در رابطه و با انفاق و مواسات باید از کم شروع کنیم و نکتۀ دیگر این که باید کم کم آن را انجام دهیم؛ یعنی بعضی ها برخوردارند، اما برایشان سخت است یکجا یک پول سنگینی بپردازند. اینجا سر نفس تان را کلاه بگذارید. همچنان که به توصیه امیرالمومنین (ع) در عبادت «خَادِعْ نَفْسَکَ فِی الْعِبَادَهِ» باید بود. به این معنا که در عبادت باید سر نفست را کلاه بگذاری. چنانکه مثلا یک صفحه قرآن در صبح می خوانی، بعد در ظهر یک صفحه قرآن می خوانی، باز شب یک صفحه و آخر شب نیز یک صفحه دیگر قرآن می خوانی. آن کسی که نمی تواند یک جا عبادت سنگینی را انجام دهد، باید خرد خرد این کار را بکند و در نهایت سر جمعش خیلی می شود.
کم را کوچک نشماریم
امیرالمومنین (ع) فرمودند: آن پولی را در راه خدا بده که اگر نگهداری پولدار نمی شوی و اگر بدهی فقیر نمی گردی. ما باید از اینجا شروع کنیم، یعنی به مانند ورزش پروش اندام که اول وزنه های کم را برمی داریم و به مرور قوی تر می شویم، ایمان نیز درجه به درجه است و پله به پله باید این مسیر را شروع کرد و ادامه داد. یک وقت گمان نکنیم انفاق تنها متعلق به پولدارها است، نه! قرآن می گوید: « وَمَنْ قُدِرَ عَلَیْهِ رِزْقُهُ فَلْیُنْفِقْ مِمَّا آتَاهُ اللَّه» اگر کسی روزی اش کم است از همان کم انفاق کند. انفاق بال پرواز است. اینطور نیس که خداوند فقط دوست داشته باشد از این باب مواسات تنها انسان هایی که ثروت فراوان دارند بتوانند رشد کنند. لذا مومنین نیز اگر از همین کم خودشان دریغ نکنند، نتیجه خواهند گرفت.
در انفاق همین است و این کم کم ها سر جمعش زیاد می شود. بنابراین کم را کوچک نشماریم، اما به کم هم قانع نباشیم. در مسایل مادی توصیه شده که به کم قانع باشید و در مسائل معنوی گفتند به کم قانع نباشید. آنچنان که در مسایل مادی گفته اند به زیر دستان نگاه کنید و در مسایل معنوی به بالادستان توجه نمایید و قله های بلند را مد نظر قرار دهید.
به کم قانع نباشیم
وقتی کسی ما را ستایش می کند یک خوبی ما را می بیند، امیرالمومنین (ع) در خطبه 100 نهج البلاغه می فرمایند: «اَللَّهُمَّ اِجْعَلْنِی خَیْراً مِمَّا یَظُنُّونَ وَ اِغْفِرْ لِی مَا لاَ یَعْلَمُونَ» خدایا، مرا بهتر از آنچه که آنها می پندارند قرار ده و گناهانی را که آنان نمی دانند، برای من بیامرز. قرار نیست ما در جا بزنیم و اگر در جا بزنیم باختیم و ضرر می کنیم. مبادا بچه های مذهبی و ارزشی خودشان را با کسانی که مربی نداشتند و یا دوست خوب و والدین خوبی نداشتند مقایسه کنند، آنها باید خودشان را با حاج قاسم سلیمانی مقایسه کنند تا همت ها افزایش بیابند.
از تمام ظرفیت هایمان برای مواسات استفاده کنیم
اسلام می گوید برای مواسات با مردم از تمام ظرفیت هایتان استفاده کنید. یکی از ظرفیت های ما که کم و زیاد بایستی در قبال آن اهل انفاق باشیم، مال و ثروت است. یکی دیگر از این ظرفیت ها علم است. «مِمَّا رَزَقْناهُمْ یُنْفِقُونَ»قرآن می گوید که از آنچه روزیشان کردیم انفاق می کنند. امام صادق (ع) فرمودند: «مِمَّا عَلَّمْنَاهُمْ یَبُثُّونَ»، آنچه که ما به آن ها آموخته ایم را [بین مؤمنین] نشر می دهند. یعنی علمشان را پخش می کنند. اگر جوان دانشجویی که ریاضی، شیمی یا فیزیک اش خوب است، به بچه های مستضعف کمک کند، مواسات دارد. از نظر مسایل علمی اگر کسی علمش را مخلصانه منتشر کند، این اقدام زکات به شمار می آید. چنان که طبق روایت «زکوه العلم نشره».
