزارشات قیامت است که از همان نخستین آیه از وقوع «واقعه» و قضیه بزرگ که هیچگونه دروغی در آن نیست خبر می دهد که بالا برند و پائین آورنده است چه افتاده هائی را که به درجات بالا و چه بزرگوارانی را که خوار می کند و از زلزله کوه خوردکن خبر می دهد.
در چنین روزی مردمان به چند دسته تقسیم می شوند: خوبان و بدان و مقربین. خوبان دوستان علی(ع) می باشند، همان نیکوکارانی که نیکی هایشان بر بدی هایشان فزونی دارد. آنگاه سخن از پذیرائی های بهشتی از اصحاب یمین و سابقین می فرماید، از شراب جالبی که سردرد و بیهوشی ندارد، بلکه محبت و خواست می افزاید و از میوه ها و گوشت مرغ بهشتی و برخوردار از همسر مهربان و با وفا و زیبا بنام «حورالعین» سخن می رود. در برابرشان برای اصحاب شمال، باد گرم و آب جوشان و آتش سیاه و شراره های کوه پیکر است از نیش مارها و عقرب ها به آب آتشین پناه می برند و از شدت تشنگی آن را چون شتر مبتلا به استقاء می آشامند و شکم ها را از آن آب جوشان پر می کنند.
در بخش دیگر استدلال های جالب و فطری برای مبداء و معاد می آورد. از نطفه ای که در رحم افکنده می شود آفریدن انسان را یادآور می گردد، آنگاه می فرماید شما که آفرینش نخستین را دیدید باید به معاد ایمان بیاورید آنگاه از زراعت و آب آشامیدنی و باران و درخت آتشزا و مطالب دیگر برای مبداء و معاد بحث می شود و در آخر از معارف قرآن سخن می رود. از گرامی بودن قرآن و کرم آن به تفصیل سخن می گوید. هر کس می تواند از بخشش قرآن بهره مند شود، اگر طالب معارف است یا خواهان شفای از بیماری جهل یا بدن یا روان با جوای ثوابت آخرت از این خوان گسترده الهی می تواند خواسته اش را بیابد.
این کتاب شریف که چون دیگر آثار شهید آیت الله دستغیب همراه به امثال های و داستان ها، اخبار و احادیث است به مضمون «سخن که از دل بر آید لاجرم بر دل نشیند» یقین برای افراد جویای حقیقت نافع است و جوانان سرخورده از مکتب های منحرف و کتاب های گمراه کننده را چراغ راه است.
82 پرسش
در سال 1334 شمسی عبد صالح مرحوم محمد خالص که مردی وارسته و اهل مطالعه بود اشکالات متعددی که در اصول عقائد و مسائل فقهی و متفرقه داشت به صورت جزوه ای خدمت شهید آیت الله دستغیب تقدیم کرد و از ایشان در خواست نمود پاسخ سوالات را بنویسد.
هرچند پاسخ های ایشان مختصر و فشرده بود ولی از بس برای آن مرحوم جالب توجه بود اجازه طبع آنرا از آیت الله شهید گرفت و بنام کتاب 82 پرسش به چاپ رسید و سخت مورد استقبال همگان گردید به قسمتی که به سرعت نسخه های آن نایاب گردید و در چاپ های بعد تجدیدنظرهائی شد و کامل ترین آن، چاپ هفتم است که در سال آخر عمر شهید تنظیم گردید و با دو مسئله جدید یکی ظهور حضرت مهدی (ع) و دیگر فقیه تعلم آن شهید پاسخ داده شده و مقالاتی درباره عبادات در قطبین و بردگی در اسلام منتشر شد.
بخش نخستین آن پرسش هائی درباره توحید، نبوت امامت عدل معاد می باشد شبهاتی که در بعضی احادیث یا عبارات نهج البلاغه به نظر می رسید از قبیل تعبیر بمکر خدا یا گمراه کردن خدا و همچنین عالم در؟؟ و قبول سعادت و شقاوت ارواج و مسئله بدا، زیادتی و کمی عمر با تاثیرش در عبادت و معصیت بدون اینکه اختیاری باشد آیا با عدل منافات ندارد؟ و. ..
