مغز، اندامی در بدن انسان که تفکر را ممکن می‌سازد، از جمله اندام‌هایی است که اغلب کمتر به آن فکر می‌کنیم. این در شرایطی است که مغز مهم‌ترین اندام بدن ما محسوب می‌شود و هر آنچه را انجام می‌دهیم، از تنفس و راه رفتن تا غذا خوردن، خوابیدن و ... را کنترل می‌کند. مغز مرکز پردازش تمام عملکرد‌های بدن است و آنچه را که می‌بینیم، می‌شنویم، استشمام می‌کنیم، مزه می‌کنیم و لمس می‌کنیم را تفسیر می‌کند.
آسیب دیدن این اندام کلیدی می‌تواند زندگی انسان را با تغییرات بزرگی مواجه سازد. در شرایطی که برخی عادات می‌توانند به تقویت و بهبود سلامت مغز انسان کمک کنند، برخی عادات دیگر می‌توانند به آسیب برسانند.
از نظر ظاهری، شاید نکته‌ای استثنایی درباره مغز انسان وجود نداشته باشد. اگر می‌توانستیم این اندام را از سر خود خارج کرده و نگاهی به آن بیندازیم با چیز زیبایی مواجه نمی‌شدیم. اما ظاهر آن چیزی نیست که این اندام را منحصر به فرد و شگفت انگیز می‌سازد. حدود 100 میلیارد سلول عصبی یا نورون به طور دائم در مغز مشغول فعالیت هستند. هر یک از این نورون‌ها مجموعه‌ای فوق العاده پیچیده هستند. نورون‌ها که به عنوان واحد پایه مغز نیز شناخته می‌شوند، سلول‌هایی تخصصی هستند که با دیگر سلول‌های مغز و بدن در ارتباط هستند.
خطرات آسیب مغزی
بیشتر موارد آسیب مغزی در نتیجه رویداد‌هایی جدی مانند سکته مغزی، ضربه‌های شدید، یا رشد تومور شکل می‌گیرند. آسیب مغزی سالانه جان افراد بسیاری را می‌گیرد و همچنین افراد بسیاری را ناتوان و محتاج دریافت کمک از دیگران می‌سازد.
دو طبقه بندی اصلی برای آسیب مغزی وجود دارند: آسیب مغزی تروماتیک (TBI) و آسیب مغزی اکتسابی (ABI).
آسیب مغزی تروماتیک در نتیجه یک نیروی خارجی که به جمجمه آسیب می‌رساند، شکل می‌گیرد. این آسیب دیدگی جمجمه آسیب مغزی را به دنبال دارد. از سوی دیگر، آسیب مغزی اکتسابی در سطح سلولی رخ می‌دهد. تومور مغزی و سکته مغزی از جمله کاتالیزور‌های این نوع آسیب مغزی هستند.
علائم آسیب مغزی متفاوت هستند. شدت علائم به نوع آسیب مغزی بستگی دارد. آسیب مغزی موقتی که نباید با آسیب مغزی تروماتیک اشتباه گرفته شود، اغلب به بروز علائم کوتاه مدت منجر می‌شود. از علائم آسیب مغزی موقتی می‌توان به سردرگمی، سردرد، مشکلات حافظه و حالت تهوع اشاره کرد.
آسیب مغزی شدید به ناتوانی یا مرگ منجر می‌شود. از علائم آسیب مغزی شدید می‌توان به تاری دید، بروز مشکل در شنوایی یا تکلم، خونریزی و از دست دادن هوشیاری اشاره کرد. در این مورد، اغلب ناتوانی‌های شناختی، رفتاری و جسمانی رخ می‌دهند. بسیاری از افرادی که از موارد شدید آسیب مغزی جان به در می‌برند، ممکن است وارد حالت کماتوز (بی واکنشی) شوند.
در شرایطی که تمام موارد آسیب مغزی قابل پیشگیری نیستند، بسیاری از آن‌ها اجتناب‌پذیر هستند. به عنوان مثال، هنگام استفاده از وسایل نقلیه‌ای مانند دوچرخه و موتور سیکلت و یا انجام ورزش پر برخورد مانند هاکی همواره باید از کلاه ایمنی استفاده کنید. همچنین، با دنبال کردن یک رژیم غذایی سالم و متعادل و کاهش وزن اضافه می‌توانید خطر سکته مغزی را کاهش دهید. در واقع، اقدامات پیشگیرانه ساده می‌توانند تفاوت‌های بزرگی را ایجاد کنند.
5 عادت که به مغز آسیب وارد می‌کنند
برخی عادات می‌توانند تاثیر قابل توجهی بر سلامت مغز داشته باشند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
سیگار کشیدن
در شرایطی که بیشتر توجهات درباره مضرات سیگار کشیدن به سوی قلب و ریه‌ها معطوف می‌شود، اما این عادت مضر می‌تواند به مغز نیز آسیب جدی وارد کند. در مطالعه‌ای که در سال 2017 در نشریه Drug and Alcohol Dependence منتشر شد، پژوهشگران این گونه نتیجه گیری کردند که سیگار کشیدن موجب کوچک شدن بخش‌های مختلف مغز می‌شود.
از جمله این بخش‌ها می‌توان به قشر مخچه، کورپوس کالاسوم (جسم پینه ای)، و تالاموس اشاره کرد. همچنین، سیگار کشیدن می‌تواند با کوچک شدن آمیگدالا، هسته آکومبنس، و بخش‌های زیرقشری مرتبط بوده است.