با بدنمان نیز می توانیم مواسات داشته باشیم مثلا وقتی بار دیگران را بر می داریم. کسانی که اردوی جهادی می روند، مواسات انجام می دهند. خانۀ ما، ماشین ما نیز می توانند ظرفیت داشته باشد. یک پدر شهیدی را می شناسم که زمان جنگ هم بچه هایش به جبهه رفتند، هم ماشینش را داد تا در جبهه استفاده کنند. خدا رحمت کند حاج آقای تدیّن را که آخرش هم شهید شد. ایشان معلم قرآن بود. یک مینی بوس داشت و بامینی بوسش بچه ها را به اردو می برد. بنابراین ظرفیت های گوناگونی داریم.
باز یکی دیگر از آن ظرفیت ها آبرو است. قرآن می گوید که «وَلَا یَحُضُّ عَلَی طَعَامِ الْمِسْکِینِ» دو آیه داریم که سرزنش می کنند که چرا شما یکدیگر را بر اطعام مسکین تحریک نمی کنید. یعنی از پول خودت که استفاده می کنی، خب این یک ظرفیت است، اما روز قیامت از تو خواهند پرسید که چرا از آبرویت استفاده نکردی. چرا دیگران را بر مواسات و هم یاری با مسکین امر نکردی. مسئله به این شکل است که وقتی کسی آبرو و مقبولیت دارد باید از آبرویش استفاده کند که بعضی ها این کار را می کنند و باید گفت زکات آبرو هم اینست. آن هایی که وساطت می کنند برای ازدواج یا اشتغال دیگران، آنها نیز برای انفاق از آبرویشان استفاده می کنند.
فرزند و خانوادۀ ما نیز ظرفیت ما هستند. افرادی فرزندان خوبی دارند، امیرالمومنین خطاب به کمیل ابن زیاد فرمودند: «مُرْ أَهْلَکَ أَنْ یَرُوحُوا فِی کَسْبِ الْمَکَارِمِ وَ یُدْلِجُوا فِی حَاجَهِ مَنْ هُوَ نَائِمٌ» به خانواده ات امر کن دنبال رفع گرفتاری گرفتاران بروند. در روز قیامت به آن کسی که فرزند خوبی دارد می گویند چرا از این ظرفیت استفاده نکردی. آن کسی که خانۀ بزرگی دارد همینطور. آدم ها ظرفیت های گوناگونی دارند. بعضی دوستان خوبی دارند. بعضی ثروت و مهارت دارند، بعضی می توانند مشاوره بدهند. بعضی می توانند از وقتشان استفاده کنند و وقتشان را در راه خدا انفاق کنند. باید به مانند یک جبهه که در آن نیازهای گوناگونی وجود دارد، هر کسی هرنوع توانی را که دارد به صحنه بیاورد تا به خواست خدا نتیجه بگیریم.
مسئولان در مواسات پیشتاز باشند
همۀ مردم بایستی اهل مواسات باشند. اما مواسات بر بعضی ها واجب تر است: علما، اساتیدِ دانشگاه، مسئولین و فرهنگ سازان در مواسات باید پیشتاز باشند. این که در انجام مواسات، مسئولین از بیت المال برای حل مشکل گرفتاران منبعی را اختصاص می دهند، خیلی کار ارزشمند و خوبی است، چون بعضی ها بخاطر روحیه بخل حتی حاضر نیستند از بیت المال هم ببخشند امیر المومنین(ع) به مالک اشتر فرمود مشاورت بخیل نباشد. قرآن می گوید: «وَیَمْنَعُونَ الْمَاعُونَ» بعضی ها مانع کار خیر می شوند.
