کرونا، پیچ تاریخی و تغییر حکمرانی جهانی
رهبر انقلاب اسلامی طی سخنانی در ارتباط با ستاد ملی مبارزه با کرونا ضمن اشاره به تجربه ی تمدن غرب در قضیه ی کُرونا به ناکامی غربی ها در این ماجرا پرداختند: «غربی ها در این امتحان بزرگی که در همه ی دنیا -از شرق و غرب دنیا- پیش آمد، در چند عرصه شکست خوردند: اوّلاً در توانایی های مدیریّتی شان شکست خوردند... در فلسفه ی اجتماعی هم شکست خوردند...در نمایش اخلاق عمومی هم شکست خوردند.» 1399/02/21 پیش از این نیز حضرت آیت الله خامنه ای در سخنرانی تلویزیونی به مناسبت ولادت حضرت امام زمان(عج) به مقایسه ی عملکرد ملت ها و دولت های غربی با ملت و حاکمیت ایران اسلامی در قضیه ی کرونا پرداخته بودند و با ذکر مصادیق و مواردی از رفتارهای غربی ها، آن را نتیجه ی منطقی و طبیعیِ «فلسفه ی حاکم بر تمدن غربی» معرفی کرده و در سوی مقابل، رفتارهای ایثارگرانه و جهادی مردم در ایران را ناشی از «تفکر و فرهنگ و ارزش های اسلامی» دانستند. در یادداشت تحلیلی زیر به قلم حجت الاسلام والمسلمین پیروزمند، به بررسی ابعاد مختلف رویاروییِ دو عقلانیت توحیدی و مادی در عرصه ی حکمرانی باتوجه به قضیه ی کرونا پرداخته است:
1ـ کرونا و پیچ تاریخی عصر جدید
در تحلیل قضیه کرونا نباید آن را از گذشته خودش یعنی فراز و فرود تمدن غرب، همچنین از پیچ تاریخی و عصر جدیدی که طلوع کرده است، تفکیک نمود؛ رهبر انقلاب فرمودند: «انقلاب اسلامی بشریت را به عصر جدیدی وارد کرده و عصر جدید، عصر امام خمینی (ره) است، امام جهان را وارد عصر جدیدی کرد، آنچه در فضای کرونا و پسا کرونا رخ می دهد در امتداد همین عصر جدید و پیمودن پیچ تاریخی و ناهنجاری های حاکم بر تمدن غرب قابل تحلیل است. نشانی این دوران عبارت است از توجه به خدای متعال و استمداد از قدرت لایزال الهی و تکیه به وحی و اینکه بشریت از مکاتب و ایدئولوی های مادی عبور کرده است و دیگر برای او جاذبه ای ندارند». (بیانات در مراسم اولین سالگرد رحلت امام خمینی (رحمه الله)،1369/3/14، همچنین بیانات در دیدار مسئولان نظام، 1393/4/16)
2ـ جهانی شدنِ صهیونیسم آمریکایی
تمدن مادی در دوران رو به اوج خود، محتوا و پیامی را برای بشر ترسیم کرد و ساختارهایی را برای ضمانت اجرایی آن ایجاد نمود،. آنها می خواستند با علم، فناوری و محصولات برگرفته از آن و نیز مدیریت جدید جهانی، دغدغه های تاریخی بشریت مثل آزادی، عدالت، امنیت، رفاه و... را تأمین و بر یک محور نظم و انسجام بدهند. برای تحقق این ایده، ساختارهای پیدا و پنهانی را ایجاد کردند. در این ساختارها، صهیونیزم جهانی با سرعت تلاش کرد به شکل مرموزانه ای بر کمپانی های جهانی سیطره داشته باشد. این کمپانی ها فقط اقتصادی نبودند بلکه شامل کمپانی های خبری، رسانه ای، اقتصادی، هنری و..... بودند که یک زنجیره به هم پیوسته کامل را شکل می دهند، در خیلی جاها روی صحنه نیستند و دولت ها را صحنه گردان خود قرار می دهند.
در لایه ی بعدی، به پشتوانه ی قدرت های سیاسی بزرگ، سازمان های جهانی را شکل داده و مدیریتش را به دست گرفتند. این شبکه ی چند لایه که بخشی از آن پیدا و بخش دیگر آن پنهان است، در نهایت می خواهد فرهنگ مادی را به شکل جهانی و ضمانت شده، فراگیر و خاطیان را در نطفه خفه کند.