معارفی از قرآن
شرح و تفسیر و سوره شریفه حدید
روایتی از حضرت سجاد(ع) در همین کتاب نقل می نماید و مضمونش این است که خداوند می دانست در آخر زمان عده ای می آیند و شیفته خداشناسی هستند، لذا سوره توحید و شش آیه نخستین سوره حدید را فرستاد.
در شش آیه نخستین این سوره از تسبیح همه موجودات سفلی و علوی، ملکی و ملکوتی برای خداوند و همچنین از عزت و حکمت بی پایان و مالکیتش بر آسمان ها و زمین و زنده کردن و میراندنش سخن می رود و اینکه او بر هر چیزی بسیار توانا است.
از علة العلل و مبداء همه موجودات بودن و همچنین مرجع همه آنها بودن از آشکار و به نهان بودن خداوند و علم بی پایانش به همه موجودات بحث می کند و به خوبی روشن می نماید. هیچ گونه ابهام و اشکالی در اول و آخر بودن و ظاهر و باطن بودن خداوند نیست، آنگاه اول و آخر نسبی و ظاهر نسبی به اسماء و افعال و صفات و باطن بودن نسبت به ذات را تشریح می نمایند.
سپس از آفرینش آسمان ها و زمین در شش دوران و برخی از افعال خداوندی چون رویانیدن نباتات سخن می گوید و آنگاه از معیت قیومیه حق و آگاهیش به آنچه مردمان می کنند صحبت می فرماید. از کم کردن روز و داخل کردن در شب و برعکس و آگاهیش از گمان ها، خیال ها و اعتقادات بحث می نماید. سپس بحث وافری در موضوع اتفاق در راه خدا و ارزشی که برای آن است و آثاری که در دنیا و آخرت خواهد داشت و از ایمان به خدا و آیات قرآنی که به رسول گرامی اش فرو فرستاده تا ما را از تاریکی های جهل و بی ا یمانی به روشنائی های دانش و ایمان بیرون آورد، می نماید. آنگاه از قیامت و گرفتاری های منافقین در آن روز و التماسشان به مومنین برای دستگیری صحبت می کند. آنگاه از مومنین می خواهد که دلشان برای یاد خدا خاشع گردد و چون یهود نباشند که در ازای آرزوها آنان را به قساوت قلب مبتلا ساخت و بیشترشان فاسق شدند.
پس از مطالب چندی از بی اعتباری دنیا و بازیچه و اسباب سرگرمی بودنش سخن می رود و مثل هائی بر آن می زند و به خوبی واضح می نماید که چگونه دنیا متاع فریب است و سرابی بیش نیست، لذا سزاوار است که انسانی به آمرزش خداوندی پیشی بگیرد و دل به بهشت جاودان ببندد که عرض آن همچون آسمان ها و زمین است.
رازگوئی و قرآن
شرح و تفسیر سوره شریفه مجادله
بخش نخستین این کتاب از مسئله ظهار شروع می شود جمله ای که به عنوان طلاق دائم در جاهلیت مرسوم بوده و قرآن از آن نهی و این کلام را مردود شمرده و برایش کفاره معین فرموده است به شرحی که در این کتاب می خوانید.
سپس از دشمنان خدا و سرنگونی آنها همچون پیشینیانشان و عاقبت بدشان بحث می نماید و در آخر نیز از کسانی که با آنان دوستی می نمایند، یاد می فرماید و آنان را سخت توبیخ فرموده از زشتی کارشان و بی نیاز نکردن اموال و اولادشان و عذاب دردناکشان صحبت ها می فرماید.
در بخش دیگر این کتاب موضوع «نجوی» یعنی سخن به راز گفتن را عنوان می کند و از احاطه علمی خداوند به سخنان پنهانی و حضور خداوند نزد «نجوی» سخن می رود. به دنبال این بحث از نجواهای کفار و منافقین بر علیه پیغمبر(ص) و توطئه گری هایشان خبر می دهد و بالاخره نجوی را از شیطان می داند تا مؤمنین را اندوهناک سازد، ولی برای کسانی که به خدا تکیه دارند چه زیانی می تواند داشته باشد.