مبادا مسئولین جامعه اسلامی از توده ی مردم عقب بمانند
اما مسئولین عزیز باید دقت کنند این کفایت نمی کند، بلکه آنها باید الگوی ساده زیستی، انفاق، ایثار و اسوه در سختی ها باشند. امیرالمومنین(ع) فرمود: «أَقْنَعُ مِنْ نَفْسِی بِأَنْ یقَالَ هَذَا أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ» دلم را خوش کنم که اسم من مدیر است و «الا أُشَارِکُهُمْ فِی مَکَارِهِ اَلدَّهْرِ» من شریک مردم در مشکلات نباشم!
ما که نمی توانیم امیرالمومنین(ع) باشیم. خود حضرت فرمودند: «اِنَّکُم لا تَقدِرونَ عَلی ذلِک» شما این توان روحی را ندارید، این ظرفیت را ندارید، ولی خب می توانید به اندازه وسع پیشگام باشید. مسئولین عزیز پیش قدم شوند و خودشان بگویند در ایامی که کرونا شرایط را سخت کرده و اقشاری تحت فشار هستند، ما 20 درصد حقوقمان را در راه خدا انفاق می کنیم. ما این همه فرمانده ارتش و سپاه، قاضی، وکیل، وزیز و مسئولین مختلف داریم، اینها اگر در چنین اقداماتی پیش قدم باشند، بقیه کارمندان نیز به آنها اقتدا می کنند. مبادا مسئولین جامعه اسلامی از توده ی مردم عقب بمانند، این حیف است.
مراقبت کنیم زینت اسلام باشیم
یک دعایی هست از امام زمان(ع) در حق شیعیان که با «اللّهُمَّ ارْزُقْنا تَوْفِیقَ الطّاعَهِ» شروع می شود. آنجا که در یک فرازی حضرت طبقات گوناگون اجتماعی را دعا می کنند و برای هر بخش و برای هرگروهی، آن حاجتی را که برجسته و مورد نیازشان است را از خدا برای آنان می خواهد. ایشان در این دعا برای علما زهد، دلسوزی و خیرخواهی در قبال مردم، برای دانشجویان و طلبه ها همین خواسته را، برای پولدارها فرمودند: «وَعَلَی الْأَغْنِیاءِ بِالتَّواضُعِ وَالسَّعَهِ» یعنی خدایا تفضل کن پولدارهای جامعه اسلامی متواضع باشند و وضع مالی شان خوب باشد تا بتوانند انفاق کنند. برای مسئولان فرمودند: «وَعَلَی الْأُمَراءِ بِالْعَدْلِ وَالشَّفَقَهِ» یعنی خدایا تفضل کن امیران جامعه اسلامی آنهایی که در چشم اند و رفتارشان فرهنگ ساز است، اهل عدالت، شفقت و دلسوزی باشند. یعنی مردم را مثل بچه هایشان دوست داشته باشند. مسئولین باید بدانند که در جمهوری اسلامی پست و مقام گرفتند و این مسئولیت دارای یک اقتضائاتی است. غصه آن است که گاهی خبر بیاید یک کسی که مسلمان نیست، او حقوقش را در این ایام بخاطر اینکه به مردمش سخت نگذرد انفاق کرده است، اما آنهایی که مسلمان هستند این کار را نکنند. امیرالمومنین فرمود: «اللَّهَ اللَّهَ فِی الْقُرْآنِ لَا یَسْبِقُکُمْ بِالْعَمَلِ بِهِ غَیْرُکُمْ» مبادا غیر شما در عمل به قران از شما پیشی بگیرند. مراقبت کنیم که زینت اسلام باشیم و ننگ اسلام نباشیم.
فقر، آزمایشی برای فقرا
در صلوات شعبانیه که گفتن هر روز ظهر در ماه شعبان بخوانید داریم: «وَارْزُقْنی مُواساهَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِکَ» خدایا روزی من کن مواسات با کسانی که روزی را بر آنها تنگ گرفتی. خدا بعضی از انسان ها را آزمایشاتی سخت می کند. یعنی از نظر مادی، معیشت را بر آنها تنگ می گیرد و به بعضی هم وسعت می دهد. اگر کسی که وسعت مادی دارد نتواند اهل رسیدگی به مستمندان، مددجویان و گرفتاران باشد، در حقیقت این رزق مادی برایش برکت نداشته است. چراکه این رزق معنوی است که به رزق مادی برکت می دهد. لذا می گوییم «وَارْزُقْنی مُواساهَ مَنْ قَتَّرْتَ عَلَیْهِ مِنْ رِزْقِکَ»، خدایا روزی من قرار ده مواسات را به شکرانه ای که به من وسعت دادی. بعد می گوییم «وَسَّعْتَ عَلَی مِنْ فَضْلِکَ» منشا این وسعتی که بخشیدی، فضل توست خداوندا و من استحاق نداشتم.