3- انقلاب اسلامی: شروع قیام جهانی بر علیه تمدن غرب
3-1- پنج بحران اصلی تمدن غرب
رُخ نمایی فروپاشی تمدن غرب از درون و ایجاد اتفاقات جهانی به محوریت انقلاب اسلامی از بیرون، باعث شد سیر نزولی تمدن مادی غرب شکل بگیرد و در مقابل ساختار بیمار و دیکتاتور آن، شاهد قیام جهانی باشیم. به نظر ما اتفاقات فعلی و بعدی جهان یک ظرفیت برای همین قیام محسوب می شود. تمدن غرب در درون خود با توجه به دیدگاه غلطی که نسبت به دین، انسان و پیشرفت داشت به بحران های بزرگی رسید.
بزرگ ترین بحران، بحران بی هویتی است، ریشه این بی هویتی کنار گذاشتن خدا و معنویت بویژه از زندگی و ارتباطات اجتماعی است.
دومین بحران، بی عدالتی است. با دمکراسی به دنبال آزادی و عدالت بودند اما هرچه بیشتر جلو رفتند بی عدالتی ها بیشتر روشن شد، اثرات حاکمیتِ اقلیت سرمایه دار بر اکثریت فقیر در صحنه های مختلف و در رفتار با مردم خود (مثل جنبش وال استریت یا جنبش اعتراضی فرانسه) بیشتر نمایان می شود.
سومین بحران، فقدان امنیت است؛ اعم از امنیت محیط زیست، امنیت غذایی به ویژه با تصرفات بیولوژیک و جریان تراریخته ها و امنیت جانی که با به راه انداختن جنگ های مختلف- مستقیم و نیابتی- نشان دادند که هیچ حریمی را برای حفظ منافع خود قائل نیستند. بحران چهارم گسترش ابتذال و فساد اخلاقی است. بحرانی که باعث فروپاشی جامعه و به خصوص خانواده و از بین رفتن عواطف شد.
و بالاخره پنجمین بحران، دروغ بودن آزادی وعده داده شده است که شاه بیت تفکر لیبرال، گسترش آزادی بود.
این موارد بحران های درونی تمدن غرب است و پیروزی انقلاب اسلامی هم عامل ایجاد بحران های بیرونی آن شد. انقلاب یک کانون قیام علیه هژمونی حاکم بر جهان بود و توانست بشر را وارد عصر جدیدی کند؛ چرا که انقلاب دارای پیام و روش متفاوتی بود. تمدن غرب، آزادی، امنیت و رفاه را منهای خدا، دین و شریعت دنبال می کرد ولی انقلاب اسلامی همه ی آن ها را ذیل خدا و شریعت تعریف کرد و به آن عمل نمود. به خلاف آن ها که با زور، تحمیل و تجهیل به اهدافشان می رسیدند، روش انقلاب اسلامی خودآگاهی و تفاهم با وجدان عمومی جهان است. مخاطب انقلاب، ارباب زر و زور نیستند بلکه عامه ی مردمی هستند که از فشارهای تمدن غرب به سطوح آمده اند و به همین خاطر، قلوب را فتح کرده، عقلانیت مادی را به چالش کشیده و عقلانیت جدیدی را بر محور ایمان بالله به صحنه آورده است.
3-2- شکست تمدن غرب در مهار انقلاب اسلامی
تمدن غرب تلاش کرد انقلاب را با امواجی مهار کند اما نور انقلاب بر افروخته تر شد. موج اول مهار انقلاب، جنگ تحمیلی بود که باعث استحکام بیشتر انقلاب شد. موج دوم با حادثه 11 سپتامبر آغاز شد بود که ایران را محور شرارت خواندند و با هدف ایران به کشورهای پیرامونی لشگرکشی کردند. این در ظاهر جنگ نظامی اما در واقع هزینه دادن برای تثبیت و بقاء تمدن غرب و جهانی سازی آمریکایی بود. هدف این بود که الگو بودن و مرجعیت تمدن غرب شکسته نشود. اما نتیجه معکوس شد و در لایه ی بزرگ تری جبهه ی مقاومت شکل گرفت و کشورهای دیگری به ایران اضافه شدند و یکبار دیگر قدرت غرب به چالش کشیده شد.
