نگاهی به ورود واژه‌های جدید به زبان

این مدرس دانشگاه پیام نور در گفت‌وگو با ایسنا، درباره واژه‌هایی که اخیرا توسط فرهنگستان زبان و ادب فارسی جایگزین شده‌اند و شوخی‌هایی که در فضای مجازی با آن‌ها می‌شود اظهار کرد: اولین نکته همین است که زبان یک موجود زنده است و دومین نکته این است که زبان یک سیستم است، سیستم به‌رغم این‌که به قواعدی اعتقاد دارد اما منعطف است. برای انعطاف آن یک مثال می‌زنم: یک فرد آلمانی با شما صحبت می‌کند و می‌گوید که «من رفت بازار»، در این لحظه شما به او می‌گویید که چه خوب فارسی صحبت می‌کنی، اما اگر من این را بگویم، می‌گویید که من بی‌سواد هستم و نمی‌توانم به درستی صحبت کنم؛ این همان انعطاف داشتن زبان است.

او با اشاره به این‌که هدف از داشتن زبان ایجاد ارتباط است گفت: سیستم تا جایی می‌تواند منعطف شود که قابلیت ارتباط داشته باشد. حالا این زبان که منعطف است، بسیاری از واژه‌های ساخته‌شده را می‌پذیرد و بسیاری را هم نمی‌پذیرد، چون یک سیستم است. همان‌طور که ما انسان‌ها هم به عنوان یک موجود زنده بسیاری از غذاها را دوست داریم و می‌خوریم و بسیاری از آن‌ها را دوست نداریم.

میرزایی با بیان این‌که زبان مثل هر سیستمی بسیار تابع بافت برون خود است افزود: وقتی میزان مطالعه جامعه‌ای کم است، چه انتظاری داریم که با واژگان جدید آشنا باشند و صحبت کنند و درباره این‌ها بیندیشد؟ پس نباید فقط این را دید که کار فرهنگستان خوب بوده است یا بد.

این مدرس زبان و ادبیات فارسی همچنین اظهار کرد: زبان به عنوان یک موجود زنده و سیستم، بسیاری از واژگان را نمی‌پذیرد و بسیاری را هم می‌پذیرد. مثلا زبان «نازیبا» و «ناپاک» را می‌پذیرد، اما «نازشت» و «ناکثیف» را نمی‌پذیرد. دلیل نمی‌شود زبان هر واژه‌ای را بپذیرد. خیلی از واژه‌ها از فرهنگستان اول ساخته شده‌، اما هنوز پذیرفته نشده‌اند. نمی‌توان برای یک موجود زنده تعیین تکلیف کرد که واژه‌ای را حتما بپذیرد و واژه‌ای را اصلا نپذیرد.

او با طرح این سوال که آیا می‌توان به صورت غیرخودکار برای حجم زیاد واژگانی که امروزه وارد زبان می‌شوند، معادل ساخت بیان کرد: وقتی مردم عادتی پیدا می‌کنند، ترک این عادت بسیار مشکل است. مثلا از ابتدا گفته‌ایم «موبایل» و دیگر نمی‌شود این را تغییر داد، اما اگر در حین ورود یک واژه جدید آن را تغییر بدهیم، خیلی خوب است و ممکن است زبان آن را بپذیرد، اما وقتی برای مردم عادت شد، تقریبا می‌توان گفت تغییر دادن آن خیلی دشوار و سخت است. البته می‌توان به رغم عادت‌ها تغییراتی هم در زبان ایجاد کرد که این با عوامل مختلفی مرتبط است.

علی (پدارم) میرزایی ادامه داد: ضمن این‌که فقط فرهنگستان واژه نمی‌سازد، بسیاری از دانشمندان، نویسندگان، شاعران و ... واژه می‌سازند و ما هم از آن‌ها استفاده می‌کنیم. این چیزی نیست که بارش را فقط به دوش فرهنگستان بگذاریم، موفقیت این واژه‌سازی هم به عوامل مختلفی بستگی دارد.

این استاد سابق اعزامی وزارت علوم به خارج از کشور همچنین شوخی با واژه‌ها را مربوط به بافت برون‌زبانی دانست و گفت: در واقع با واژه‌های انتخاب‌شده سلیقه‌ای برخورد می‌شود. البته این را هم باید گفت که قدرت رسانه‌های الکترونیکی همیشه خوب نیست و گاهی هم بد عمل می‌کنند. بسیاری از این نپذیرفتن واژه‌ها به عملکرد بد رسانه‌های الکترونیکی مربوط است که چیزهای خوب را ممکن است پس بزنند و نپذیرند. البته به زبان باید خیلی عمیق‌تر، ریشه‌دارتر و گسترده‌تر نگاه شود تا به نتیجه‌ای رسید. این هم که مردم مزاح می‌کنند، همیشه بد نیست، خیلی از مزاح‌هایی که مردم با واژگان کرده‌اند جا افتاده و این به معنای پذیرش مردم است و همیشه به معنای مخالفت نیست.

او همچنین با بیان مثالی از «شب‌های برره» و از بین رفتن واژه‌هایی که این مجموعه در جامعه باب کرده بود در طول زمان اظهار کرد: عوامل مختلفی دست به دست هم می‌دهند تا یک واژه در جایش می‌نشیند و یک واژه نمی‎‌نشیند. خیلی از واژه‌هایی که حالا به کار می‌بریم ممکن است سال‌ها پیش حتی نمی‌توانستیم آن‌ها را بیان کنیم، برخی واژه‌ها هم در بازه‌ای از زمان به کار برده می‌شدند که حالا کاربردی ندارند.