مواسات آزمایشی برای پولدارها
اکنون پرسشی مطرح است که چرا این فضل شامل حال عده ای می شود و شامل حال فقرا نمی شود؟! در پاسخ باید گفت چون خداوند عده ای را به این شکل ازمایش می کند. خداوند می فرماید: روز قیامت از فقرا عذرخواهی می کنم، من شما را تحقیر نکردم، بلکه اینگونه آزمایش کردم. ما نیز نباید فقرا را تحقیر کنیم. رسول الله(ص) فرمود: «أوَّلُ مَن یَدخُلُ الجَنّهَ مِن خَلقِ اللّهِ الفُقَراءُ». فقرای مومن اولین کسانی هستند که به بهشت می روند. در میان پیامبران نیز حضرت سلیمان از همه دیرتر به بهشت می رود ولو اینکه حضرت سلیمان(ع) هیچ دلبستگی به ثروت نداشت. حضرت سلیمان دربارۀ این حکومت و امکانات عجیبی که در خدمتش بود فرمود: «هَذَا مِنْ فَضْلِ رَبِّی» یعنی این فضل پروردگار است که شامل حال من شده است. بعد فرمود: «لِیَبْلُوَنِی» خدا دارد من را اینگونه آزمایش می کند. بنابراین فضل پروردگار شامل حال برخورداران جامعه شده تا به اینصورت آزمایش شوند. «وَ نَشَرْتَ عَلَیَّ مِنْ عَدْلِکَ»[فرازی از صلوات شعبانیه] این عدل خدا هم هست. عدل خدا این است که روز قیامت فقیر و پولدار را یکسان محاسبه نمی کند. فقرا خیلی آسان محاسبه می شوند. پولدارها هستند که معطل می شوند. به عنوان مثال شما فرودگاه را فرض کنید، در فرودگاه کسی که هیچ ساک و باری ندارد، معطلی هم ندارد و سریع رد می شود، اما آن کسی که ساک دارد، ساک هایش را می گردند، اگر جنس قاچاق هم نداشته باشد معطلی دارد، وای به حال اینکه جنس قاچاق هم داشته باشد. بنابراین باید دقت کرد این ثروت و برخورداری آش دهن سوزی نیست و معطلی روز قیامت را دارد. لذا عدالت خدا در همین است که می گویند هر کس بامش بیش برفش بیشتر؛ یعنی هرکس ثروت اش بیشترباشد، مسئولیتش اش بیشتراست چنانکه خداوند در قرآن می فرماید: «لَا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْسًا إِلَّا وُسْعَهَا».
با چه کسانی مواسات کنیم؟
با چه کسانی از بین فقرا مواسات کنیم؟ چون فقرا انواع و اقسام هستند. جوابش این است که از نظر اسلام مهربانی شامل حال همه می شود. امیر المومنین(ع) به مالک اشتر فرمود: «وَ أَشْعِرْ قَلْبَکَ الرَّحْمَهَ لِلرَّعِیَّهِ» یعنی دلت را صمیمانه مهربان کن و از ته دل با زیر دستان و تودۀ مردم مهربان باش. فرمود: «إِمَّا أَخٌ لَکَ فِی الدِّینِ»یعنی یا اینها برادر دینی تو هستند و یا اگر برادر دینی نیستند، انسان که هستند بنابراین انفاق می تواند کسانی که مذهب ما را هم ندارند شامل شود. در ذیل آیات انفاق در سوره بقره داریم: «لَّیْسَ عَلَیْکَ هُدَاهُمْ» یعنی پیامبر به زور که نمی شود کسی را هدایت کرد. اتفاقا وقتی افراد محبت اسلام را بچشند، این می تواند وسیله هدایت آنها شود. بنابراین مومن باید رزق مادی را وسیلۀ رزق معنوی در کمک به نیازمندان قرار دهد. لذا محبت اسلام را به همه بچشانید چنانکه اهل بیت(ع) به همه محبت داشتند و مانند آفتاب بر همه می تابیدند.
