2 هزار و 748. این عدد، تعداد برندهای ایرانی حاضر در فروشگاه دیجی‌کالا است؛ فروشگاهی که دست‌کم خودش مدعی داشتن سهمی 90 درصدی از بازار خرده فروشی آنلاین کشور است. گزارشی که دیجی‌کالا از فعالیتش در نیمه اول سال 98 منتشر کرده، حکایت از آن دارد که کالاهای ایرانی فروش رفته سهمی 68 درصدی در این فروشگاه اینترنتی دارند.
2 سال زمان برای تغییر
وقتی به بازه زمانی دو سال اخیر نگاه می‌کنیم می‌بینیم که دیجی‌کالا با تغییرات گسترده‌ای روبه‌رو شده است. علت اصلی را هم می‌توان در باز شدن درهای این پلتفرم آنلاین به روی دیگر فروشندگان جستجو کرد؛ جایی که «مارکت پلیس» کارش را آغاز کرد.
به همین دلیل است که در نیمه اول سال 96، کمتر از هزار برند ایرانی در دیجی‌کالا حضور داشته‌اند اما در نیمه دوم همان‌سال، تعداد برندهای ایرانی به 1500 عدد نزدیک شده است. در سال 97 تعداد برندهای ایرانی حاضر در دیجی‌کالا از 1500 عدد عبور می‌کند اما رشد انفجاری، در نیمه نخست سال 98 بوده است؛ جایی که حالا دیجی‌کالا می‌گوید 2748 برند «ایران ساخت» در پلتفرمش حضور دارند.
همین مسئله باعث شده تا اکنون 68 درصد از فروش کالاها در دیجی‌کالا، مربوط به محصولات ایرانی باشد؛ در حالی که در نیمه اول سال 96، کالاهای ایرانی صرفاً 40 درصد از سهم فروش را به خود اختصاص داده بودند و 60 درصد فروش هم در اختیار کالاهای خارجی بود.
در این میان البته نمی‌توان به پرش دلار و نقش پررنگش در افزایش قیمت محصولات خارجی اشاره‌ای نکرد، اما حضور 30 هزار فروشنده محصولات مختلف که محصول 2748 برند ایرانی را به فروش می‌رسانند نیز قطعاً در سهم 68 درصدی محصولات ایرانی فروش رفته در دیجی‌کالا، بی‌اثر نبوده است.
زمانی برای بلوغ
دیجی‌کالا اگرچه در شبکه‌های اجتماعی، در تیر رس شدید افرادی است که سفارش‌شان به هر شکل مشکلی داشته، اما این واقعیت را نمی‌توان رد کرد که این پلتفرم حالا تجربیاتی بیشتر از همیشه دارد و به بلوغ نزدیک‌تر شده است.
4 میلیون بازدید روزانه و رواج پیدا کردن، نه تنها میان عاشقان فناوری و رسوخ به بطن جامعه، باعث شده تا حالا برندهای ایرانی مختلفی در لیست‌های متفاوت این گزارش 6 ماهه حضور داشته باشند. نوع برندهای ایرانی هم که در لیست پر جستجو شده‌ترین‌ها حضور دارند، نشان می‌دهد که چه حالا، مشتریان دیجی‌کالا از چه بخش‌هایی از جامعه هستند.
برای مثال، برند «پارس خزر» با اختلافی چشم‌گیر، در صدر لیست «پرجستجوترین برندهای ایرانی در دیجی‌کالا» است. پس از آن نوبت به «ایکس ویژن» می‌رسد که در سایر لیست‌ها هم حضوری پررنگ دارد و توانسته از نظر فروش ریالی در بخش تلویزیون، سامسونگ را هم پشت سر قرار دهد. سپس نوبت به برند «بهار» می‌رسد و در ادامه، «بارز» و نهایتاً «ایرانسل» هم در جایگاه‌های بعدی هستند.
کافیست چند لحظه به این مسئله فکر کنید که «این برندها دقیقاً چه می‌فروشند؟» جواب ساده است و ثابت می‌کند که دیجی‌کالا حالا پلتفرمی است که همه اعضای یک خانواده می‌توانند نیازشان را توسط آن تامین کنند؛ هرچند پرجستجوترین برندهای خارجی در دیجی‌کالا، و البته نسبت تعداد جستجوها، حکایت از آن دارد که جوان‌ترها هنوز جریان اصلی مشتریان دیجی‌کالا را تشکیل می‌دهند.