در بخش بعدی از حکمی که برای امتحان مؤمنین آمده بود بحث می کند که هر کس بخواهد با پیغمبر سخن به راز گوید، باید پیش از آن در راه خدا صدقه دهد و حسب تفسیرهای معتبر تنها علی(ع) به این حکم عمل کرد و سپس آیه نسخ شد. در آخرین بخش از پیروزی حق بر باطل و دشمن با دشمنان خدا صحبت می کند و صریحا می فرماید کسانی که ایمان به خدا و روز جزا دارند، با دشمنان خدا دوستی نمی ورزند، هرچند از بستگان نزدیکشان باشند.
قلب قرآن
شرح و تفسیر سوره شریفه یس
نام این کتاب از روایتی اقتباس شده که می فرماید برای هر چیزی قلبی است و قلب قرآن سوره یس است. در دو ماه مبارک رمضان آیت الله شهید دستغیب در شرح و تفسیر این سوره مطالب جالبی بیان داشتند که خلاصه آن به این عنوان منتشر گردید.
نخست درباره رسالت خاتم الانبیاء و قرآن مجید که بر این انذار فرستاده شده، بحث می کند و از سرکشی کفار که انذارهای خداوند بر دل هایشان بی اثر است سخن می گوید و ترسانیدن از خدا را تنها برای پیروان قرآن که از خدا در نهان می ترسند می داند.
در بخش دیگر این کتاب از آیات خداوند سخن می رود که چگونه زمین مرده را زنده کرده و از آن دانه ها و میوه ها و چشمه ها و درختان انگور و خرما بیرون می آورد تا مردمان بخورند و سپاس آفریننده شان را بنمایند. از آیات دیگر خداوند آفرینش جفت ها را از زمین و از خودشان دانسته از شب که از روز می کاهد سخن می گوید از حرکت آفتاب، از منزل های قمر و به طور کلی از همه ستارگان که در فضای بیکران پخش هستند و از کشتی های پربار در دریاها بحث می کند.
در بخش دیگر از برپائی ناگهانی قیامت صحبت می کند که مهلت وصیت هم به کسی داده نمی شود و حتی نمی توانند به خانه هایشان باز گردند. هنگامی که در صور دمیده می شود مردگان زنده شده به سوی پروردگارشان به حرکت می آیند و از موقف دهشت و وحشت یاد می کند. آنگاه از بهشتیان و سرگرمی هایشان که با همسرانشان بر تخت ها تکیه زده اند و انواع نعمت های گوناگون برایشان صحبت می کند. از مجرمین و شیطان پرست هائی که برخلاف عهدی که با خدا کرده بودند با دشمن خودشان شیطان سازش کردند و از صراط مستقیم بندگی خدا روی گرداندند و دوزخی که به واسطه کفر به آن مبتلا شده اند، یاد می نماید و اینکه چگونه بر زبان های دوزخیان مهر زده می شود و دست هایشان و پاهایشان به آنچه کرده اند گواهی می دهند.
و بالاخره در بحث های آخر این کتاب دوباره سخن از معاد می رود که چگونه استخوان های پوسیده را همان کس که آن را آفریده است، می آفرینند. همان خداوندی که از درخت سبز آتش بیرون می دهد و آسمان ها و زمین را آفریده است.
حقایقی از قرآن
شرح و تفسیر سوره شریفه قمر
در این کتاب بسیار شیرین صدها مطلب متنوع و جالب آمده که معلومات دینی هر کس را زیاد می کند.
از نزدیکی قیامت و مواعظ لازم در این زمینه و مطالب کتاب شروع می شود و نشانه نزدیکی آن را شق القمر می شمارد و به شبهاتی که در این باره شده به بهترین وجهی پاسخ می دهد و دلیل های نقضی و حلی می آورد. از حکمت بودن قرآن سخن می گوید و حکمت علمی و عملی و آثار آن را مورد بحث قرار می دهد. از برپایی قیامت و برهنگی در آن و مردمانی که چون ملخ های پراکنده در اضطرابند، صحبت می کند و نصیحت می نماید.
در نص دیگر سرگذشت اقوام پیشین را مشروق مورد بحث قرار می دهد و از داستان نوح و سرگذشت قومش شروع می نماید، از شکنجه های طاقت فرسائی که به او می دادند و صبر عجیبی که نوح می کرد و از گزارش نواده نوح در جریان طوفان سخن می گوید و به مناسبت از کشتی ولایت و نجات با اسرار آن بحث می کند و کلمه نجات را لااله الاالله دانسته و از غرق شدن فرزند نوح تذکر به عبرت می دهد، سپس به شبهاتی که به داستان نوح شده و ایرادهائی که گرفته شده اشاره می کند و به بهترین وجه پاسخ می دهد، آنگاه به سرگذشت عاد می پردازد که چگونه قوم عاد به واسطه سرکشی از اطاعت پیغمبرشان هود، گرفتار بادها و رمل ها شده و زنده به گور شدند و اجسادشان پس از پنج هزار سال کشف گردید.