اولویت در مواسات با کیست؟
البته «ﺍﻟﻤﻌﺮﻭﻑ ﺑﻘﺪﺭ ﺍﻟﻤﻌﺮﻓﺔ»، یعنی احسان به اندازه معرفت باید باشد و اگر کسی پیدا شد که درجه ایمانی بالاتری داشت، ما او را بیشتر تکریم می کنیم. اگر کسی مجاهد بود به او بیشتر محبت می کنیم. اگر فردی را دستگیری کنیم که بدانیم او نیز در دستگیری از دیگران یار ما می شود، کمک به او را باید در اولویت قرار داد. ببینید در ذیل همین آیات انفاق در سوره بقره، خدای متعال می فرماید: «لِلْفُقَرَاءِ الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ» بعضی ها مدافع حرم اند، بعضی ها هستند که رزمنده اند و یک سنگری را انتخاب کرده و در حال مجاهدت هستند. کسی که در خط مقدم دارد مجاهده می کند، دیگران باید به او تدارکات برسانند چراکه او نمی تواند سنگرش را رها کند و خداوند متعال می فرماید: «الَّذِینَ أُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ » یعنی آنهایی که در راه خدا یک کاری انجام می دهند، باید از اینها حمایت ویژه کرد.
کمک به گرفتاران را علنی انجام دهیم یا مخفیانه؟
این پرسش که عبادت را علنی انجام بدهیم یا مخفیانه در عبادت هم هست. جوابش این است که هر دو رقم را در توصیه های دینی داریم. در مورد انفاق قرآن می گوید: «سِرًّا وَعَلَانِیَهً» یعنی هم عبادت مالی و انفاق علنی داریم، هم سری و پنهانی. آنجایی که پای آبروی مومن در میان است بایستی سری کمک کرد و باید آبرو و شخصیت افراد را حفظ کرد. اما یک وقتی کمک را به مراکز خیریه و امداد و…می دهیم، آنها را می شود علنی انجام داد، اگر خضوصا کمکی به الگو شدن ما می کند. این آیه را نگاه کنید: «إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقَاتِ فَنِعِمَّا هِیَ» یعنی آشکار کردن صدقات کار خوبی است و عیبی ندارد چرا که با این اقدام فرهنگ سازی می شود و دیگران هم یاد می گیرند.
باید مواظب شأن و عزت افراد در مواسات بود
اما «وَإِنْ تُخْفُوهَا» اگر مخفی می کنید آن را « َتُؤْتُوهَا الْفُقَرَاءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ» این اقدام بهتر است و «یُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئَاتِکُمْ» سیئات شما را تکفیر می کند و «اللَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِیرٌ». بنابراین بایستی ملاحظه حال شخصیت افراد و عزت افراد را در انفاق کرد. به ویژه مثلا فرض بفرمایید به یک کسی از همسایه ها یا اقوام مان خدمتی می کنیم، اگر احتمال برود در صورتی که فرزند یا فرزندان ما ماجرا را بفهمند و روزی به روی او بیاورند، باید مراقب باشیم که فرزندان ما هم چیزی نفهمند. باید خیلی ملاحظه شأن، عزت و آبروی افراد را در این جریان کرد.
چگونه انجام مواسات را برای خود آسان کنیم؟
«إِنَّهُ لِحُبِّ الْخَیْرِ لَشَدِیدٌ» خدا انسان را اینگونه آفریده که پول را خیلی دوست دارد. خیر در زبان قرآن به ثروت هم گفته می شود. چگونه می شود از ثروت گذشت؟ چگونه نفسمان را قانع کنیم که از پول بگذریم؟ یا چگونه دیگران را به مواسات با مددجویان دعوت کنیم؟ جوابش این است که مواسات دارای یک مبانی است که ما باید به آن توجه کنیم. اگر انسان نگرش های صحیح پبدا کند، انفاق برایش آسان می شود.