در این بین، پدیده ی مهم اربعین رخ نمود. در زمان و مکانی که انتظار داشتند بیشترین تضعیف در جبهه ی مقاومت اتفاق بیفتد، به برکت سیدالشهداء علیه السلام اربعین نمایان شد و یک قدرت نمایی چند ده میلیونی عظیم را به رخ قُلدران جهان کشید و بساط داعش را به هم ریخت. موج سوم با تحریم های فراگیر شروع شد که با رقابت اقتصادی و سیاسی کشورهایی همچون چین و روسیه مقارن بود و حاصل آن شکل گیری جبهه ی مقاومت جهانی علیه استبداد جهانی بود. مهم تر اینکه، لیبرالیسم برای شکستن این سه لایه ی مقاومت (انقلاب اسلامی، مقاومت منطقه ای و مقاومت جهانی) مجبور شد عدم پایبندی به اصول دمکراسی را در مقیاس جهانی اعلام کند. مثلاً، به جنگ مستقیم یا نیابتی تن دهد، برای مهار اقتصادیِ چین تعرفه ای بست که مخالف اصول تجارت آزاد بود، پیمان های محدودیت تسلیحات، محدودیت آلودگی های محیط زیست را پاره کرد و... که هر کدام از این ها ضربه ی جدید و سهمگینی بر پیکره ی بیمار لیبرالیسم بود.
4ـ دو رویکرد اصلی برای تحلیل کرونا
در قضیه ی کرونا دو رویکرد اصلی وجود دارد: رویکرد اول این است که کرونا دست ساز بشر است که در این رویکرد قرائت های مختلف داریم: آیا این کار برای به زانو در آوردن چین است؟ آیا با هدف حاکمیت بخشی به فضای مجازی است؟ آیا ایجاد مرگ و میر آگاهانه و هدایت شده برای حذف طیف سنی خاصی از وبال گردن نظام سرمایه داری است؟
رویکرد دوم این است کرونا یک واقعه ی طبیعی است و از حیوان به انسان منتقل و اپیدمی جهانی شده است و چون از آن شناختی نداشتند در حال جولان دادن است. آثاری هم دارد که اجتناب ناپذیر است، اقتصاد لطمه می بیند، روابط لطمه می بیند و...
5 ـ بزرگ ترین تهدید آینده
5-1 ـ جدی بودن خطر ناامنیِ سلامت
ما تحلیل خود را بر رویکرد دوم متکی می کنیم و فرض می کنیم طبیعی اتفاق افتاده باشد. اما همین که بشر قدرت ساخت ویروس های ترکیبی را دارد و به چنین فناوری هایی دست پیدا کرده است قابل تأمل است. با این فرض، اگر چند مقدمه را کنار هم بگذاریم آنگاه خطر ناامنیِ فراگیر، بشریت را به ستوه می آورد: اول، بشر قدرت این کار را دارد و می تواند آن را فراگیر کند. دوم، در شرایط فعلی منفعت طلبی، محور رفتار اقتصادی و جهانی سردمداران حاکمان جهان است. حاکمانی که اخلاق و تعهدی نسبت به سایر ملل ندارند و در صحنه های مختلف نشان داده اند که به راحتی انسان می کُشند، نسل کُشی می کنند تا به سلطه ی جهانی خود برسند به ویژه که اخلاق صهیونیستی بر آن حاکم است و بدنبال سلطه ی جهانی هستند. سوم، مسئولیتی هم متوجه ی خاطیان نیست.
از این قضیه می توان نتیجه گرفت که بشریت به دلیل راه غلطی که تمدن غرب طی کرده، در معرض خطر و نابودی است؛ باید آن را احساس کرد و چاره ای اندیشید. بر فرض که قضیه کرونا تعمدی نباشد اما نشان می دهد که امنیت بسیار شکننده است و اگر قرار باشد این فناوری به دست انسان های سفاک، بی اخلاق و بی عقلی باشد که فعلاً حکومت جهانی را به دست دارند، آینده ای بدتر در پیش است.
