دکتر سمیرا اسماعیلی - روانشناس بالینی
تحریریه زندگی آنلاین : افسردگی یک اختلال روحی است که تمام بدن، افکار و خلق و خو را تحت تاثیر قرار میدهد و بر رفتار‌های فرد، احساسی که به خود دارد و خورد و خواب او اثر می‌گذارد. افسردگی حتی منطق فرد را تغییر میدهد و متأسفانه این بیماری، کودکان را نیز گرفتار می‌کند. افسردگی در کودکان شبیه هیجانات و اندوه‌های معمولی که در زندگی هر کودکی رخ میدهد نیست. افسردگی در کودکان می‌تواند ادامه‌دار شده و بر علاقه‌مندی‌ها، فعالیت‌های اجتماعی، زندگی خانوادگی و وضعیت تحصیلی او اثر بگذارد. افسردگی قابل درمان است، حتی اگر مشکلی جدی باشد. افسردگی دو نوع دارد: افسردگی اساسی (ماژور) و افسردگی خوئی. افسردگی اساسی تقریباً دو سال طول می‌کشد و ممکن است در زندگی کودک شما بیش از یک بار روی بدهد. کودک ممکن است دچار افسردگی قابل توجهی شود که به دنبال حوادث ناراحت کننده‌ای مانند فوت یکی از اعضای خانواده یا یک دوست روی میدهد. افسردگی اساسی آن‌قدر شدید نیست، اما فُرم طولانی افسردگی است که دست‌کم دو سال طول می‌کشد.
علائم هشداردهنده افسردگی در کودکان که باید جدی بگیرید!
اندوه و بی‌حالی
کودک ممکن است از ناامیدی و بی‌حالی رنج ببرد، او به‌راحتی به گریه می‌افتد و ممکن است سعی کند با خودداری یا گوشه‌گیری، اشک‌هایش را پنهان کند. کودکانی که دچار افسردگی هستند، معمولاً آهسته‌تر واکنش نشان می‌دهند، آهسته‌تر راه می‌روند و آهسته‌تر حرف می‌زنند. این بچه‌ها کمتر بازیگوشی و فعالیت می‌کنند و کم‌تحرک‌تر از حد نرمال‌اند.
بیشتربخوانید:
کمبود تمرکز و توجه و از دست دادن علاقه
مثلاً کودکی که همیشه دوست داشت توپ بازی کند، ممکن است ناگهان علاقه‌اش را نسبت به شرکت در این بازی‌ها از دست بدهد. او تمایلی به پرداختن به کار‌هایی که زمانی از آنها خیلی لذت می‌برد ندارد و مدام از حوصله سررفتگی شکایت می‌کند.
نگرانی و بی‌قراری
کودک افسرده ممکن است نتواند آرام بگیرد و علائم بی‌قراری، نگرانی و اضطراب را از خود نشان میدهد. این کودک ممکن است دچار ترس‌ها و تنش‌هایی باشد. منبع اضطراب کودک ممکن است کلیدی از چیزی که سبب شروع افسردگی در کودک شده به دست‌تان بدهد.
آشفتگی و پریشانی
کودک افسرده ممکن است کج‌خلق و زود رنج شود. این کودک به دلیل رنج و اندوهی که تجربه می‌کند، ممکن است زود عصبانی شود یا نوسانات خلقی داشته باشد. افرادی که افسردگی دارند، بد گمان و منفی‌باف می‌شوند و خودشان، محیط‌شان و زندگی‌شان را به صورت بد و ناخوشایندی تصور می‌کنند.
احساس گناه و بی‌ارزش بودن و آسیب رساندن به خود
بچه‌هایی که افسرده‌اند ممکن است نسبت به اشتباهات خود بیش از اندازه حساس شوند و به‌شدت احساس گناه کنند و این‌طور تصور می‌کنند که به درد بخور نیستند. افرادی که افسردگی دارند ممکن است درد‌های فیزیکی برای خود ایجاد کنند یا دست به کار‌های خطرناک بزنند.
بیشتر بخوانید:
آسیب‌پذیری و ناامیدی
بچه‌های افسرده تحت تأثیر احساسات دلسرد‌کننده خود، اغلب فکر می‌کنند مشکل‌شان درمان شدنی نیست، مخصوصاً کودکانی که دچار افسردگی خوئی هستند، ممکن است تصور کنند بی‌قراری‌ها بخشی از زندگی معمول آنها است.