سپس قضیه قوم ثمود و نافرمانی از پیغمبرشان صالح را مورد بحث قرار می دهد و داستان شیرین ناقه و بچه اش را با رفتار قوم با آنها یادآور می گردد که در اثر کشتن این آیت خدائی به عذاب مبتلا شدند، پس از آن تکذیب قوم لوط را و کیفیت عذاب سخت آنها و نجات بستگان لوط را یادآور می گردد. پس از یادآوری داستان فرعونیان و تکذیبشان به آیات الهی و غرق شدنشان، کفار قریش را مخاطب قرار می دهد آیا شما از آنان برتری یا سند قطعی برای برکناری از عذاب ابدی دارید؟ و مقداری درباره عذاب آخرت و آتش دوزخ بحث می فرماید. آنگاه بحث های جالب قضا و قدر، مقدرات حتمی و معلق، عالم خلق وار، لوح محفوظ و نامه اعمال، جبر و تفویض و مطالب دیگری عنوان می شود.
در ششمین فصل این کتاب شریف از پرهیزگاران در بوستان های بهشت یاد می کند که در نزد خداوند توانا و مقام قرب جای دارند و به این مناسبت فرق میان مکان و مکانت مورد بحث قرار می دهد و به مناسبت «مقعد صدق» راستی در گفتار و نیت با خدا و خلق و همچنین صدق در مقامات از آن جمله یقین صادق و کاذب را مشروحا بیان می نماید.
معراج
شرح و تفسیر سوره شریفه و النجم
این کتاب در سه بخش تنظیم شده است: نخست درباره معراج جسمانی پیغمبر اکرم اسلام است که به طور اجمال و سربسته در ابتدای سوره اسراء تذکر فرموده است که در شب معراج. حضرت محمد(ص) از مسجدالحرام به مسجد اقصی برده شد و از آنجا برای دیدن آیات خدا به آسمان ها رفت و در این سوره مبارکه جریان مشاهدات ملکوتی آن حضرت را بیان فرموده است. سخن از مقام قرب حضرتش می رود و آنچه در آن مقام به او بدون واسطه وحی کرد از سدره المنتهی و جنةالماوی و آیات عظیمی که مشاهده کرد که از آن جمله بزرگ تر آیه خدا، علی(ع) را دید.
در همین بخش از شب هائی که درباره مسئله معراج کرده اند پاسخ های متین و جالبی می دهد و از مشاهدات پیغمبر(ص) درباره ملکوت زنها به خصوص، شرح می دهد و خلاصه برای کسانی که مایلند با این مطلب ضروری قرآن اشنا شوند، مدرک معتبر و جالبی خواهد بود.
قیامت و قرآن
شرح و تفسیر سوره شریفه طور
عمده گرفتاری های فردی و اجتماعی ناشی از بی دینی و ضعف اعتقاد به روز جزا می باشد، چون از خدا بی خبریم، دل هایمان مرکز شیاطین شده و روزگارمان به سرگرمی های دنیا که لهو لعب است می گذرد، لذا بیماری های مهلکی که نتیجه روی آوردن به دنیا و روی گردانی از آخرت است، در ما پیدا شده است. حرص، حسد، کینه و غیره از برخورد منافع، مادی پیش آمده، رقابت های منفی کار را به فتنه انگیزی تا برسد به جرح و قتل می کشاند، لذا زندگی سخت می شود.
سوره طور از سوره هائی است که عمده آن مربوط به معاد و ثواب ها و عقاب ها، نعمت ها و نقمت ها، راحتی ها و شکنجه هاست با آن بیان لطیف و دلنشین که از مرد خدا آیت الله شهید دستغیب شرح و تفسیر می شود بر دل های پاک چه اثری خواهد داشت.