1. خدا را مالک بدانیم
اولین نکته این است که بدانیم نعمت ها امانت در نزد ماست و مالک اصلی خداوند متعال است. امام صادق(ع) فرمود:«الْمَالَ مَالُ اللَهِ یضَعُهُ عِنْدَ الرَّجُلِ وَ دَائِعَ وَ جَوَّزَ لَهُمْ…» مال، مال خداوند است. خدای متعال این مال را نزد کسی که قرار می دهد بعنوان امانت است و خدا اجازه داده که از آن مال برای رفع نیاز جسمی، پوشاک و خوراک شان استفاده کنند، منتها فرموده است به اندازه. « وَ جَوَّزَ لَهُمْ أَنْ ینْکحُوا قَصْداً وَ یرْکبُوا قَصْداً» اجازه داد که مرکب داشته باشند. مرکب یعنی ماشین و وسیلۀ نقلیه، بعد فرمود با میانه روی و اعتدال. اجازه داد به اندازه نیاز مسکن داشته باشند. اینکه الان یک عده نمی توانند انفاق بکنند دلیلش این است که گمان می کنند این پول ها را خودشان به دست آورده اند و مالک آن هستند. این یعنی روحیۀ قارونی پیدا کردن که چه درمیان برخی مسئولین، چه غیر مسئولین شکل گرفته است. به قارون وقتی گفتند انفاق کن و «آتَاکَ اللَّهُ الدَّارَ الْآخِرَهَ ببین که خدا به تو چه داده و با اینها ابدیت خود را تامین کن، تا گفته شد خدا داده است، گفت: «إِنَّمَا أُوتِیتُهُ عَلَی عِلْمٍ عِنْدِی» اینها را با علم خودم به دست آوردم. یعنی روحیۀ قارونی این است، فرد خودش را مالک می داند و به فکر آخرتش هم نیست. بنابراین نکته اول این است که خدا را مالک بدانیم.
2. قناعت کنیم
نکتۀ دوم این است که حالا که خدا مالک بوده و این پولها نزد ما امنت است، بایستی زندگی معتدلی داشته باشیم. هرچه ساده زیستی بیشتر باشد، توفیق انفاق هم بیشتر است. آنهایی که زندگی اشرافی دارند، طبیعتا فرصت انفاق پیدا نمی کنند. لذا راهبرد مومنین و بچه حزب اللهی ها این روایت است و باید نصب العین شان باشد. رسول خدا فرمود: «المومنُ قلیل المؤنه و کثیر المعونه» مومن خرج زندگی اش کم، اما کمکش زیاد است. اگر ادارات و تشکیلات اداری ما در جمهوری اسلامی پر خرج باشد مسئولین دیگر پول اضافه پیدا نمی کنند تا به برگترین سرمایه این کشور که نیروی انسانی است، رسیدگی کنند. بنابراین فضیلت این است ک ما بهره وری مان را بالا برده و خرج زندگی مان را پایین بیاوریم. آن وقت در نتیجه ی این صرفه جویی ها می توانیم به دیگران نیز کمک کنیم. امام صادق(ع) فرمود: «ضَمِنتُ لِمَنِ اقتَصَدَ أن لا یَفتَقِرَ» من ضمانت می کنم کسی که میانه روی را رعایت می کند، فقیر و محتاج دیگران نمی شود. این شیوه اگر رعایت شود، در گام بعد در مالمان یک اضافاتی پیدا می کنیم که می توانیم آن را برای رسیدگی به فقرا و در حقیقت رسیدگی به خودمان و سعادت ابدی مان، استفاده کنیم.