خواب کم یا زیاد
خواب کافی برای سلامت جسمانی و روانی انسان ضروری است. چرت زدن کوتاه 20 تا 30 دقیقه‌ای در طول روز می‌تواند به افزایش سطوح انرژی بدن انسان کمک کند. اما چرت‌های طولانی و بیشتر از نیم ساعت می‌توانند احساس سستی و بی حالی را در انسان ایجاد کنند. این احساس به واسطه ورود به مراحل عمیق‌تر خواب پس از گذشت 30 تا 60 دقیقه شکل می‌گیرد. نتایج یک پژوهش که در نشریه Current Opinion in Pulmonary Medicine منتشر شد، نشان داد که چرت‌های بیش از نیم ساعت با رخوت خواب و از دست دادن بهره‌وری مرتبط بوده اند.
از سوی دیگر، کمبود خواب نیز می‌تواند تاثیر منفی بر سلامت مغز داشته باشد. مشخص شده است که مغز طی چرخه خواب عمیق خود را از سموم پاکسازی می‌کند. کمبود خواب مرگ سلول‌های مغز را نیز تسریع می‌کند که می‌تواند به اختلال در حافظه و افت نیروی ذهنی منجر شود. هفت تا هشت ساعت خواب شبانه برای افراد بزرگسال توصیه شده است.
صبحانه نخوردن
صبحانه نخوردن می‌تواند موجب کاهش سطوح قند خون بدن انسان شود. پس از شبی طولانی بدون این که بدن غذایی دریافت کرده باشد، صبحانه نخوردن می‌تواند کمبود مواد مغذی مورد نیاز مغز و دیگر اندام‌های بدن را به همراه داشته باشد. تکرار پیوسته این کار می‌تواند انحطاط شناختی را موجب شود. پژوهش‌ها نشان داده اند که خوردن صبحانه به واسطه تامین انرژی و مواد مغذی مورد نیاز مغز به تقویت عملکرد شناختی کمک می‌کند. مشخص شده است که یک صبحانه سالم و مغذی کارایی یادگیری و کاری افراد را افزایش می‌دهد.
کم آبی بدن
آب یکی از اجزا سازنده اصلی بدن انسان است که 60 تا 70 درصد از وزن بدن را شکل می‌دهد، پس، جای شگفتی نیست که مصرف ناکافی این مایع می‌تواند پیامد‌های نامطلوبی به همراه داشته باشد. مصرف آب ناکافی می‌تواند بر جسم و روان انسان تاثیر منفی داشته باشد.
بدن انسان برای ارائه عملکرد درست خود به آب نیاز دارد. این مایع به تحویل اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز مغز کمک می‌کند. همچنین، پژوهش‌ها نشان داده اند که آب در روانسازی باف مغز نقش دارد. توصیه شده است که یک بزرگسال سالم روزانه هشت لیوان آب بنوشد.
آلودگی
در مطالعه‌ای که در نشریه Proceeding of the National Academy of Sciences منتشر شد، پژوهشگران چینی متوجه پیوندی مستقیم بین سطوح آلودگی هوا و زوال شناختی شدند. چگونگی یا چرایی این مساله همچنان به طور دقیق مشخص نشده است، اما کمبود اکسیژن و وجود ذرات و سموم مضر در هوای آلوده می‌توانند از دلایل احتمالی باشند. مغز برای ارائه عملکرد درست خود به اکسیژن نیاز دارد.
همچنین، طی پژوهشی دیگر در دانشگاه تگزاس، آمریکا، پژوهشگران دریافتند که آلودگی صوتی می‌تواند موجب تغییرات فیزیکی در بخشی از مغز شود که بر پردازش گفتار تاثیرگذار است. در این مطالعه، مشخص شد قرار گرفتن در معرض صدا‌های بسیار بلند می‌تواند به آسیب دائمی سلول‌های مویی گوش منجر شود. سلول‌های مویی وظیفه دریافت امواج صوتی را بر عهده دارند که پس از آن، مغز این امواج را تفسیر می‌کند.
سخن پایانی
به گفته ریچارد دیویدسون، استاد روانشناسی و روانپزشکی در دانشگاه ویسکانسین-مدیسن، "مغز ما در واکنش به کسب تجربه و آموزش تغییر می‌کند. تغییرات مغز به صورت خواسته یا ناخواسته رخ می‌دهند. بیشتر مواقع، مغز ما ناخواسته تغییر می‌کند. "
با دنبال کردن عاداتی سالم می‌توانیم مغز خود را در جهت مثبت تغییر دهیم. مغز قابلیت شکل پذیری دارد. این مفهوم به نام نوروپلاستیسیتی (ترمیم‌پذیری مغز) شناخته می‌شود. نوروپلاستیسیتی به معنای توانایی مغز در تشکیل و سازماندهی اتصالات سیناپسی، به ویژه در واکنش به یادگیری یا کسب تجربه یا در پی آسیب دیدگی است.
برای سال ها، بسیاری از مردم بر این باور بودند - و همچنان برخی هستند - که هوش و دیگر توانایی‌های شناختی ثابت هستند، یعنی قابل تغییر نیستند. خوشبختانه، پژوهش‌های علمی در زمینه مغز و اعصاب خط قرمزی بر این مفهوم نادرست کشیده اند.
منبع:عصر ایران
