الگوی مدیریت امام خمینی در جنگ تحمیلی

1. تاکید بر وجوه حماسی در فرایند دفاع

امام همواره بر حماسی بودن دفاع مقدس تاکید داشتند و پیروزی های ملت ایران در جبهه های نبرد را با عنوان حماسه توصیف می کردند.[1] از این رو، یکی از مولفه های مدیریتی حضرت امام در دوران دفاع مقدس، جنگ حماسی است. از یک سو انقلاب در مراحل اولیه خود قرار داشت و هنوز نیروهای کشور به سازماندهی و تشکیلات مناسب دست نیافته بودند و از سویی نیز جنگی روانی مبنی بر پیروزی عراق در آغاز جنگ شکل گرفته بود. کسانی مانند هنری کیسینجر پیش بینی کرده بودند عراق در یک جنگ ده روزه می تواند بر جمهوری اسلامی پیروز شود. همچنین بختیار سقوط نظام جمهوری اسلامی را ظرف چند ماه محقق می دانست و صدام در روز اول جنگ گفته بود که هفت روز دیگر به تهران خواهد رسید. حماسی بودن در چنین شرایطی به این معنا است که امام به عنوان رهبر فکری، بسیج گر و سیاست گذار، با اطمینان در هشدار به شروع جنگ، عراق و حامیانش را مورد خطاب قرار می دهد و می فرماید: «گمان نکند ملت ما که دولت ایران و ارتش ایران عاجز از این است که جواب به اینها بدهد. هر وقتی که مقتضی بشود من پیامی به ملت خواهم داد و به صدام حسین و امثال او ثابت خواهم کرد که اینها، این اذناب امریکا قابل ذکر نیستند.»[2]

امام خمینی(ره) با تاکید بر شعارهای انقلابی، بازخوانی پیام های نهضت عاشورا، همسان پنداری اهداف دفاع مقدس با قیام امام حسین(ع)، شعارهای دینی، مرثیه و شعارهای برآمده از رویدادهای عظیم اسلامی و.... تلاش می کرد تا جنبه حماسی رزمندگان را افزایش دهد و در برابر فریب و شعارهای تبلیغاتی رژیم بعث و حامیان غربی اش، روحیه رزمندگان را ارتقاء می دادند. به عبارتی دیگر، ایشان بر احساسات مدافعان انقلاب اسلامی مدیریت می کردند تا با زنده کردن وجوه حماسی در آنها، از ناامیدی و سیاه نمایی دشمنان بکاهند.

2. بهره گیری از ظرفیت های شورای عالی دفاع

نمونه بارز مدیریت امام خمینی در جنگ تحمیلی تأکید خاص ایشان به نقش شورای عالی دفاع بود. این شورا که مطابق قانون اساسی برای اداره امور جنگ تشکیل شده بود؛ نقشی اساسی در تصمیم گیری های مرتبط با جنگ داشت. امام در سخت ترین شرایط جنگ تحمیلی نیز از این شورا سلب مسئولیت نکرده و همواره بر تمرکز تصمیم گیری ها در آن تأکید داشتند. برای نمونه، ایشان در بیانیه ای خطاب به مردم و مسئولان در 25 اسفند 1359 ضمن تأکید بر معیار بودن قانون اساسی در اعمال نهادها و مأموریت یافتن شورای عالی دفاع می فرمایند: «مسائل دفاع در شورا مطرح و رسیدگی می شود و پس از تصویب، تصمیم در اجرا با فرماندهی کل قواست و قوای مسلح باید اوامر ایشان را اجرا نمایند.»[3]

با آنکه این شورا، به صورت مرتب جلسه هایی را در خدمت امام تشکیل می داد، اما امام به ارائه رهنمودهای کلی بسنده کرده و به هیچ وجه سعی نمی کردند اختیارات آن را محدود کنند و یا به طول کامل به تصمیم هایش جهت دهند. ایشان بر لزوم اطاعت از دستورات شورای عالی دفاع تاکید داشتند و در این خصوص فرمودند؛ « شما ای قوای مسلح که در خوزستان و مرزهای جنگ زده در مقابل کفار ‎ ‎ ایستاده اید، به هوش باشید و هماهنگ باشید و به دستورات شورای دفاع ‎ ‎ عمل کنید، و از اختلاف و تفرقه برحذر باشید که نصرت خدا را ان شاءالله ‎ ‎ در آغوش گرفته و سربلند و مفتخر از میدان بیرون آیید.»[4]

3. توجه به سلسله مراتب نظامی

در چارچوب سلسله مراتب تصمیم گیری و اجرا، امام بر رعایت سلسله مراتب و اطاعت نیروها از فرماندهان خود تأکید ویژه ای داشتند. برای نمونه، ایشان تا جایی که ممکن بود بر فرماندهی کل قوا از سوی بنی صدر (علیرغم عملکرد منفی وی) تأکید می کردند. در سطوح پایین نیز، به طور مرتب نیروهای ارتش، سپاه، بسیج و ژاندارمری را به اطاعت از فرماندهان خود توصیه می نمودند.