بخشی از این کتاب مربوط به دعاست که چه شیرین پرورانیده که دعا گدائی است نه دستور و موجب ارتقای درجه است، ولی شرطش دل بریدن از غیر خداست. باید به خدا حسن ظن داشت و در دعا جدی بود و دیگران را نیز در دعا شریک کرد، حاجت را به زبان آورد و پیش از ذکر حاجت حمد و ثنای خدا را ترک نکرد و همچنین باید از موانع اجابت دعا پرهیز نمود که از آن جمله خوردن مال حرام و آه مظلوم است.
در بخش دیگر این کتاب به مناسبت دستور به صبر، در آیه شریفه صبر را عنوان می فرماید و اقسام آن را برمی شمرد و از صبرکنندگان داستان های جالبی نقل می کند که موجب عبرت است. در آخرین قسمت از سحرخیزی و آثار نیک آن و برکات نماز شب در دنیا و آخرت بحث شده است به قسمی که خواننده را بر سر شوق می آورد که سحرها رو به درگاه بی نیاز آورد.
نبوت
در بحث نبوت کتابی جامع با بیانی رسا و بسیار ساده از شهید محراب آیت الله دستغیب، نخست از روی دلیل عقل ثابت می کند که بشر چون مدنی الطبع است و خواهی نخواهی اجتماعی است، نیاز به مقرراتی دارد تا در موارد اصطکاک منافع طبق آن مقررات عمل شود و از حیث معنویت نیز هر فردی نیاز به راهنما داشته تا بتواند به سعادت ابدیش برسد؛ سپس با ذکر مثالی نتیجه می گیرد که قانونگذار باید حتما محیط بر مصالح و مفاسد امور در همه دوره ها و برای همه جاها باشد. از این گذشته باید بی غرض بوده و قوه مجریه نیز داشته باشد و راستی در قانون الهی هر فرد معتقدی ملزم است در تنهایی یا جمع آن را اجراء نماید. سپس لزوم عصمت را در انبیاء یادآور می شود، نه تنها عصمت از گناه بلکه از سهو و خطا و اشتباه، آنگاه برتری انبیاء نسبت به زیردستانشان را یادآور می شود.
ادعای مدعی نبوت باید با عقل سازگار باشد و از معجزات موقت و باقی سخن می رود و علوم مختلف در قرآن مجید را با ذکر نمونه هائی از طب و هیئت وفقه و اخلاق و خبرهای غیبی آن، معجزه بودن قرآن را از جهات مختلف بیان می نماید. از سه سوره تبت و کوثر و روم و خبرهای غیبی که در آنهاست، از آب دهان پیغمبر و معجزات زبان محمد(ص) و استجابت دعاهایش سخن ها می گوید و محمد(ص) را گواه بر علم و قدرت خداوندی و صفات کمالیه اش را مظهر صفات خداوندی می داند از عفوش داستان ها نقل می کند.
در بخش دیگر از این کتاب هدف از بعثت انبیاء را بحث می کند که با استشهاد به آیات قرآن تکامل انسانیت و حیات حقیقی را منظور از بعثت می شمارد، آنگاه با بیانی شیرین اقسام حیات نباتی و حیوانی و انسانی را تشریح می کند و حیات انسانی را نتیجه نور معرفت می داند و برای تنوع در مطالب از داستان های متعدد شاهد می آورد.
در آخرین بحث، از نشانه های اقسام حیات سخن می گوید و اهمیت حیات انسانی را یادآور می شود و روشن می کند که موت حیوانی مهم نیست، بلکه مرگ دل مهم است و قرآن می فرماید: تا زنده را بترسانی نه مرده و تو نمی توانی به مرده بشنوائی و بالجمله خواننده را تحریک می کند تا به دنبال سبب حیات انسانی برآید و آن را در ارتباط با آل محمد (ص) می شناساند. از حقوق پدر روحانی یعنی محمد و علی سخن می گوید و آن را بیش از حقوق پدر جسمانی می داند و خواننده را تشویق می کند در قلعه محکم ولایت در اید و به ندای خواننده الهی پاسخ مثبت دهد.