پرفروش‌ترین برندهای ایرانی
نشانه‌ای دیگر از تغییرات گسترده‌ی دیجی‌کالا را می‌توان در لیست «پرفروش‌ترین برندهای ایرانی» جستجو کرد. جایی که «پارس خزر»، «ایکس ویژن» و سپس «مهیا پروتئین» به ترتیب 3 رتبه اصلی را از آن خود کرده‌اند. اما نشانه تغییرات آن‌جاست که تنها 2 برند از بین 10 برند پرفروش، یعنی «ایکس ویژن» و «تسکو» محصولات مرتبط با فناوری را تولید می‌کنند.
اما با نگاهی به این لیست، چه چیزهایی دست‌گیرمان می‌شود؟ پارس خزر و ایکس ویژن که پرفروش‌ترین برندهای ایرانی در دیجی‌کالا بوده‌اند، تغییری نسبت به سال گذشته (از نظر تغییر جایگاه) نداشته‌اند. حتی تسکو هم که یک برند فناوری ایرانی است، به نسبت سال گذشته تغییری را تجربه نکرده است.
با این حال مهیا پروتئین 12 رتبه افزایش داشته و به جایگاه سوم رسیده است. برند «تنو» با 57 رتبه افزایش و گلستان هم با 21 رتبه افزایش، جایگاه‌های نهم و دهم را به خود اختصاص داده‌اند. علت این مسئله، آغاز فروش محصولات سوپرمارکتی در دیجی‌کالا است؛ محصولاتی که از سال گذشته، با ادغام فروشگاه «روکولند» در دیجی‌کالا، به شکلی کاملا جدی دنبال شد.
اکنون و پس از یک سال از این اتفاق، چند محصول سوپرمارکتی در بین 10 برند پرفروش دیجی‌کالا حضور دارند که نشان از استقبال مشتریان به خرید آنلاین این محصولات دارد.
رشد در کنار انتقاد
اما آیا برندهای فناوری ایرانی توانسته‌اند با فروش محصولات‌شان در دیجی‌کالا، درآمدهای بیشتری داشته باشند؟ شرکت تسکو، یکی از دو برند فعال در حوزه فناوری است که در لیست پرفروش‌ترین‌های دیجی‌کالا نیز حضور دارد.
«علی جعفری»، مدیر فروش تسکو در گفتگو با دیجیاتو اعلام می‌کند که از سال 94، همکاری تسکو و دیجی‌کالا جدی می‌شود و در سال 96 هم این همکاری به اوج خود می‌رسد. با این حال او اشاره می‌کند که در سال 97 و زمانی که مارکت پلیس دیجی‌کالا شروع به کار کرد، فروشندگان دیگر نیز محصولات این برند را برای فروش قرار دادند و حالا بیشتر از خود تسکو، محصولات این شرکت توسط فروشندگان به کاربران ارائه می‌شود. همین مسئله باعث می‌شود تا تسکو دقیقاً نتواند ارزیابی کند که چه حجم از کالاهایش در دیجی‌کالا به فروش می‌رسند. البته او معتقد است که در دو سال گذشته، تسکو در دیجی‌کالا پر رنگ‌تر شده، هرچند که حالا ارتباط مستقیم این برند با دیجی‌کالا، به نصف رسیده است.
او در پاسخ به این سوال که فروش آنلاین چقدر بر افزایش فروش اثر داشته، اعلام می‌کند که المان‌های بسیاری در یک سال و نیم اخیر تغییراتی داشته که نمی‌توان به درستی این افزایش را اندازه‌گیری کرد. جعفری در همین رابطه می‌گوید:
«فروش ما خوشبختانه افزایش پیدا کرده اما متاسفانه این مسئله ابهام دارد که افزایش فروش ما، مربوط به قدرت برند و تعامل سازنده با سایت‌های آنلاین است یا مربوط به وضعیت اقتصادی جامعه و عدم ورود کالاهای خارجی رقیب به ایران. به همین دلیل نمی‌توان به صراحت گفت که فروش آنلاین محصولات چقدر به افزایش فروش کمک کرده است. اما می‌توانیم بگوییم که امروز حدود 35 درصد کل تراکنش فروش ما، از طریق فروشگاه‌های آنلاین است که دیجی‌کالا هم یکی از آن‌هاست.»
جعفری البته انتقادهایی هم به نحوه نظارت دیجی‌کالا بر فروشندگان دارد و می‌گوید اقدامات برخی از فروشندگان که بی‌نام و نشان هستند، برای این شرکت چالش‌هایی را به وجود آورده است: «برای مثال عده‌ای که جواز کسب ندارند جنس‌های قدیمی ما را بازار با قیمت نازل تهیه می‌کنند و در مواردی مشاهده شده که با گارانتی یک ساله تعویض آن‌ها را در سایت دیجی‌کالا به فروش می‌رسانند. این در حالیست که ما در حالت استاندارد، گارانتی یک ساله تعمیر داریم.»