باید توجه داشت که بی توجهی به سلسله مراتب نظامی می تواند فرایند دفاع نظامی را با مشکلات فراوانی همراه کند و تصمیم های چندگانه و غیرمرتبط می تواند عامل سست شدن پایه های نظامی و دفاعی کشور شود. امام خمینی با اطلاع از این امر مهم، همواره بر نظم و انظباط در امر دفاع تاکید داشتند و یکی از اصول مورد تاکید ایشان، تاکید بر پیروی رزمندگان از فرماندهان بوده است. ایشان در این خصوص اشاره می کردند؛ «لازم است از فرماندهان خود اطاعت کنید که عدم مراعات انضباط ‎ ‎ سربازی و پاسداری موجب تضعیف قوای مسلح است؛ و کسانی که شما را ‎ ‎ به این نحو اعمال دعوت می کنند در صدد تضعیف شما هستند و اگر ‎ ‎ آگاهانه عمل کنند، از دشمنان انقلاب و اسلام هستند و لازم است آنان را ‎ ‎ معرفی نمایید تا قاطعانه با آنان برخورد شود.»[5]

4. بهره گیری از ظرفیت انسانی و نیروهای جوان

همچنین حرکت جوانان به سوی جبهه ها با پیام های پرنفوذ رهبری انقلاب، یک جریان «هنجار درونی» به وجود آمد که به تدریج همه اقشار را فراگرفت. ایشان در سخنرانی های خود، جوانان را نسبت به وظیفه و تکلیف دینی نسبت به دفاع از مرزهای سرزمین اسلامی آگاه می ساختند و همین مسئله عامل بسیج نیروهای جوان و بهره گیری از پتانسیل آنها در دفاع مقدس شد تا جایی که اغلب فرماندهان دوران دفاع مقدس، از جوانان بودند و همین عنصر اعتماد به جوانان باعث پویایی جبهه حق و نیروهای انقلابی در برابر متجاوزان خارجی گردید.

ایشان در یکی از بیانات خود اشاره می کنند؛ «جوانان ما مهیا هستند از برای جانفشانی در راه اسلام و همانطوری که ‎ ‎ اسلام می خواهد که در مقابل کفر و زندقه و در مقابل ستم و ستمکاران ‎ ‎ ایستادگی بکنند، مردانه ایستادند و ایثار کردند و جانفشانی کردند و این ‎ ‎ مطلب را به ثبت رساندند... شما جوانان عزیز اثبات کردید که می توانید ‎ ‎ در مقابل تمام قدرت ها ایستادگی کنید و می توانید کشور خودتان را حفظ ‎ ‎ کنید.»[6]

5. استعانت از آموزه های دینی

امام با بهره گیری مناسب از خاطره جمعی مخاطبان خود، آموزه های مذهبی را به جریان انداخت. این گواهی بود بر تفکر امام که دین را جاری در زندگی می دانستند و به آن ابعادی همه جانبه می بخشیدند. امام خمینی با بهره گیری از آموزه هایی که از اسلام داشتند و بر اساس توانایی و قابلیت های رهبری خویش در هنگام بروز و امتداد جنگ تحمیلی توانستند با شناخت از وضع موجود، تصمیم گیری سنجیده و مطابق با شرایط انجام دهد. تأکید بر انسجام و بهره گیری از آموزه های مذهبی و ایجاد امواج مردمی در برابر نیروی متجاوز در آن شرایط، کاربرد بهینه داشته های کشور بود. ایشان با شناخت از واقعیت ها و حقیقت های موجود سیستم نوپای جمهوری اسلامی، با تلفیق آموزه های مذهبی و ملی و برجسته کردن اتحاد درونی توانستند تا سرمایه اجتماعی را تقویت نماید و همین امر یکی از ابعاد مثبت مدیریت رهبری در دروان جنگ تحمیلی بود. چنانچه کشوری که در وضعیت بحران قرار داشت، توانست با مدیریت صحیح منابع انسانی و تقویت انسجام درونی، جنگ را به نفع خود پایان دهد. تجربه مدیریتی امام خمینی در چنین شرایطی، تبلور آمیختگی توانایی های فکری، بسیج گرانه و سیاست گذارانه ایشان بود.[7]

پی نوشت ها