5-2 ـ خطرِ عقلانیت بدون اخلاق و اخلاق منهای معنویت
در تمدن غرب اخلاق از عقلانیت گرفته شده و از اخلاق، هم معنویت الهی گرفته شده است؛ حاصل آن هم اوضاع فعلی تمدن غرب است.
همه ی این تهدیدها ناشی از فرهنگی است که از عقلانیت عنان گسیخته نشأت گرفته است. عنان گسیخته بودن یعنی مقید به اخلاق نبودن، اخلاق را مقید به معنویت الهی نکردن و در نهایت مسلط شدن صاحبان قدرت و ثروتی که نه اخلاق دارند و نه خداوند را بنده هستند؛ این مهم ترین تهدیدِ خطرناک برای بشر امروز است.
6ـ پسا کرونا: ظرفیت جدید برای عبور از پیچ تاریخی
رسالت جبهه ی مقاومت جهانی این است که نسبت به تمدن غرب افشاگری کرده و به بشریت بفهماند که واقعیت در جامعه ی غرب چیست و اگر قرار باشد این وضعیت ادامه پیدا کند چه بلایی بشریت را تهدید می کند.
باید از شیوع ویروس کرونا بیشترین عبرت را در راستای تقویت و همگرا نمودن جبهه ی مقاومت جهانی گرفت. اما این بار نه برای مقابله ای از جنس چین و آمریکا بلکه برای مقابله ی فرهنگی با تمدن مادی و سهم خواهی نسبت به حاکمیتِ معنویت و اخلاق در حکمرانی جهانی و پذیرفتن الزامات آن.
6-1ـ چهار سناریو در شرایط پسا کرونا
نسبت به جهان پسا کرونا که نباید از گذشته ی خویش تفکیک شود، چند گونه تحلیل را مشاهده می کنیم: یک تحلیل این است که جهان به سمت ملی گرایی می رود زیرا این اپیدمی حاصل جهانی گرایی است، یعنی پیوندها آن قدر زیاد شده که هیچ حریمی برای افراد و جوامع باقی نمانده است. هر جامعه ای محکوم به اتفاقی است که در سایر نقاط جهان افتاده است، این وضعیت حاصل ارتباطات خاصی است که از جهانی سازی سرچشمه گرفته است، باید به عقب برگشت و ارتباطات را کم کرد.
تحلیل و واکنش دیگر در مقابل تحلیل اول، معتقد است که در پسا کرونا جهانی سازی در همان جهت سابق خود تشدید می شود اما نسخه ی جدیدی از آن رونمایی می شود و آن حکمرانی از طریق فضای مجازی است.
تحلیل سوم معتقد است که بشر به سوی جهانی سازی معتدل پیش می رود یعنی، بین ملی گرایی و جهانی سازی گذشته که چنین آثاری سوئی را از خود بر جای گذاشته، راه دیگری را بشر در اعتدال انتخاب می کند؛ محور تعریفِ اعتدال نیز منافع زندگی مادی است نه زندگی بر محور تعالیم انبیاء الهی.
تحلیل چهارم معتقد است که شرایط پسا کرونا ظرفیت مناسبی برای عبور از پیچ تاریخی و شکل گیری جهانی سازی از جنس توحیدی است. اینکه در شرایط فعلی بشر به دعا، خدا و کلیسا روی می آورد، در کلیسا اذان می گویند، به همراه مسلمانان نماز می خوانند و تمسک به آیات قرآن می کنند ولو در مقیاس های کوچک، این پیام مهم را دارد که آن نقطه ی کانونی انحراف تمدن غرب در حال عوض شدن است. کانون انحراف همان کنار گذاشتن دین و معنویتِ ناب توحیدی بود که نتیجه ی آن، این عقلانیتِ سرکش شد و در نهایت تمدن غرب را به وجود آورد.