3. دل را با انفاق زنده کنیم
یکی از مبانی مواسات این است که عاشق روحمان هم باشیم. کمی به روح مان هم توجه کنیم. خلقت ما خلقت ترکیبی است. خداوند می فرماید: «فِی أَیِّ صُورَهٍ مَا شَاءَ رَکَّبَکَ» این آیه می گوید خدا تو را ترکیب کرده است. ترکیبی از جسم و روح، ترکیبی از شهوت و عقل و آنهایی که فقط به جسمشان توجه می کنند و به روحشان توجه ندارند، طبیعتا به مواسات، انفاق و احسان به خلق خدا بهایی نمی دهند. در روایت داریم غذا خوردن مایع قوت جسم است و غذا دادن به دیگران مایع قدرت روح. آیا عاشق روحمان هستیم؟ آیا دوست داریم روحمان را جلا بدهیم و روحمان را قوی کنیم؟ خب تقویت روح انفاق است. در نهج البلاغه داریم که امیر امومنین فرمود: «وَ یَرَوْنَ أَهْلَ الدُّنْیَا یُعَظِّمُونَ مَوْتَ أَجْسَادِهِمْ وَ هُمْ أَشَدُّ إِعْظَاماً لِمَوْتِ قُلُوبِ أَحْیَائِهِمْ» اولیای خدا وقتی به امثال ما انسان های بی معرفت نگاه می کنند، می بینند ما برای بدنمان خیلی عظمت قائلیم. به عنوان مثال الان فردی احتمال بدهد گرفتار کرونا شده، چقدر نگران می شود؟ او حاضر است میلیاردها خرج کند تا سلامتی را به دست آورد و از مرگ نجات پیدا کند. فرمود اولیا علاوه بر اینکه برای جسمشان ارزش قائل هستند، خیلی خیلی بشتر نگران مرگ دل اند. کسی که اهل انفاق نیست، دلش می میرد. آنهایی که زندگی اشرافی دارند و غرق در نعمت اند، دل مرده می شوند پس باید با انفاق دل را زنده کنند.
4. انفاق را نیکی به خود بدانیم
برای اینکه نفس اماره که دشمن درونی ماست و مانع مواسات را قانع کنیم تا اهل مواسات باشیم، بایستی به پیامدهای مواسات و احسان به خلق خدا توجه کنیم. اولین پیامدش این است که هر اقدام خیری به خودمان بر می گردد. در قرآن داریم: «أَحْسَنتُمْ أَحْسَنتُمْ لأَنفُسِکمْ»اگر کسی احسان کند به خودش احسان می کند. می گویند که پیامبر اسلام یک شتر یا گوسفندی را ذبح کرده بودند و گوشت هایش را تکه تکه می کردند و به فقرا می دادند. همسر ایشان که ناظر بود، همینطور می دید که از گوشت ها کم می شود، مثلا رانش رفت، دستش رفت و در آخر یک مقدار کمی پیامبر (ص) برای خودشان نگه داشتند. همسرشان گفتند: همین مقدار برای ما ماند؟ پیامبر پاسخ دادند همان هایی که بخشیدیم برایمان ماند. یعنی پیامبر هم به منافع خودش توجه دارد و تفاوت در نوع نگرش است. پس نکتۀ اول این است که انفاق و احسان، نیکی به خود است چنان که گناه و بخل و …ظلم به خود است. «وَمَا ظَلَمُونَا وَلَکِنْ کَانُوا أَنْفُسَهُمْ یَظْلِمُونَ» قران می گوید به خودشان ظلم می کنند و به خدا کسی ظلمی نمی کند.
5. انفاق را یک توبۀ عملی در نظر بگیریم
نکته دیگر این است که یکی از آثار انفاق مغفرت است. انفاق سبب مغفرت خدای متعال و کفاره گناه می شود و یک توبۀ عملی است. خداوند می گوید: «إِلَّا الَّذِینَ تَابُوا مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ وَأَصْلَحُوا» توبه همراه با اصلاح باید باشد.
6. انفاق را مایۀ بخشش علم بدانیم
کسانی که اهل احسان به خلق خدا هستند مکتب نرفته، ملا می شوند. بهترین علم آن علمی است که مستقیما خدای متعال بر قلب ما افاضه کند. یعنی همان مدلی که خدا به انبیا علم می داد. ما وظیفه داریم مطالعه کنیم، شاگردی کنیم، اما خداوند مژده داده است که هرکس اهل احسان باشد، خداوند بر دل او علم واقعی را اشراق می کند. در مورد حضرت یوسف داریم «وَلَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَاسْتَوَی آتَیْنَاهُ حُکْمًا وَعِلْمًا وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ» فرمود وقتی حضرت موسی(ع)_برای حضرت یوسف هم داریم_ به بلوغ اشد رسید، ما به او حکم و علم دادیم. یعنی حضرت یوسف(ع) شاگردی کسی را نکرده و خدا به او این علم را داده است. بعد فرمود «وَکَذَلِکَ نَجْزِی الْمُحْسِنِینَ» ما محسنین را نیز این چنین جزا می دهیم و این یعنی ویژه پیامبران نیست و شامل تمام نیکوکاران می شود.