انزوا و گوشه‌گیری
کودکی که افسردگی دارد، به دلیل حساسیت‌های خاصی که پیدا می‌کند، ممکن است مورد تمسخر دوستان خود قرار بگیرد، بنابراین برای اجتناب از چنین موقعیت‌های ناخوشایندی، ترجیح میدهد با دیگران ارتباط کمتری برقرار کند.
تغییرات در وزن یا عادات غذایی
بیشتر افرادی که افسردگی دارند، دچار افزایش یا کاهش اشتها می‌شوند. آنهایی که تمایل به خوردن پیدا می‌کنند، به‌طور غیرمنتظره‌ای نسبت به غذا‌هایی که می‌خورند و سالم یا ناسالم بودن‌شان بی‌تفاوت می‌شوند. جوان‌تر‌ها معمولا با پُرخوری سعی می‌کنند هیجانات خود را کنترل کنند.
اختلالات خواب
بچه‌های افسرده برای به خواب رفتن و ماندن در خواب عمیق مشکل دارند، البته می‌توان انتظار زیاد خوابیدن یا خیلی زود از خواب بیدار شدن را نیز در این کودکان داشت. کودکانی که افسردگی دارند، ممکن است در مدرسه و طی روز به سختی بتوانند خود را بیدار و هوشیار نگه دارند.
اجتناب و عقب‌نشینی
کودکانی که از افسردگی رنج می‌برند، ممکن است از کار‌ها و سرگرمی‌های روزانه اجتناب کنند. آنها معمولاً از خانواده و همسالان خود کناره‌گیری می‌کنند. اتاق خواب می‌تواند جایی باشد که کودک افسرده ترجیح میدهد بیشتر اوقات آنجا باشد و با خودش خلوت کند.
بیشتر بخوانید:
علت‌های افسردگی در کودکان
علت افسردگی کودکان هنوز کاملاً شناخته شده نیست، اما خیلی از اختلالات روانی و جنبه‌های گوناگون را می‌توان دخیل دانست، مثلا:
فرارسان‌های عصبی در مواد شیمیایی مغز وجود دارند و به احتمال زیاد فاکتوری در افسردگی محسوب می‌شوند. مطالعات جدید نشان می‌دهند تغییراتی در عملکرد و تأثیرگذاری فرارسان‌های عصبی همراه با شیوه تعامل با مدار‌های عصبی می‌تواند در ابتلا به افسردگی و درمان آن نقش داشته باشد. ضمناً به نظر می‌رسد افراد افسرده دچار تفاوت‌های فیزیکی در درون مغز خود هستند. تأثیر این نوسانات هنوز معلوم نیست، اما درک این تأثیرات می‌تواند علت افسردگی را مشخص کند.
افسردگی می‌تواند نتیجه ژن‌های به ارث برده از یک والد، محیط و یا ترکیبی از هر دو باشد. مطالعات نشان می‌دهند افسردگی جنبه وراثتی دارد. اگر پدر یا مادر شما دچار افسردگی باشد، احتمال اینکه شما نیز دچار این عارضه شوید، بیشتر خواهد بود. حوادث ناراحت‌کننده در زندگی کودک، مانند تجاوز یا فقر نیز می‌توانند احتمال افسردگی را در کودک بیشتر کنند. مهارت‌های فرزند‌پروری ضعیف نیز از دیگر علت‌های افسردگی در کودکان هستند. مدام پیام منفی فرستادن، مثلاً تکرار اینکه کودک، هیچ کاری بلد نیست یا بی‌استعداد است، زیبا نیست و ...، زمینه را برای افسردگی کودک فراهم می‌کند.