6-2ـ نوید جهانی سازی بر محور معنویت، اخلاق و عقلانیت توحیدی
باید برای تحقق سناریوی چهارم تلاش کرد. رویکرد چهارم بر این پیش فرض استوار است که: جهانی سازی نه متوقف می شود و نه کُند بلکه، مبنا، مقصد و شیوه ی آن تغییر می کند. این تحلیل بین اصل جهانی سازی و کیفیت آن تفاوت قائل می شود، اصل جهانی سازی توقف پذیر نیست ولی کیفیت جهانی سازی تحت اراده، انتخاب و تصمیم ملت ها دگرگون می شود. به همین خاطر انقلاب اسلامی که در دوران اوج گیری تمدن غرب، توانست خودش را به عنوان الگوی انسانی تر معرفی کرده و اراده ها و سرمایه هایی را به خود ضمیمه کند، هر روز بزرگ تر می شود تا جایی که توانست تعلقات بشری را نسبت به تمدن غرب کمتر و کمتر نموده و جلو شتاب فرایند جهانی شدن بر مبنا و مقصد مادی را بگیرد. این نوع از جهانی شدن، فضای مجازی را نیز آرام آرام تحت سیطره ی خود خواهد گرفت لذا، از گسترش مشروط فضای مجازی خیلی نگران نیست بلکه، به اصلاح کیفیت آن می اندیشید و به دنبال سهم خواهی در حکمرانی آن است نه فقط کاربر فضای مجازی بودن. گسترش جهانی سازی، مقارن با گسترش فضای مجازی است و این غیر قابل اجتناب است.
6-3ـ راهبردِ گام جدید در جهانی سازی توحیدی
باید منتظر رویش و جوشش های جدیدی در روابط بین المللی و جهانی در راستای تمدن جدید اسلامی بود. اما سؤال این است آیا موحدین و ملل مستضعف جهان توان چنین کاری را دارند؟
در پاسخ به این سؤال، به بیانات رهبر انقلاب اسلامی تمسک می کنیم که امکان پذیری تمدن جدید را به سنت الهی مرتبط می کنند. ایشان می فرمایندر این مسیر، مبارزه، مبارزه ی اراده ها و عزم ها و همت ها است و هر طرف که اراده ی قوی تری داشته باشد غالب است. کسانی که دلشان متکی به خدای متعال باشد، غالب خواهند بود «ان ینصرکم الله فلا غالب لکم» این همان سنت الهی است. به هرحال، نقطه ی کانونی ایجاد و امتداد عصر جدید، همین سنت الهی است یعنی ایجاد و تقویت همبستگی بین اراده ها نه اراده های مستکبرین بلکه اراده های موحدین و مستضعفین در مقابل جهانی سازی مادی؛ جهانی سازی توحیدی نیز دارای ساختار و پیام مختص به خود است. (بیانات در دیدار مسئولان نظام و میهمانان کنفرانس وحدت اسلامی،1397/9/4، بیانات در دیدار بسیجیان 1398/09/06)
6-4 ـ ظهور سه نوع مدیریت جهادی، اقتدارگرا و دموکراتیک در فضای کرونا
فوکویاما در تحلیل خود درباره ی کرونا، مدیریت اقتدارگرای چین و دموکراتیک آمریکا را مقایسه کرده و در عین اینکه معتقد است مدیریت اقتدارگرا بهتر قضیه را جمع کرده است ولی طوری به بررسی مسئله پرداخته که هنوز دموکراسی زنده است! امثال ایشان شیوه ی دیگری در حکمرانی نوین را مطلع نیستند یا نادیده می گیرند؛ مدیریتی که نه اقتدارگراست و نه دموکراتیک (از نوع غربی)، بلکه مبتنی بر مردم سالاری دینی و مدیریت جهادی است که در صحنه های زیبای حضور مردمی می توان آثار آن را مشاهده و به جهان صادر کرد. مردم سالاری دینی یعنی مشارکت واقعیِ مردم از سر ایمان و اخلاص و در پیوند با یک رهبر دینی. کشوری که در اوج فشار و تحریم است با استفاده از چنین روشی توانسته است برای عبور از بحران ها، جوشش های عظیم اجتماعی ایجاد کند و خود را به مرحله ی صادرات برساند و مبتنی بر اخلاق، ایثار و مواسات به تولید و توزیع کالاهای مورد نیاز جامعه بپردازند. اگر چنین مدیریتی ساختار متناسب جهانی پیدا کند، خواهد توانست نیروهای ذخیره شده در باطن جوامع بشری را استحصال و تبدیل به حرکت بزرگ تمدنی کند.