پیامدهای انفاق نکردن چیست؟
برای قانع کردن این نفس خبیث در جهت آنکه بتوانیم انفاق کنیم، باید به پیامدهای انفاق نکردن و مواسات نداشتن هم توجه کنیم. پیامدهای انفاق نکردن و مواسات نداشتن چند چیز است:
1. از دست رفتن مال
در سوره کهف داریم که فردی بود دارای دو باغ پر از میوه و از میان این دو باغ نهر آبی روان و صاحب باغ دارای وضع خیلی خوبی بود. صاحب باغ یک دوست مستضعفی داشت که به او می گفت: «أَنَا أَکْثَرُ مِنْکَ مَالًا وَأَعَزُّ نَفَرًا» و در مقابل او پز می داد و فخر می فروخت و می گفت من مال، نیرو و خدم و حشم بیشتری دارم.
خلاصه این رفیق مستضعف که اگرچه مستضعف بود، اما ثروت معنوی بالایی داشت و با معرفت بود، مرعوب نشد و او را موعظه کرد. یکی از موعظه ها این بود که به او گفت: ممکن است بر باغ تو بلایی نازل شود و باغ تو با خاک یکسان گردد. قرآن می گوید فرد فخر فروش فردا وارد باغ شد و دید این باغ با خاک یکسان شده است. «فَأَصْبَحَ یُقَلِّبُ کَفَّیْه» یعنی دست هایش را از حسرت به هم می پیچید و می گفت: « یَا لَیْتَنِی لَمْ أُشْرِکْ بِرَبِّی أَحَدًا» ای کاش کسی و چیزی را شریک خدا نمی کردم. آنهایی که انفاق نمی کنند این ثروتشان از دستشان می رود و حسرت می خورند.
2. حسرت به هنگام مرگ
یکی از تبعات بد انفاق نکردن در هنگام مرگ آشکار می شود. به خطبه 109 نهج البلاغه مراجعه کنید. امیرالمومنین (ع) در این خطبه جان دادن را توضیح می دهد که چقدر به روح محتضر در حالیکه جان می دهد فشار وارد می شود و در سکنات فرو می رود. درمورد هنگامۀ جان دادن امیرالمومنین(ع) می فرمایند: «یُفَکِّر فیمَأفنی عُمرَه» فکر می کند عمرش را چطوری هدر داده و مواظب باشیم عمرمان را هدر ندهیم و برای عمرمان ارزش قایل باشیم. برای مصرف عمر خسیس باشیم؛ این یک حسرت است.
در تبیین حسرت دوم حضرت علی (ع) فرمودند: «و یَتَذکَّرُ أموالاً جَمَعَها» موقع مردن یاد ثروتی می افتد که آنها را جمع کرده که ممکن است بعضی هایش حرام و بعضی هایش حلال باشد. در این حال فکر می کند که دارد می رود و بارش روی دوش اوست و کیف آن برای بازماندگان است و باید برود جواب دهد و آرزو می کند ای کاش این ثروت مال من نبود. برای اینکه هنگام مردن حسرت نخوریم از همین الان اهل انفاق باشیم و زندگی خودمان را نورانی کنیم.
3. پشیمانی بعد از مرگ
یکی از پیامدهای بد انفاق نکردن بعد از مرگ است. قرآن می گوید: آنهایی که می میرند، می گویند: «رَبِّ ارْجِعُونِ» خدایا مرا بازگردان «لَعَلِّی أَعْمَلُ صَالِحًا فِیمَا تَرَکْتُ» امیدوار است و می گوید که اگر بازگردم با ماترکم عمل صالح انجام خواهم داد. اما خدای متعال می فرماید: «کَلَّا» و چقدر این جمله کَلّا دردناک است برای آن فرد. خدایا متعال می فرماید: «إِنَّهَا کَلِمَهٌ هُوَ قَائِلُهَا» این یک حرف مفتی است که تو داری می گویی و اگر برگردی باز هم همینگونه هستی. بنابراین به پیامدهای بخل و انفاق نکردن باید توجه کنیم و اینچنین است که انگیزه بیشتری پیدا می کنیم تا با خلق خدا مواسات داشته باشیم.