افسردگی در کودکان چگونه تشخیص داده می‌شود؟
اگر علائم افسردگی در کودک‌تان بیش از دو هفته طول کشید، باید او را نزد پزشک ببرید تا مطمئن شوید هیچ علت فیزیکی برای علائم او وجود ندارد. مشاوره با روان‌پزشک یا روانشناس کودک نیز توصیه می‌شود. ارزیابی‌های روان‌پزشکی باید شامل گفتگو با شما (به‌عنوان پدر و مادر) و با کودک‌تان باشد. اطلاعاتی که از جانب معلم‌ها، دوستان و همکلاسی‌ها ارائه می‌شود نیز باید نشان بدهند که علائم افسردگی در فعالیت‌های گوناگون کودک به‌طور مستمر وجود دارند و رفتار‌های کودک نسبت به گذشته دچار تغییراتی شده است. هیچ تست پزشکی یا روان‌پزشکی به‌خصوصی وجود ندارد که بتواند به‌طور واضح افسردگی را نشان بدهد، اما ابزار‌هایی مانند پرسشنامهها (هم برای کودک و هم برای والدین) همراه با اطلاعات شخصی می‌توانند در تشخیص افسردگی در کودکان مفید باشند. گاهی جلسات درمانی و پرسشنامهها می‌توانند پرده از عوارض روحی و روانی دیگری بردارند که با افسردگی مرتبط هستند، مانند اختلال بیش‌فعالی – کم‌توجهی یا اختلال وسواس فکری – عملی.
بیشتر بخوانید:
گزینه‌های درمانی برای افسردگی کودکان چیست؟
گزینه‌های روان‌درمانی برای کودکانی که دچار افسردگی هستند، مانند روند درمان برای افسردگی در بزرگسالان است؛ دارو درمانی و مشاوره. پزشک کودک شما ممکن است ابتدا روان‌درمانی را تجویز کند و اگر بهبود قابل‌توجهی حاصل نشد، دارو‌های ضد افسردگی را به‌عنوان درمان مکمل برای کودک تجویز نماید.
بهترین مطالعاتی که تاکنون صورت گرفته‌اند نشان می‌دهند ترکیبی از روان‌درمانی و داور‌درمانی، مؤثرترین شیوه در درمان افسردگی است. طبق تحقیقات، داروی ضد افسردگی پروزاک در درمان افسردگی در کودکان و نوجوانان مؤثر است. این دارو توسط سازمان غذا و داروی آمریکا برای درمان کودکان 8 تا 18 ساله که دچار افسردگی هستند، مورد تأیید قرار گرفته است.
پدر و مادر چه باید بکنند؟
تشخیص دهید چه زمانی باید کمک حرفه‌ای بخواهید
شیوه سالم زندگی می‌تواند تأثیر بزرگی بر کیفیت زندگی کودک افسرده بگذارد، اما در بیشتر موارد کافی نیست. اگر کودکی افسرده دارید، از کمک خواستن فرار نکنید. یک مشاور حرفه‌ای با تجربیات زیادی که دارد، می‌تواند به رفع افسردگی کودک‌تان کمک قابل توجهی بکند.
اجازه دهید خود کودک، نوع درمان را انتخاب کند
همیشه پیش از انتخاب گزینه‌های درمان حرفه‌ای، نظر کودک را بخواهید و هرگز بدون دخالت او تصمیمی نگیرید. یک شیوه درمانی لزوماً برای همه افراد مناسب نیست و هیچ درمانگری جادو نمی‌کند. بررسی کنید و ببینید چه روند درمانی برای کودک شما مناسب‌تر است و درمانگری را انتخاب کنید که کودک بتواند به‌خوبی با او ارتباط برقرار کند.
تحقیقات و پژوهش‌های امروزه نشان می‌دهند که نسبت به گذشته، احتمال بروز افسردگی در کودکان بیشتر شده است و کودکانی که دچار افسردگی می‌شوند، به احتمال بسیار زیاد در سنین بزرگسالی نیز مجدداً به افسردگی دچار خواهند شد. با توجه به اینکه افسردگی ممکن است مشکلات روانی جدی‌تری در آینده به دنبال داشته باشد، تشخیص و درمان به موقع بسیار اهمیت دارد.
برای پدر و مادر گاهی ساده‌ترین راه این است که افسردگی کودک را نادیده بگیرند. شما ممکن است به دلیل تبعات اجتماعیِ روان‌درمانی از درمان کودک خود چشم‌پوشی کنید و سعی در انکار مشکل کودک خود داشته باشید، اما باید این را درک کنید که درمان حرفه‌ای، بهترین انتخابی است که برای کودک‌تان می‌کنید و این امکان را برای کودک خود فراهم می‌نمایید که سالم‌تر رشد کند و زندگی هیجانی سالم‌تری داشته باشد.