امامت
در بحث های جالب مربوط به امامت شهید محراب آیت الله دستغیب نکات متعددی را یادآور شده اند که تنها به بعضی از آنها اشاره می شود:
امامت را ریاست الهی به جانشینی از پیغمبر در امر دین و دنیا می داند و به حکم عقل تعیین وصی را برای پیغمبر واجب می شمارد همان طوری که موسی، هارون را در سفر چهل روزه خود و پیغمبر اسلام(ص) علی(ع) را در سفر تبوک به جای خود معرفی کردند، پس برای بعد از مرگ خود نیز باید وصی معین نمایند. از این گذشته احکام شرع جوابگو لازم دارد و از توطئه منافقین داخلی و کفار خارجی باید با نصب امام پس از خود پیشگیری نمایند.
در بخش دیگری مقام عصمت را در امام همچون پیغمبر شرط دانسته، لذا معرفی امام هم به دست خداست که از سریره ها با اطلاع است و به طور کلی امام باید نسخه دوم پیغمبر باشد از حیث علم و عمل و باید آگاهی کامل به علوم قرآن داشته باشد. سپس درباره نصب خلیفه به دست پیغمبر(ص) سخن می گوید که از همان دعوت نخستین پیغمبر(ص) به اسلام وصی خودش را معرفی فرمود و در موارد متعدد نیز او را معرفی کرد تا در اواخر عمرش در پایان حجةالوداع در غدیر خم رسما و عینا معرفی کرد و برایش از حاضران بیعت گرفت.
در بخش دیگر کار خلیفه را حفظ روحانیت اسلام می داند و از آیه مباهله برتری علی(ع) را نسبت به انبیاء اولوالعزم ثابت می کند و به خصوص با ذکر روایت مفصلی و تطبیق فضائل پیغمبران با علی(ع) افضلیت آن حضرت را بر انبیا اثبات می نماید و برخی از خدماتش را در پیشرفت اسلام برمی شمارد. با صدها مطلب جالب و خواندنی دیگر که معلومات دینی هر فردی را زیادتر می کند و دوستی خاندان پیغمبر(ص) را در دل ها بیشتر می نماید.
فاطمه زهرا(ع)
در ایام فاطمیه(ع) حضرت آیت الله شهید دستغیب سخنرانی هائی به مناسبت آن ایام درباره حضرت زهرا(ع) نمودند که حاصل آنها به صورت کتاب مزبور همچنین بندگی را از آفرینش به چاپ کرد. در این کتاب نخستین آیاتی از قرآن مجید که درباره عظمت شأن حضرت زهرا(ع) است مورد بحث قرار می گیرد.
نخست آیه مباهله و جریان تاریخی آن و همچنین نکاتی که در آیه مباهله است از آن جمله تعبیر به جمع کردن (نسائنا) و حال آنکه زهرا(ع) یک نفر بوده است.
سپس درباره سوره هل اتی و بیماری حسنین و نذر کردن علی و زهرا (ع) که اگر خدا آنها را شفا دهد سه روز روزه بگیرند و هنگام افطار کردن هر سه شب یتیم و مسکین و اسیر به در خانه شان می آیند و نان خودشان را به آنها می دهند و خداوند از این اتفاق قدردانی فرموده سوره مزبور را در شأنشان می فرستد. آنگاه آیه مودّت و لزوم دوستی اهل بیت را مطرح می سازد و دوستی ایشان را ضروری دین و مغز عبارت دانسته، گفتار بسیاری از بندگان را در این آیه و مقصود از «ذی القربی» را شرح می دهد و واضح می سازد مودت اهل بیت که اجر رسالت پیغمبر(ص) است به نفع خود مسلمانان می باشد.
پس از آن آیه تطهیر را عنوان می کند که شامل اصحاب کساء می باشد و همسران پیغمبر از آن بیرون هستند و اشکال هائی که بعضی ایراد کرده اند با پاسخ های کافی بیان نموده است. آنگاه به بحث روائی وارد می شود و از خوارق عادات و استجابت دعوات فاطمه زهرا(س) سخن ها می گوید. از نزول مائده آسمانی در قضیه اعرابی و از رطب بهشتی هدیه برای ایشان بحث می کند از ترس و ارزش در محراب عبادت و از شفاعت کبری در قیامت برای او سخن می گوید.