به گفته او وقتی مصرف کننده محصول را خریداری می‌کند و در صورت لزوم، می‌خواهد از گارانتی استفاده کند، متوجه می‌شود که گارانتی محصول به اتمام رسیده یا اساساً کالا دیگر تولید نمی‌شود و تسکو قطعات لازم را برای خدمت‌رسانی ندارد: «ما تلاش می‌کنیم برای حفظ رضایت مردم، خدماتی را بدهیم اما در واقع از همان ابتدا نباید با چنین مشکلاتی روبه‌رو شویم.»
او در پاسخ به این سوال که آیا محصولات تسکو باید صرفاً توسط خود تسکو فروخته شوند، می‌گوید: «به هیچ وجه. همیشه فضای رقابتی باعث رشد و توسعه برند و کسب‌وکار می‌شود. اما شعار کسب‌وکارهای آنلاین، شفافیت است. پس شفافیت باید به تمام معنا باشد نه صرفاً قیمت؛ چون فاکتورهای بسیاری می‌تواند در قیمت اثرگذار باشد.»
«امیرحسن موسوی»، مدیر روابط عمومی دیجی‌کالا در پاسخ به همین انتقاد، به دیجیاتو اعلام می‌کند که فضا برای برندها و تولیدکنندگان اصلی در این فروشگاه فراهم است تا به شکل جدی در بخش مارکت پلیس یا خرده فروشی حضور داشته باشند: «برندهای ایرانی می‌توانند با مدیریت محصولات خود و ارائه کالاهای روز، قیمت‌های رقابتی و خدمات پس از فروش مناسب، بهترین تجربه مشتری را برای برند خود رقم بزنند. از سوی دیگر دیجی‌کالا در حال آغاز پروژه‌ای است تا برندهای ایرانی نیز بتوانند نظارت بیشتری بر فروش محصولات‌شان در دیجی‌کالا داشته باشند.»
او همچنین اشاره می‌کند که صرفاً فروشندگانی که می‌توانند «فروش قانونی» داشته باشند، اجازه فروش دارند. این مسئله یعنی باید گارانتی معتبری را برای محصول ارائه دهند و اگر تخلفی چه از سوی تولیدکننده اصلی محصول و چه از سوی کاربر اعلام شود، جلوی فروش آن فروشنده گرفته خواهد شد.
حمایت به جای تولید انحصار
روزهایی را سپری می‌کنیم که تصمیم‌های حساسی در حال گرفته شدن هستند. برای مثال در حوزه محصولات مخابراتی، کالاهای خارجی که نمونه داخلی دارند نباید وارد کشور شوند؛ اتفاقی که احتمالاً عده زیادی آن را یک انحصار تمام عیار برای تولیدکنندگان داخلی تفسیر می‌کنند.
این در حالیست که فروشگاهی مانند دیجی‌کالا با رویکردی متفاوت توانسته برندهای مختلف ایرانی را بیشتر از قبل توانمند کند، حتی اگر مانند تسکو، انتقادهایی هم داشته باشند. قطعاً اگر در آینده برند دیگری هم تصمیم بگیرد به رقابت مستقیم با دیجی‌کالا بپردازد، مشکلات دیجی‌کالا هم سریع‌تر حل خواهند شد.
با این حال بحث اصلی بر روی حمایت به جای تولید انحصار است. دولت به دلایل مختلف، مصرف‌کننده را مجبور به استفاده از کالای ایرانی می‌کند اما یک فروشگاه آنلاین از سوی مقابل، از برندهای ایرانی حمایت می‌کند و فروشش را افزایش می‌دهد.
در گزارشی که دیجی‌کالا منتشر کرده اعلام شده است که حالا این فروشگاه، 30 هزار فروشنده دارد و در 6 ماه اول سال، 18 هزار 482 کسب‌وکار برای فروشندگی در مارکت پلیس درخواست داده‌اند که 67 درصد آن‌ها شرایط فروشنده شدن را داشته و به جمع فروشندگان اضافه شده‌اند. از طرفی، در کنار برندهای فناوری، باید به کسب‌وکارهای مختلف هم نگاهی داشت؛ کسب‌وکاری مانند یک کارگاه صنایع دستی ترمه بافی که دیجی‌کالا می‌گوید در مرداد ماه، 83 میلیون تومان فروش داشته است. دلیلش هم مشخص است؛ حالا همان کارگاه می‌تواند محصولاتش را به تمام ایران بفروشد نه صرفاً محله و شهر خودش.