سپس از زندگانی اش از ابتدای انعقاد نطفه بهشتی او تا سخن گفتن در شکم مادر و اقرار به شهادتین پس از ولادت بحث می کند و از حدیث پیغمبر(ص) که خوشنودی زهرا خوشنودی من و ناراحتی او ناراحتی من است و از رفتار پیغمبر با وی و دوستیش با او که دوستی خدائی بود نه مادی بحث ها دارد. سپس بحث جالبی در تطبیق فضائل انبیاء با فضائل فاطمه زهرا(ع) دارد از مقام اصطفاء آدم و کشتی نوح و خلت ابراهیم و مناجات موسی و سخن گفتن عیسی در گهواره سخن می گوید و همه را با فضیلت های زهرا(ع) می سنجد. چهار زنی را که به حد کمال رسیده اند عنوان می کند: آسیه همسر فرعون و مریم مادر مسیح و خدیجه همسر پیغمبر اسلام و فاطمه زهرا(ع) و شرح حال و سرگذشت و فضائل هر یک را مطرح می سازد و نتیجه می گیرد که فاطمه(ع) به راستی سیده نساء عالمیان است.
زینب کبری(س)
شهید محراب آیت الله دستغیب درباره خطبه حضرت زینب (ع) در مجلس یزید سخنرانی فرموده و آن را شرح و توضیح داد.
نخست شخصیت حضرت زینب بانوی اسلام را معرفی و از دوران کودکی آن حضرت شمه ای بیان می نماید؛ آنگاه خطبه اش را در شام کرامت او دانسته و شرافت زینب را به علم و عمل می رساند و از زهد زینب از سخاوت، حیاء، مروت و غیرت و خلاصه از خصلت های دوازده گانه انبیاء در او برمی شمارد، شجاعتش را می ستاید و مجلس ابن زیادش را میدان نبرد همچون کربلا برایش بازگو می نماید.
از مجلس یزید دومین میدان نبرد سخن می رود و از مغالطه کاری های یزید پلید در سخنانش پرده برمی دارد، احقاق حق و ابطال باطل می کند، معنی آیه ای را که یزید مغالطه کرد روشن می سازد و انواع نعمت ها و امتحان های الهی را عنوان می کند. این کتاب شریف جداگانه و هم در ضمن کتاب زندگانی حضرت زهرا(ع) مکرر به چاپ رسیده است.
خطبه های جمعه
اهمیت نماز جمعه و اثری که در بقای اسلام و حکومت اسلامی دارد، امروز بر کسی پوشیده نیست و در این چند سال دیدیم که چگونه به برکت اقامه نماز جمعه، انقلاب دوام یافته و جمهوری اسلامی از آفات محفوظ مانده و یکپارچگی ملت در صفوف به هم فشرده تجلی می کند. خطیب جمعه نقش حساسی در این مراسم دارد و خطبه ها نیز باید از شرایط خاصی برخوردار باشند. جهات معنوی از قبیل حمد و ثنای خدا و درود به روان پیشوایان دینی و تلاوت سوره با آیات چندی از قرآن مجید و مخصوصا سفارش به تقوی و تذکر به اهمیت آخرت، جهات معنوی این مراسم را تامین می کند. از جهت دیگر نیازهای هفته و تذکرات لازمی که برای اجتماع مسلمین ضروری و نافع است، بخش دیگری از خطبه ها را تشکیل می دهد.
خطبه های شهید آیت الله دستغیب در مراسم هفتگی نماز جمعه شیراز به تمام معنی جامع هر دو جهت معنوی و صوری است، به قسمی که علاوه بر رعایت فصاحت در سخن که از شخصیتی سخنور برخاسته است، اهتمام به تهذیب اخلاق شنوندگان و توجه دادن آنان به معنویت و اصلاح نفوس، تذکرات ضروری اجتماعی نیز فراموش نشده است.
کتاب خطبه های جمعه علاوه بر مجموعه ای از معارف و مواعظ و اخلاقیات، تاریخچه ای از خاطرات و حوادث تاریخی دو سه ساله اول انقلاب است. تحکیم مبانی جمهوری اسلامی و اصل ولایت فقیه، مبارزه با کفار و تقویت جبهه ها، کمک به آسیب دیدگان و جنگ زدگان و بازدید از مجروحین جنگی و بیماران- کشف لانه های تیمی منافقین و معرفی آنها و مطالب دیگری که برای اجتماع ما همیشه نافع است، در این خطبه ها چشمگیر می باشد.
منبع: برگرفته از ماهنامه شاهد یاران، یادمان آیت الله شهیدعبدالحسین دستغیب شماره 54 - 53